Цитоплазма мен сыртқы ортада К+, Na+ иондарын белгілі бір арақатынаста ұстау


Гендерактивтілігініңгеномдықдеңгейде(ДНҚ)реттелуі



бет223/351
Дата20.09.2022
өлшемі9,18 Mb.
#39619
1   ...   219   220   221   222   223   224   225   226   ...   351
Байланысты:
Цито Сарыағаш-2 2

Гендерактивтілігініңгеномдықдеңгейде(ДНҚ)реттелуі


  • Эукариоттар геномында нуклеотидтер көп, тек оның 2-5% ДНҚ-сы ғана ақуыздыкодттайды. Адам геномында 3,3 млрд. жуықнуклеотидтер жұбы (гаплоидты жиынтықта)болады,соның ішінде3%кодтаушыаймақтың үлесінетиеді.

  • Эукариоттар геномының ерекшелігі де сол,ДНҚ кодтаушы және реттеуші (сигналдық)қатарларыболатұракөптегенсайттарытранскрипцияланбайды.Барлықсомажасушаларының геномдары бірдей бола тұра әртүрлі типті жасушаларда әртүрлі гендерэкспессияланады.Бұндаймеханизмніңболуытіршілікбарысындатұрақтытүрдебіргендердіңэкспрессиялануынжәнеекіншібіргендердіңэкспрессиясыныңтежелуінқамтамасызетіпотырады.
  • ЭукариоттардыңДНҚфракцияларыныңсипаттамалары




    1. ДНҚфракциятүрлері


    1. жалпыДНҚсанынашаққандағы ДНҚ

    2. %мөлшері


    1. Геномдағыкездесужиілігі



    1. Функционалдықмаңызы



    1. Структуралыққұрылымы


    1. 1. Уникальдысирекқайталанатынқатары


    1. 56-75%


    1. 1рет

    1. Структуралықжәнефункционалдық

    2. гендердентұрады

    1. Эухроматин

    1. 2. Орташа жиілікпенқайталанатыннуклеотидтерқатары

    1. 8-15%

    1. 100-10 000

    2. көшірмелері

    1. Гистондыақуыздарда

    2. кодтаушыгендер,ақуыздар,тРНҚжәнерРНҚ

    1. Эухроматин

    1. Көпқайталанатыннуклеотидтерқатары

    1. 10-12%

    1. от 10 000 до

    2. 1 000 000

    3. көшірмелері

    1. КодталмайтынДНКцентромерлермаңындағы жәнетеломерлік

    1. бөліктері(құрылысытық қызметі)

    1. ДНК

    1. спейсерлер

    2. (гендер арасынбөлуші),экспрессиясынреттейтін гендер(промоторлар,терминаторлар

    3. жәнет.б.)

    1. Гетерохроматин



    2. Эухроматин


  • Эукариоттық жасушалардағы нақты бір ген кластары біршама тұрақты транскипцияланыпөте сирек жағдайда репрессияға ұшырауы мүмкін. Мысалы, рибосомалық РНҚ-лардың(28SSнемесе18S)немесетасымалдаушыРНҚ-лардыңгендеріжасушадакөптегенкөшірмелертүріндеболып,қарапайыммультигендіктұқымдастардықалыптастырады.БұлгендерРНҚ-полимеразаІ(рибосоманыңүлкенбөліктері)жәнеРНҚ-полимеразаІІІ(5S РНҚ және т-РНҚ) арқылы біркелкі транскрипцияланады, бірақ түзілетін өнімдері менсинтезделужылдамдығы түрлішеболады.

  • Мысалы, дрозофила шыбынының политенді (алып) хромосомаларындағы көлденеңжолақтарменолардыңарасындағыашықтүстіучаскелердернәсілдіңтүрліұлпажасушаларында бірі-біріне ұқсас біркелкі екені көрінеді. Осы көлденең жолақтардың ара-арасында «үй шаруасының» гендері орналасқаны анықталды. Бұл гендер тіршілікке асақажетті белоктарды анықтайды және барлық жасушаларда үнемі активтілікті көрсетіп,тұрақты тарқатылған күйде болады (Bautz, Kabisch, 1983). Бірақ «үй шаруасының» гендерікейдеұзақуақытактивсізденгенкүйдеболуымүмкін,мысалы,жасушаныңмитоздықбөлінуікезінде.

  • Текарнайықызметатқаратын(маманданған)ұлпаларменжасушалардағанаактивтіліккөрсететін«сән-салтанат»гендерініңболуы,гендерактивтілігініңбіркелкіеместігін (дифференциалдығы) ереже деп түсіну қажеттігін дәлелдейді. Арнайы қызметатқаратын жасушалардағы «сән-салтанат» гендерінің активтілігіне мысал ретінде глобин,кристаллин,фибрин,овальбумин,казеин,иммуноглобинт.б.белоктардыанықтайтын гендердіалуғаболады.

  • Геномдық(ДНҚ)деңгейдегендерактивтілігіреттелудің5типінажыратады:

  • 1.Толықгенетикалықблок(геномныңактивсізденуі)байқалады:

  • а)жасушалықциклдыңмитоздықбөлінукезіндехроматинасажоғарыдәрежедеширатылғанкүйдеболыпхромосоманықалыптастырадыжәнеосыкездебарлықгендердің транскрипциялық активтілігі тоқталады;

  • ә)мейозда,жынысжасушаларыныңбөлінуікезінде;текомыртқалылардыңмейоздықдиплотенасатысындағыерекшеқұрылыстыхромосомаларындаактивтіліксақталады.(Vlad,1983);

  • б)сүтқоректілердіңаналықағзаларындағыжыныстықекіХ-хромосоманыңбіреуі(сомалықжасушаларда)эмбриогенездіңбастапқысатыларындатығыздалып,гетерохроматиндік жыныстық Х-хромотинге немесе Барр денешігіне айналады. Осы – Х-хромосомадағыгендердіңбасымкөпшілігіактивтілігінжояды.БірақжаңадантүзіліпжатқаноотидтердеБаррденешігіболмайды,сондықтанХ-хромосомалардыңекеуідеактивтілігін сақтайды.

  • Аталықағзалардыңсомалықжасушаларындағы(ХУ)сыңарХ-хромосоманыңгендеріактивтікүйіндеқалады.АлайдааталықтардыңжынысжасушаларындағыХ-хромосома сперматогенез басталғанға дейін активсізденеді, өйткені активті Х-хромосомасперматогенездің бұзылуынажәнебедеуліккесебеп болар еді.

  • в) аталық ағзалардың жыныс жасушаларындағы гендер активті емес, олардың активтенуітекұрықтануданкейінжұмыртқажасушасының цитоплазмасындажүреді.

  • г)транскрипциялықактивтіліктіңкешігуісоныменқатаркейбірөсімдіктердіңтұқымдарында,диапаузажағдайындағыжасушалардыңгендерінде,бактерияларментөменгісатыдағысаңырауқұлақтардыңспораларындағыгендеріндебайқалады.

  • д) кейбір өсімдіктердің тұқымдарында жасуша (Artemia gastrulae), бактерия жәнесаңырауқұлақтарыныңспораларыныңядроларыдиапаузаға,түскенкездеріндетранскрипциялықактивтіліктоқтайтындығыбайқалған.


  • Достарыңызбен бөлісу:
  • 1   ...   219   220   221   222   223   224   225   226   ...   351




    ©emirsaba.org 2024
    әкімшілігінің қараңыз

        Басты бет