КЫРГЫЗ ТИЛИ
184
5. Киши өзүнүн күч-кубатын өзү тандап алган кесибине мүмкүнчүлүгү
… жумшоосу керек. … улуу нерсени жаратып коюшу да мүмкүн.
Адамдын бактысы, жөндөмү, парасаты, коомдогу орду анын
көпчүлүккө канчалык … менен аныкталат эмеспи. Д. Казакбаев
а) жетишинче, балким, пайдасы тийгендиги
б) келишинче, демек, зыяны тийгендиги
в) барынча, албетте, киреше бергендиги
г) чогулганча, болжолу, байлык топтогондугу
Чыңгыз Айтматовдун буга чейин кыргыз окурмандарына таптакыр
белгисиз болуп келген «Чоор жана жер» («Флейта и земля») аттуу
жаңы чыгармасы табылды. Ал чыгарма болгар тилинде жарык көргөн.
Окурмандар бул чыгарма жөнүндө бир нече жылдар мурда кабардар
болгон эле. Бирок анын мааниси жана мазмуну жөнүндө кол жазма-
ны алгач академик Абдылдажан Акматалиев окуп чыгып, өз пикирин
билдирген. Жакында А. Акматалиев «Чоор жана жер» чыгармасынын
үзүндүлөрү Болгариянын «Пламьк» (1973), «Литературный фронт» (1974)
аттуу журналдарында жана болгар тилинде жарык көргөн чыгармалар
жыйнагынын 2-томунда 1974–1976-жылдары басылып чыккандыгын таап
чыкты. Бул тууралуу айтматовтаануучу академик мындай дейт: «Чоор
жана жер» орус тилинде жазылып, бирок орус тилинде, кыргыз тилин-
де да жарык көргөн эмес. Жазуучу өзүнүн макалаларында, маектерин-
де же сүйлөгөн сөздөрүндө бул чыгармасы жөнүндө бир да эскерген
эмес. Чыгарма орус тилинен болгар тилине которулган. Болгар окур-
мандары кырк жылдан бери Ч. Айтматовдун аталган повести жөнүндө
билишет, а бизде али күнгө чейин колубузга жете элек. Анын үстүнө
бул факт – «Чоор жана жерди» Ч. Айтматов жазган эмес деген кээ бир
ишенбөөчүлөрдүн ойлорун жокко чыгарды. Чыгарма Чоң Чүй каналы-
нын курулушуна байланыштуу окуяларды камтыйт. Мен бул повесттин
болгар тилинде жарык көргөнүн үч жылдай издеп, акыры Болгариядан
таап, алдырттым».
Мындан сырткары А. Акматалиев аталган чыгарманын башкы каарма-
нынын прототиби Бейше Асакеевдин Улуу Ата Мекендик согуш учурунда
Сталинградда баатырларча курман болгондугун да тактап чыкты.
Айта кетсек, «Элдик маданият» сериясында чыккан Ч. Айтматовдун
бул жыйнагына «Кош, Гүлсарат», «Бетме-бет», «Ботогөз булак», «Эрте кел-
ген турналар», «Чоор жана жер» повесттери жана «Атадан калган туяк»,
«Уулу менен көрүшүү» деген аңгемелери кирген.
«Дефакто» гезити, № 43, 2016
Достарыңызбен бөлісу: