Бағдарламасы «Биологиялық қауіпсіздік»

169 
 
Сабақтың  мақсаты:  Цестодтар,  цистицерктер,  ценурмен  зақымданудың 
жолдары. Цистицеркоз, ценуроз ауруларын меңгеру  
 
Тапсырмалар:  
1.  Цестодтың жалпы морфологиясын талдау, цистицерк, эхинококк ларвоцистасы 
анықтамаларын жете тҥсіну  
2. Ірі қара цистицеркозы, індеттік деректер, аурудың белгілері және сақтандыру 
шараларын меңгеру  
3. Шошқа цистицеркозы қоздығыш биологиясы, індеттік деректер, сақтандыру 
шараларын меңгеру  
 
Сабақтың мазмұны 
 Цестодалар мен цестодоздар 
            
       Цестодтың  жалпы  морфологиясы.  Цестодалар  сорғыштар  сияқты  жалпақ 
қҧрттардың  Cestoda класы қатарына жатады. Малдірігерлік-медициналық  маңызы  
зор таспа қҧрттар екі ҥлкен текке (отрядқа) бӛлінеді: Cyclophillidea-шынжыр қҧрттар 
(цепеньдер) және Pseudophillidea - баулы қҧрттар . 
      Таспалы  сатысы,  яғни  жынысы  жетілген  тҥрі  омыртқалылардың  асқорыту 
жҥйесінде мекендейді. Бҧлардың денесі баутәріздес, бунақденелі болып келеді, олар 
бас (сколекс), мойын (шейка) және бунақ дене (стробила) кӛптеген буылтықтардан 
(проглоттидалардан)тҧрады. Таспа қҧрттар жалпы ҧзындығы тҥрлеріне байланысты 
бірнеше  миллиметрден  10  м  дейін  болуы  мҥмкін.  Сколкес  қҧрт  денесінің  алдынан 
орын алған, кӛлемі, пішіні қҧрылмы әрқилы келеді. Шынжыр қҧрттардың сколексі 
домалақ  тәрізді,  2-4  емізіктермен,  етті  қабырғалы,  ілмешектермен  қаруланған. 
Қҧрттың кейде сорғыштартардан басқа тҧмысығы болады. Бҧның ҥстінде 1-3 қатар 
болып  ілгекшелер  жалғасады.  Енді  баулы  қҧрттардың  сколкесі  сопақша  болады 
және  екі  немесе  тӛрт  сорғышқабілетті  саңылаулармен  (ботриялармен)  қаруланған. 
Мойын  сколекстің  астыңғы  жалғасы,  дененің  алғашқы  бунақтарға  бӛлінген  тҧсы, 
қҧрттың  созылы тҧруы тікелей осы мҥшеге қатысты. Мойнынан немесе ӛсу шегінен 
жаңа  жас  бунақтар  қалыптасып  жатады,  олар  дамыған  сайын  стробиланың  артына 
қарай жылжи береді. 
      Жҥйке  жҥйесі  бірнеше  тҥйін  қҧрып,  сколексте  орналасқан,  бҧлардың  ӛз-ара 
кӛлденең ҧзын талшықтары бунақ денесінен ӛтеді, ӛзара кӛлденең тармақшалармен 
қатынайды.  Таспа  қҧрттың  асқорыту  ағзалары  болмайды,  олар  жануар  ішегіндегі 
асты  бҥкіл  денесімен  сорып  қоректенеді.  Тыныс  алу,  қан  айналу  жҥйелері 
болмайды. Несеп шығару жолдары сорғыш қҧрттардікіндей болады. 
       Сколекске  жақын  орналасқан,  проглотидаларда  жыныс  мҥшелері  болмайды, 
кейінгілерінде  әуелі  еркектің,  сонан  соң  ҧрғашылық  жыныс  мҥшелері  дами 
бастайды.  Еркек  және  ҧрғашылық  жыныс  мҥшелері  жайғасқан  буылтықтарды 
қызтекелік,  яғни  гермафродиттік  буынтықтар  деп  атайды.  Жетілген  жыныс 
мҥшелері  ӛзара  шағылысысымен  еркектік  ағзалар  біртіндеп  ӛздігінен  жайыла 
береді, ал ҧрғашылық органдар, керісінше дараланады, бірақ кӛп кешікпей олад да 
жоғала  бастайды,  буылтықтың  ішінде  тек  қана  жатыр  қалады.  Жатыры 
жҧмыртқаларға  толы  ең  соңғы  буылтықтарды  пісіп-жетілген  бунақтар  деп  атайды. 
Осы  буынтықтар  ғана  стробиладан  ҥзіліп  (дестробилялық  қҧбылысы)  нәжіспен, 

170 
 
саңғырықпен бірге сыртқы ортаға шығады. Сыртқы ортада немесе иесінің ішегінде 
жетілген шынжыр қҧрт бунақтардын қҧрттың жҧмыртқалары босап шығады. 
      Шынжыр  қҧрттардың  жҧмыртқалары  біркелкі,  сондықтан  бҧлардың  тҥрлерін 
ажырату  ӛте  қиын.  Жетілген  жҧмыртқалардың  бітімі  сопақ,  дӛңгелек  немесе  шар 
тәрізді  болады,  сыртқы  қабығы  жҧқа,  нәзік,  ішіндегі  ҧрығы  (онкосферасы)  айқын 
кӛрінеді.  Онкосфера  дегеніміз  алты  ілмешекті  ҧрық.  Ол  қалың  қабықшамен 
қҧрсауланған,  ал  мҧның  сыртынан  тарамдалған  тағы  бір  қабат  қабық  қоршап 
тҧрады.  Шынжыр  қҧрттың  тегіне  жататындардың    жҧмыртқалары  сорғыш 
қҧрттардың жҧмыртқалары сияқты қақпақты болады.  
      Таспа қҧрттардың барлығы биогелминттер. Яғни олар бір (шынжыр) немесе екі 
(енді  баулы)  аралық  иелерінің  қатысуымен  ӛсіп-ӛніп  отырады.  Аралық  иелері 
денесіндегі  балаңқҧрттар  ішкі  қҧрылысының  ерекшеліктеріне  қарай  бірнеше  тҥрге 
бӛлінеді.  Шынжыр  қҧрттардың  балаң  қҧрттарының  негізгі  тҥрлері:  цистицерк, 
цистицеркоид,  ценур,  эхинококк,  альвеококк,  стробилоцерк  және  тетратиридий,  ал 
енді баулы қҧрттардың – процеркоид және плероцеркоид. 
      Цистицерк  –  іші  сҧйыққа  толған,  сырты  қалың  дәнекер  тоқыма  қабықпен 
қапталған  кӛпіршік.  Кӛпіршіктің  ішкі  германтивті  қабығында  бір  ғана  сколекс,  ал 
артқы шетінде қҧйрықшасы және ілмекшелері орналасады. Кӛпіршік  – мҧның ішкі 
қабығында бірнеше (ондаған, жҥздеген) сколекстер болады және олар топ-тобымен 
оқшауланып тҧрады, бҧларды ценур деп атайды. 

жүктеу/скачать 1,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: