Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9

1+ 
9 l <
1 -
<
2
,
(
12
.
12
)
Жүмысшы заттың алған және берген жылу мөлшерінің ж ш у алмауы кезіндегі
температурасына қатысы келтірілген жылу мөлшері деп аталады.
Сол себептен (12.12) тендеуін былай тұжырымлауға болады: цикл кезіндегі 
келтірілген жылу мөлшерінің алгебралық косындысы нөлден артык емес (кай- 
тымды үдерісте нөлден кем).
Егер жүйенін күйі Карно циклімен емес баска кез келген циклмен өзгерсе 
онда оны өте аз шамадағы Карно циклімен алмастыруға болады (12.8-сурет). 
Онда (12.12) өрнегін өте аз келтірілген жылу мөлшерінін косындысы ретінде 
алып, оның шегін интеграл түрінде аламыз:
(12.13)
(12.13) 
теңсіздігі кез кел кайтымсыз («<» белгісі) және кайтымды («=» 
белгісі) цикл үшін орынды; 
dQ /T
— элементар келтірілген жылу.
Интегралдағы дөнгелек интегралдау тұйық контур бойынша алынады ле­
генд! білдіреді.
Екі 
а
және 
б
үдерісінен тұратын қайтымды циклді карастырсак (12.5-сурет). 
Ол үшін мына тендік орынды:
+
1
dO
Т
(а) 
(б)
(12.13) негізге алып кайтымды цикл үшін:
f 
W +
f ^
i 
T +
2
T
(a) 
(6)
0
.
б
жолы бойынша интегралды өзгертсек:
2
2
2
fd
Q
f d o
л
fd
Q
J — + J — = 
0
, немесе J —
1
т
1
т
1
Т
(а)
(б)
(а)
JdQ
1 
T '
(б)
(12.14)
Бүл соңғы тендіктен кайтымды өту үшін бір күйден екінші күйге өткенде 
келтірілген жылу мөлшерінің шамасы үдеріске байланыссыз екен, ол беріл- 
ген массалы газдын тек алғашкы және сонғы күйінен ғана аныкталады екен.
12.9-суретте әртүрлі кайтымды үдерістер (а, б, в) көрсетілген, бірак барлығы- 
ның алғашкы 1 және соңғы 2 күйлері бірдей. Бұл үдерістерде жылу мөлшері 
және жұмыс әртүрлі, бірак келтірілген жылу мөлшерінің косындысы бірдей.
Орын ауыстыру мен үдеріске тәуелсіз физикалык сипаттаманы кандай 
да бір функцияның айырымы ретінде, яғни, алғашкы және соңғы күйіне

немесе жүйенің күйіне сәйкес етіп алынады. Мыса- 
лы, ауырлық күшінің траекториядан тәуелсіздігін 
траекторияларының шеткі нүктелерінің потен- 
циалдык энергиясының айырымы өрнектейді; 
электростатикалық өрістің күш сызықтарының 
жұмысы зарядтың траекториясынан тәуелсіздігін 
өрістің екі нүктесінің потенциал айырымымен өр- 
нектейді.
Осыларға аналогия ретінде кайтымды үдерістің 
келтірілген жылу мөлшерінің қосындысын жүйе 
күйінің қандай да бір екі мәнінің айырымы ретін- 
де өрнектеуге болады, оны энтропия деп атайды:
) dQ
A S = S
2
- S , = J у ,
(12.15)
мұндағы 
S2
және 
S {
— сонғы 2 және алғашқы 1 күйдің сәйкес энтропиясы. Со- 
нымен, энтропия күй жүйесінің функциясы екен, онын мәндерінің екі күй 
үшін айырымы келтірілген жылу мөлшерінің кайтымды жүйесінің бір күйден 
екінші күйге өтулерінің косындысы тұрады.
Егер үдеріс кайтымсыз болса, онда (12.15) орындалмайды. Айталык кай­
тымды 
2
—
6 — 1
және 
1
—а
— 2
кайтымсыз үдерістерден тұратын цикл берілсін 
(
1 2
.
1 0
-сурет).
Циклдің бір бөлігі қайтымсыз болғандықтан толық цикл де қайтымсыз, 
сондықтан (12.13) сүйеніп:
fdC? 
.
d — < 0 немесе
] 
Т
(12.15) бойынша

жүктеу/скачать 28,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: