“Буын үндестігі мен дыбыс үндестігіне бағынбайтын

Тоғыспалы ассимилияция

š

Тоғыспалы ассимилияция—морфемалар аралығында қатар келген дауыссыздарпдың алдыңғысының

өзінен екейінгі дыбысқа акустикңалық жақтан, ал кейінгі дыбыстың алдыңғы дыбысқа

артикуляциялық жақтан ықпал етуінің нәтижесінде екеуінің де алмасуға ұшырауын тоғыспалы

ассимилияция дейміз. Яғни тоғыспалы ассимилияция кезінде көрші дауыссыздар әрі прогрессивті, әрі

регрессивті ассимилияцияға бірдей ұшырайды. Бұл екі түрлі жағдайда ғана, оның өзінде сөз бен

сөздің аралығында кездеседі.

š

1. Алдыңғы сөз үнді н дыбысына бітіп, кейінгі сөз қ немесе к қатаңдарынан басталса, онда нк және нқ

түріндегі дыбыс тіркесі нғ, нг дыбыстарына алмасады.

š

2. Алдыңғы сөз с дыбысына бітіп, ткейінгі сөз ж дыбысынан басталса, онда бұлардың екеуі де ш

дыбысыц мен алмасады.3. Халық тілінде қос шқысқарып та айтылады:

Диссимилияция

š

Диссимилияция бір тектес дыбыстардың арасында болады. Біркелкі дыбыстардың немесе өз ара

ұқсас дыбыстардың әр басқа дыбыстар немесе сәл ғана ұқсас дыбыстар болып өзгеруін айтамыз. (

К.Аханов).Дыбыстардың комбинаторлық өзгерістерінің бір түрі ретінде қарастырылады. К.Аханов «

Шығу төркінінеде молла түрінде дыбысталатын сөз қырғыз, қазақ тілдерінде молда түрінде

айтылады. Бұл сөздің құрамындағы үнді л дыбысының ұяң д дыбысына айналуы да диссимилияция

құбылысының нәтижесі» деп қарайды.

Назарларыңызға Рақмет!