Бөлімше Көлемі, бет Ақша-кредит саясатын дамыту
жүктеу/скачать 0,72 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ҚРҰБ мониторингіне қатысушы кəсіпорындарға қайтарылатын ақпаратты қалыптастыру – тұрақты, репрезентативтік іріктеуді қалыптастыру негізі
- «Кəсіпорынның негізгі қаржылық көрсеткіштерін салалық салыстыру»
- Көрсеткіштің атауы 2005 жылғы 4 тоқсан 2006 жылғы 1 тоқсан Квартильдер жəне көрсеткіштің орташа салалық деңгейі
- «Саладағы экономикалық конъюнктураның өзгерісі» нысаны
- Шикізат пен материалдардың бағасы.
- 6690,4 7081,3 9158,1 6186,3
INF INFSA_HP
Текущий – ағымдағы ДКП верхн. – жоғ.АКС
8
Керімхан Ж., Зерттеу жəне статистика департаменті кəсіпорындар мониторингі бөлімінің жетекші маманы-экономисі Осы мақала Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің кəсіпорындар мониторингі жүйесінің маңызды бөліктерінің бірі – кəсіпорындарға жіберілетін тоқсан сайын жүргізілетін пікіртерімдер нəтижесі жөніндегі ақпаратқа (қайтарылатын ақпарат) арналған: осы ақпараттың құрамы жəне мазмұны қарастырылды, оның «талдама əлуеті» көрсетілді жəне ұсыну нысандары сипатталды. Ұлттық Банктің мониторинг жүйесінде кəсіпорындармен кері байланыс бар: кəсіпорындардың мониторингке тұрақты қатысуын мотивациялау мақсатында ҚРҰБ филиалдары əрбір қатысушыға жүргізген пікіртерім нəтижелері жөнінде тоқсан сайын ақпарат жібереді. Осындай мотивация жасаудың маңыздылығы кəсіпорындардың мониторингке қатысу еріктілігіне (құрылатын мониторинг жүйесінің маңызды қағидаттарының біріне) жəне тұрақты іріктеуді қалыптастыру қажеттілігіне, мониторинг нəтижелері бойынша қалыптастырылатын бірқатар деректер мен талдау ақпаратының сапасын қамтамасыз етуге байланысты. Сондықтан кəсіпорындарға қайтарылатын ақпарат кəсіпорындардың мүддесіне сай келетін деректерді көрсетуі тиіс, яғни оларға барынша пайдалы болуы тиіс. Қайтарылатын ақпаратты қалыптастыруға қойылатын осындай талаптар оны жетілдіруге үнемі назар аудару қажеттілігін алдын ала айқындайды, бұл бірінші кезекте мониторинг барысында кəсіпорындармен талдау жұмысының тəжірибесін жинақтауға қатысты. Тұтастай алғанда қайтарылатын ақпаратты дайындау методологиясы осы ақпарат менеджменттің мынадай міндеттерін кəсіпорындардың шешуіне себепші болады деген болжамға негізделген: - салада өзінің ағымдағы жəне күтілетін бəсекелестік ұстанымын неғұрлым дəл анықтау; - іскерлік белсенділік ауытқыған кезде шығындарды, бағаларды басқару жөнінде уақтылы шаралар қабылдау; - кəсіпорын капиталының тұрақты өсуіне бағытталған неғұрлым ұтымды қаржылық жəне инвестициялық саясатты іріктеу. Қазіргі уақытта кəсіпорындар жіберетін қайтарылатын ақпарат пакетіне тиісінше көрсеткіштердің екі тобы бар екі нысан кіреді: - кəсіпорынның салалық салыстыру түріндегі динамикада берілген негізгі қаржылық көрсеткіштері; - бірінші кезекте өнімге сұраныс пен баға индикаторларын қоса алғанда саладағы экономикалық конъюнктура өзгерісінің сапалық көрсеткіштері (əдетте, атап айтқанда осы көрсеткіштердің өзгерісі, кəсіпорынның қалыптасқан бəсекелестік жағдайына əсер етеді жəне ол өнімнің қандай көлемін сату ықтималдығына тікелей əсер етеді). Осы нысандардың сипаттамасын келтіреміз. «Кəсіпорынның негізгі қаржылық көрсеткіштерін салалық салыстыру» нысанында динамикада арнайы түрде мониторингке қатысушы жеке кəсіпорын бойынша негізгі қаржылық көрсеткіштер, сондай-ақ мониторингке қатысушы кəсіпорындардың тиісті салалар бойынша орташа салалық деңгейлері жəне квартильдік бөлу берілген. 9 Төменде өндіруші өнеркəсіп саласы бойынша «Ақсай» АҚ4 кəсіпорнының негізгі қаржылық көрсеткіштерінің салалық салыстыру нысаны келтірілген. Кəсіпорнының негізгі қаржылық көрсеткіштерін салалық салыстыру 000038975460 «Өндіруші өнеркəсіп» саласы бойынша «Ақсай» АҚ
1-кесте. Кəсіпорынның коды жəне атауы: 000038975460 "ХХХХХХ" АҚ
Тұтастай алғанда сала бойынша өнімді өткізуден кіріс (млн. тг) 595550.2 Сала: Өндіруші өнеркəсіп оның ішінде мониторингке қатысушылар бойынша 311420.3
2005 жылғы 4 тоқсан 2006 жылғы 1 тоқсан Квартильдер жəне көрсеткіштің орташа салалық деңгейі факт факт
1. Өтелу коэффициенті (мерзімді міндеттемелердің 1 теңгеге айналым қаражаты), ол əрі ағымдағы өтімділік коэффициенті Кəсіпорындағы мəні
1,52
1,19 25% - 50% -75% 1,36
1,83 4,87 0,99 1,50 4,63
2,93
3,73
2. Жалпы төлем жасауға қабілеттілік коэффициенті Кəсіпорындағы мəні
2,72
2,71 25% - 50% -75%
1,71 2,51 3,59 1,58 2,30 3,59 Сала бойынша орташа мəні
6,66
3,25
3. Өзін-өзі қаржыландыру деңгейі Кəсіпорындағы мəні
0,63
0,63 25% - 50% -75%
0,40 0,60 0,70 0,37 0,57 0,72 Сала бойынша орташа мəні
0,49
0,48
4. Меншікті жəне заемдық қаражаттың арақатынас коэффициенті Кəсіпорындағы мəні
1,72
1,71 25% - 50% -75%
0,71 1,51 2,59 0,58 1,30 2,59 Сала бойынша орташа мəні
5,66
2,25
5. Активтердің айналымдылық коэффициенті Кəсіпорындағы мəні
0,20
0,23 25% - 50% -75%
0,14 0,20 0,33 0,11 0,18 0,27 Сала бойынша орташа мəні
0,23
0,19
6. Айналым құралдарының айналымдылық коэффициенті Кəсіпорындағы мəні
0,58
1,06 25% - 50% -75%
0,41 0,54 0,71 0,31 0,53 0,85 Сала бойынша орташа мəні
0,63
0,81
7. Меншікті капиталдың рентабельділігі Кəсіпорындағы мəні
0,21
0,30 25% - 50% -75%
0,17 0,25 0,38 0,12 0,27 0,32 Сала бойынша орташа мəні
0,23
0,23 4 Кəсіпорын атауы шартты түрде алынды 10
8. Сату рентабельділігі
Кəсіпорындағы мəні
0,68
0,83 25% - 50% -75%
0,60 0,73 0,85
0,50 0,64 0,83 Сала бойынша орташа мəні
0,67
0,64
Квартильдер (25% - 50% -75%) алу үшін берілген сала бойынша іріктелген барлық кəсіпорындар көрсеткіштің мəніне сүйене отырып, көрсеткіштің ең төменгі мəнінен ең жоғары мəніне сараланады. Одан кейін саланың сараланған кəсіпорындарының жиынтығы тепе-тең төрт бөлікке бөлінеді. Бірінші квартиль көрсеткіштерінің неғұрлым төмен мəні бар кəсіпорындардың 25% алады жəне тиісінше, бірінші квартильдің мəніне қарағанда олардың көрсеткіштерінің мəні төмен. Екінші квартиль кəсіпорындардың 50% мəні бар көрсеткіштің мəнін көрсетеді. Үшінші квартиль кəсіпорындардың 75%-да бар көрсеткіш мəнінен аз көрсеткіштің мəнін көрсетеді. «Жалпы төлем қабілеттілігі» коэффициентін мысалға алып, квартильдерді пайдалана отырып кəсіпорынның қаржылық көрсеткішін талдау техникасын көрсетеміз (2005 жылғы 4 тоқсан бойынша): 1-сурет.
6,66 1,71
2,51 3,59
2,72
Сала бойынша көрсеткіштің орташа мəні • Осы кəсіпорынның «жалпы төлем қабілеттілігі коэффициенті» көрсеткіші 2,72 тең. • Өндіруші кəсіпорындардың 25%-ның 1,71 төмен жалпы төлем қабілеттілігі коэффициенті бар. • Өндіруші кəсіпорындардың 50%-ның 2,51 төмен жалпы төлем қабілеттілігі коэффициенті бар. • Өндіруші кəсіпорындардың 75%-ның 3,59 төмен жалпы төлем қабілеттілігі коэффициенті бар. • Сала бойынша орташа мəн 6,66. 1-суретте 3 квартиль боялған, бұл осы кəсіпорынның 2,51 жоғары жəне 3,59 төмен жалпы төлем қабілеттілігі көрсеткішінің мəні бар кəсіпорындардың 25% кіретінін білдіреді. Квартильдердің мəнін жəне көрсеткіштің орташа мəнін салыстыру ұсынылады. Орташа мəннің екінші квартильдің мəнінен едəуір ауытқуы кəсіпорындар арасында көрсеткіш мəнінің біршама дифференциациясы бар екені растайды. Егер көрсеткіштің орташа мəні үшінші квартильдің мəнінен көп (осы мысалдағыдай) немесе, тиісінше, бірінші квартильдің мəнінен аз болса, ерекше күшті дифференциация байқалады.
сұраныстың, бағалардың, шығындардың, еңбек өнімділігінің, меншікті капиталдың өзгерісін көрсетеді. Саланың негізгі үрдістері дайын өнімге сұраныстың, дайын өнім бағасының, шикізат жəне материалдар бағасының өзгеруімен, сондай-ақ сатудан түскен кіріс бойынша еңбек өнімділігі, өндірілген өнім көлемі бойынша еңбек өнімділігі, сатудан Кəсіпорын көрсеткіш- терінің мəні Квартиль- дердің мəні (25%-50%-75%) 11 түскен кірістегі өзіндік құн үлесі жəне т.с. сияқты салыстырмалы көрсеткіштердің өзгеруімен көрінеді. Осы нысан, тұтастай алғанда кəсіпорынды саланың іскерлік белсенділігі ауытқыған кезде шығындары, бағаларды басқару жөнінде уақтылы шаралар қабылдау үшін неғұрлым толық ақпаратпен қамтамасыз ете отырып «кəсіпорынның негізгі қаржылық көрсеткіштерін салалық салыстыру» нысанын толықтырады.
- Сала бойынша сұраныстың жəне дайын өнім бағасының, шикізаттың жəне материалдардың өзгерісі
Баланс ответов – Жауаптар балансы Спрос на готовую продукцию – дайын өнімге сұраныс Цены на на готовую продукцию – дайын өнімнің бағасы Цены на сырье и материалы – шикізат пен материалдардың бағасы
жауаптардың үлесі жəне «азайды» түріндегі жауаптардың үлесі арасындағы айырма ретінде нақты жауаптар («ұлғайды», «өзгеріссіз», «азайды» түріндегі) сомасына пайызбен есептеледі. Мысалы: 25,5 = (30,6-6,9)/(30,6+55,6+6,9)*100.
4 тоқсанмен салыстырғанда саладағы дайын өнімге сұранысты сипаттайтын кəсіпорындардың жауаптары балансының төмендеуі (18,4%) байқалды. Ағымдағы жылдың 2 тоқсанында өндірілетін өнімге сұраныстың шамалы ұлғаюы (25,5%) күтіледі. Дайын өнімнің бағасы. 2006 жылғы 1 тоқсанда сату бағасы бағаның өсуін көрсеткен кəсіпорындар санының ұлғаюы есебінен едəуір өсті. Нəтижесінде жауаптар балансы 36,4% дейін ұлғайды (2005 жылғы 4 тоқсанда 29,8% құрады). 2006 жылғы 2 тоқсанда кəсіпорындар дайын өнімнің сату бағасының одан əрі өсуін (36,7%) күтеді. Шикізат пен материалдардың бағасы. Шикізат пен материалдардың бағасын сипаттайтын қисық сызық басқаларынан жоғары тұр – бұл бағаның өсуін көрсеткен кəсіпорындардың үлесі бағаның төмендеуін көрсеткен кəсіпорындардың үлесіне қарағанда əжептəуір көп екенін білдіреді. 2006 жылғы 1 тоқсанда бағаның өсуін көрсеткен кəсіпорындардың саны азайды: жауаптар балансы 52,8% құрады (2005 жылғы 4 тоқсанда 69,2% құрады). 2005 жылғы 2 тоқсанда бағаның одан əрі төмендеуі (50,0%) күтіледі. - Шығындардың жəне еңбек өнімділігінің өзгерісі Баға мен сұраныстың 2006 жылғы 1 тоқсандағы өзгерісі 55,6
50,1 34,8
38,8 31,9
30,6 1,3
1,3 6,9
0 10 20 30 40 50 60 ДӨ сұраныс ДӨ бағасы ШжМ бағасы
% ұлғаюы
өзгеріссіз төмендеуі 12
5237,4 6859,1
7789,7 5398,8
6690,4 7081,3 9158,1 6186,3 32,2 29,5 35,1 31,3 4000
5000 6000
7000 8000
9000 10000
2 тоқ 2005 3 тоқ 2005 4 тоқ 2005 1 тоқ 2006 мы ң тг 26 28 30 32 34 36 % Өндірілген өнім көлемі бойынша еңбек өнімділігі Өнім өткізуден кіріс бойынша еңбек өнімділігі Өнім өткізуден кірістегі өзіндік құнның үлесі, % Өнімді өткізуден кірістегі өзіндік құнның үлесі. 2006 жылғы 1 тоқсанда сала бойынша өнімді өткізуден кірістегі өткізілген өнімнің өзіндік құнының үлесі біршама төмендеді (2005 жылғы 4 тоқсандағы 35,1%-дан 2006 жылғы 1 тоқсандағы 29,5%-ға дейін). Еңбек өнімділігі. 2006 жылғы 1 тоқсанда 2005 жылғы 4 тоқсанмен салыстырғанда еңбек өнімділігі өнім сатудан кіріс бойынша жəне сол сияқты өндірілген өнім көлемі бойынша төмендеді жəне тиісінше 6690,4 мың теңге жəне 5237,4 мың теңге болды.
38,6
40,0 33,3
10,1 15,7 14,3 0 10 20 30 40 50 60 3 тоқ 2005 4 тоқ 2005 1 тоқ 2006 жа у
та р %
ұлғайды төмендеді өзгеріссіз
Қорытындылай келгенде кəсіпорындарға қайтарылатын ақпаратты одан əрі жетілдіру Ұлттық Банктің филиалдары мамандарының жеке жұмысына байланысты екенін атап өткен жөн, оның барысында жіберілетін ақпаратқа кіретін көрсеткіштердің əрбір кəсіпорын үшін оңтайлы құрамы жəне оны ұсынуды нақты бөлу (республика бойынша, аймақ бойынша, бірнеше аймақ бойынша, сондай-ақ салалар, шағын салалар бойынша жəне т.с.) нақтыланатын болады.
2006 жылғы 1 тоқсанда меншікті капиталы 2005 жылғы 4 тоқсанмен салыстырғанда ұлғайған кəсіпорындардың өндіруші өнеркəсіптегі үлесі өзгерген жоқ (45,7%). Меншікті капиталы төмендеген кəсіпорындардың үлесі ұлғайды (2005 жылғы 4 тоқсандағы 38,6%-дан 2006 жылғы 1 тоқсандағы 40,0%-ға дейін). Тиісінше өзінің меншікті капиталын өзгертпеген кəсіпорындардың үлесі төмендеді (2005 жылғы 4 тоқсандағы 15,7%-дан 2006 жылғы 1 тоқсандағы 14,3%-ға дейін).
13
КƏСІПОРЫНДАРЫНЫҢ СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ДАМЫТУ Ромашкина С.А., ҚР ҰБ АҚФ төлем балансының статистикасы бөлімінің бас маманы-экономисі Байжасарова А.С., ҚР ҰБ АҚФ төлем балансының статистикасы бөлімінің бас маманы- экономисі Котов М.С., ҚР ҰБ АҚФ төлем балансының статистикасы бөлімінің жетекші маманы- экономисі Қазақстан Республикасының төлем балансын қалыптастыру үшін Алматы қаласы кəсіпорындарының сыртқы экономикалық қызметі туралы есептілікті жинауды жүзеге асыра отырып, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Алматы қалалық филиалының жекелеген көрсеткіштердің динамикасын талдауға мүмкіндігі бар.
1. Капитал қозғалысына байланысты операцияларды тіркеу тетігі біздің кəсіпорындарымыздың шетелдік əріптестермен тікелей шарттар бойынша халықаралық байланыстарының дамуын сипаттауға, бұл қарым-қатынастарды елдерге қатысты көрсетуге мүмкіндік береді. 2005 жылы «Ұлттық Банк» ММ Алматы қалалық филиалы резидент еместердің 3,3 млрд. долл. астам сомаға капитал қозғалысына байланысты валюталық операциялар бойынша экспорттық-импорттық мəмілелерінің 759 (қайта тіркеуден өткен келісімдерді қоспағанда) кредиттік келісімдері мен кредиттеу шарттарын тіркеді. Тіркеумен қамтылған сыртқы міндеттемелердің ең көп бөлігі - 3,2 млрд. долл. (96,43%) қаржылық емес ұйымдардың үлесіне тиеді. Жалпы сомасы 1,4 млрд. долл. астам болатын ең көп сома «Қазақстан-Қытай Құбыры» ЖШС, «КАР-ТЕЛ» ЖШС, «Қазатомпром ҰАК» АҚ, «Монтажспецстрой» компаниясы» АҚ, «Интерфарма-К» АҚ, «Эмити Интернешнл» ЖШС, «Орифлейм» ЖШС, «Ақтас-1» ЖШС, «Viva Pharm» ЖШС, «Заңғар Инвест Груп» АҚ арқылы тартылды. Алынған қаражат мұнай құбырының құрылысын қаржыландыруға, телекоммуникациялық жабдықтар сатып алуға жəне жетілдіруге,
айналым құралдарын толықтыруға,
құрылыс жəне механикалық құрастыру жұмыстарын жүргізуге, дəрі-дəрмек, косметикалық тауарлар сатып алуға,
кен орындарын геологиялық барлауға,
айналым
құралдарын толықтыруға бағытталады. Шетелдік капиталдың əкелінуі қала кəсіпорындарының негізгі қорларын жинақтауға үлес қосатынын оңды деп атап өткен жөн. Кредиттік келісімдердің оларды тарту мерзімдері бойынша саралау көрсеткіштерінде өзгерістер байқалады. Мысалы, 2005 жылы заем жəне кредит құралдарының негізгі үлесі 1 жылдан 5 жылға дейінгі орта мерзімді кезеңге тартылды – 67,4%. Ұлғаю өткен осындай кезеңмен салыстырғанда 13% құрады. Бұл ретте қысқа мерзімді (1 жылға дейін) капиталдың үлесі 2004 жылғы 7,4%-дан талданып отырған кезеңдегі 5,6%-ға дейін азайды, мұның өзі қолайлы фактор болып табылады, себебі қысқа мерзімді капитал өзінің негізгі бөлігінде алып-сатарлық сипатта болып табылады. Алайда, 2004 жылы қаражатты 37,4%-ға дейін жоғарылаған ұзақ мерзімді кезеңге (5 жыл) тарту үлесі, қайтадан 26,3%-ға дейін азайды. Ең мардымсыз үлес - тартылған қаражаттың жалпы сомасының 0,7%-ы, бұрынғыдай, мерзімсіз негіздегі шарттарға тиесілі. Осылайша, келісім-шарттардың орташа алынған мерзімі 2005 жылы 59 айды (2004 жылы- 69) құрады. Кредиттер мен заемдарды пайыздық ставкалар бойынша үлестік бөлу өзгермей қалып отыр: 64,0% өзгермелі пайыздық ставкамен жəне 36,0% белгіленген пайыздық ставкамен тартылды, өткен кезеңде осындай қатынас тиісінше 67,9% жəне 32,1% болған еді.
14 Қазақстандық кəсіпорындар үшін резидент еместерден келіп түсетін нысан бойынша бұрынғысынша ақша түріндегі заем қаражаты мейлінше тартымдырақ болуда. Талданып отырған кезеңде тіркелген келісім-шарттардың жалпы сомасының 56,2% ақша нысанында, 40,3% тауар нысанында Алматы қаласына түсуі тиіс, 2004 жылы – тиісінше 72,3% жəне 26,5%.
Америка доллары бағамының төмендеуіне қарамастан, оның сыртқы экономикалық байланыстар бойынша валюталық есеп айырысу құрылымындағы үлесі бұрынғыша үстем болып отыр. Ол ҚР ҰБ ММ АҚФ-да тіркелген келісім-шарттардың жалпы санының 77,0% шарт валютасы болып табылады. Доллардың қарсыласы ретінде 16,7%-бен еуро алға шығып отыр. Жаңа ұжымдық валюта нақты шаруашылық айналымында біртіндеп «масса» жинап келеді. Болашақта ЕО-ның экономикалық жəне валюталық одағын құру АҚШ пен Жапонияның əлемдік позицияларының белгілі бір əлсіреуі есебінен дүниежүзілік шаруашылықта күштер арасалмағын «жаңа Еуропа» пайдасына өзгертуі мүмкін. Оның үстіне, шарт валютасы болып сондай-ақ қазақстан теңгесі, швейцар франкі, жəне жапон йені шығуы мүмкін, бірақ тартылған қаражаттағы олардың жалпы үлесі шамалы ғана болды. Капитал қозғалысына байланысты валюталық операцияларды тіркеу деректері бойынша, 2005 жылы неғұрлым ірі кредитор елдер Нидерланды, Германия, Виргин (Британ) аралдары, АҚШ, Швейцария, Ұлыбритания, Франция, Австрия, Ресей Федерациясы, Канада болды. 2. Алматы қаласы кəсіпорындарының сыртқы талаптарының да, сол сияқты сыртқы міндеттемелерінің де əр тоқсан сайын өсуі байқалады. 1–ТБ нысаны бойынша 31.12.2005 жиынтық деректерді талдау мынаны көрсетеді: сыртқы талаптар 992,13 млн. АҚШ долл., ал сыртқы міндеттемелер 4996,43 млн. АҚШ долларын құрады. Сөйтіп, міндеттемелер талаптардан 5 есе асып түсті. Алматы қаласы экономикасының нақты секторы кəсіпорындарының сыртқы
жүктеу/скачать 0,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|