кұралады; демек а-сәуле шығару да иондалған сәуле шығару болып табылады.
Заттарға эсер еткен у-сәуле шығарудың әлсіреуі (31.8) экспоненциалды
заңы-
мен сипатталады. Сызықты (немесе массалык) жұту коэффициенты сәйкес үш
негізгі өзара әсерлесу — фотоэффектіні, Комптон-эффектісін және электрон —
позитрон жұптың кұрылу үдерісін ескеретін жұту коэффиценттерінің косын-
дысы ретінде карастыруға болады:
^ = ^ ф +
^ н к +
^ -
( 3 2 Л 4 )
Бүл негізгі үш үдеріс әртүрлі ыктималдылыкпен жүреді, олар ү-фотон энер-
гиясына тәуелді (32.5-сурет; қисық қорғасын үшін алынған).
Суреттен көріп
тұрғанымыздай аз энергия кезінде негізгі рөлді фотоэффект,
орташада Комп-
тон-эффект, ал 10 Мэв жоғары энергияда электрон-позитрон жұбы пайда бо-
латын үдеріс аткарады.
ү-Фотонның әлсіреуінін экспоненциалды заңы, көбінде үлкен
энергия
кезіндежуык түрде орындалады. Бүл ү-фотонның заттармен әсерлесуі кезін-
де екінші ретті үдерістердің пайда болуымен байланысты. Мысалы,
электрон
және позитрон тежелу және аннигиляция нәтижесінде жана ү-фотон пайда бо-
латындай энергияға ие болады.
Нейтрондар ағыны да иондалған сәуле шығаруға жатады,
себебі нейтрон-
дардың атом ядролармен әсерлесуі кезінде зарядталған бөлшек және ү-сәуле
шығару пайда болады.
Мұны бірнеше мысалдармен көрсетейік:
►
ядролардың нейтронды коршап алып бөлінуі, оның нәтижесінде радиоак-
тивті кокыстар (осколки), ү-сәуле шығару және зарядталған бөлшектер
пайда болады;
►
а-бөлшектін пайда болуы, мысалы: ^АІ +
\п
= ^ N a +
2
«;
►
протонный пайда болуы, мысалы:
1
у N + o
' 7
= 'JjC +
\р-
32.4. ИОНДАЛҒАН СӘУ/ІЕ Ш ЫҒАРУДЫҢ АҒЗАҒА ЭСЕРІНІҢ
БИОФИЗИКАЛЫ Қ НЕГІЗІ
Иондалған сәуле шығарудың әсерлері кезінде
бірінші ретті физикалык-
химиялық үдерістерді қарастырғанда әсерлесулердін екі түрлі принципті
мүмкіндіктерін ескеру кажет: су молекулала-
рымен және органикалык косындылардын
молекулаларымен әсерлесуі.
Иондалған сәуле шығарудың әсерінен зат-
тардың химиялык түрленуі жүзеге
асырыла-
ды, оны радиолиз деп атайды.
Судың радиолизінін мүмкін болатын меха-
низмдерін көрсетейік:
Достарыңызбен бөлісу: 
