| МЕН ЖАСТАРҒА СЕНЕМІН
Арыстандай айбатты,
Жолбарыстай қайратты –
Қырандай күшті қанатты.
Мен жастарға сенемін!
Көздерінде от ойнар,
Сөздерінде жалын бар,
Жаннан қымбат оларға ар,
Мен жастарға сенемін!
Жас қырандар – балапан,
Жайып қанат ұмтылған.
Көздегені көк аспан.
Мен жастарға сенемін!
Жұмсақ мінез жібектер.
Сүттей таза жүректер.
Қасиетті тілектер –
Мен жастарға сенемін!
Тау суындай гүрілдер,
Айбынды алаш елім дер,
Алтын Арқа жерім дер,
Мен жастарға сенемін!
Қажу бар ма тұлпарға,
Талу бар ма сұңқарға,
Иман күшті оларда,
Мен жастарға сенемін!..
Алаш айбынды ұраны,
Қасиетті құраны,
Алаштың олар құрбаны,
Мен жастарға сенемін!
Мен сенемін жастарға.
Алаш атын аспанға
Шығарар олар бір таңда,
Мен жастарға сенемін!
Сұлтанмахмұт Торайғыров
(1893–1920)
Туған жері: Көкшетау облысы, Қызылту ауданы.
Қызметі: ақын, прозашы, публицист, ағартушы.
Б.Кенжебаев: «С.Торайғыров терең ойлы, ұшқыр сөзді, сұлу талғамды ақын еді».
2 жасында шешеден жетім қалады, балалық шағы Баянауылда өтеді. 6 жасында хат таныған.
|
1902-1907
|
Әкесі оны ауыл молдаларына (Әлі, Тортай, Мұқан) оқытуға береді.
|
1908
|
Баянауылда Әбдірахман молданың медресесінде 2 жылдай оқиды.
|
1911
|
Нұрғали Бекбауов деген мұғалімнен сабақ алады.
|
1912
|
Троицкідегі Ахун Рахманқұли медресесіне түседі, бірақ мұнда бір жылдай оқыған ол өкпе ауруының зардабынан оқудан шығып қалады.
|
1912-1913
|
Ақыңдыққа ден қойып, өлеңдерін, «Зарландым» атты ұзақ очеркін жазды. Осы тұста «Қамар сұлу» романын жазуды бастады.
|
1913
|
Көзі ауырып, дәрігерлер оқуға, жазуға рұқсат етпейді. Бұл аурудан оны қазақтан шыққан білгір дәрігер Әбубәкір Бірмұхамедұлы Алдияров жазады. Сонан соң Троицкі маңындағы ауылдарда бала оқытады.
|
1913
|
Күзде Троицкідегі «Айқап» журналына жауапты хатшы болып жұмысқа орналасып, «Өлең һәм айтушылар», «Ауырмай есімнен жаңылғаным», «Қазақ тіліндегі өлең кітаптары жайынан», «Қазақ ішіңде оқу, оқыту жолы қалай?» т.б. әңгіме, мақалаларын осы журналда жариялайды.
|
1914
|
Жазда туған елі Баянауылға оралады. Ел ішінде мәдени-ағарту жұмысын жүргізетін «Шоң серіктігі» деген ұйым ашпақ болғанымен, ісі жүзеге аспады.
|
1914
|
Күзде оқу іздеп Семейге барады, бірақ діттеген оқуына түсе алмайды.
|
1915
|
«Кім жазықты?» атты өлеңмен жазылған романын дүниеге әкелді.
|
1915-1916
|
Тарбағатайдағы Терісарық болысындағы Құрбан қажының ауылында бала оқытады.
|
1916
|
Сұлтанмахмұт Семейге келіп, онда байыз таба алмаған соң, Томскіге сапар шегеді. Сол қалада Әлімхан Ермековтер ашқан дайындық курсына түсіп, жарты жылдай орысша білім алады. Қиыншылықта өмір сүреді. «Жұмасына екі рет «обед» етем құр шай мен нан. Киім алғаным жоқ. «Киноматограф», вечерлерге бір мәрте барғаным жоқ. Күндіз-түні айналдырғаным ала қағаздың беті» – деп жазатыны осы тұс.
|
1917
|
Ақпан айындағы төңкерістен кейін Семейде жаңа құрылған Алаш партиясы мен Алашорда үкіметінің жұмыстарына қатынасып, «Алаш ұранын» жариялайды.
|
1918
|
Сәуірде ауруы асқынып кеткендіктен, оқуды да, жұмысты да тастап, еліне біржола оралады.
|
1918-1919
|
«Адасқан өмір», «Кедей» поэмаларын жазды.
|
1920
|
21 мамырында ұзаққа созылған аурудан қайтыс болды. Небәрі 27 жас өмір сүріп, дүниеден озған ақынның соңғы сөзі «Тым болмаса екі жыл тұра алмадым, іштегіні түгел жарыққа шығара алмай кетіп барамын» болған екен.
|
«Шәкірт ойы» өлеңінде «Қараңғы қазақ көгіне өрмелеп шығып күн болуды», «Мұздаған елдің жүрегін жылытуды» армандайды.
|
Көптеген әңгіме, очерктер, әдеби-сын мақалалар жазды.
|
Шығармашылығы
Алғашқы поэмасы «Таныстыруда» Алашорда қозғалысы өкілдерін елге таныту мақсатын көздеді. Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатовтарды таныстырып, оларды «бірі – күн, бірі – шолпан, бірі – ай» деп жазады, алаштықтардың қазақ халқының тәуелсіздігі жолындағы еңбектерін саралайды. Алаш өкілдерімен қоса, қазақтың көрнекті тұлғалары Абай мен Шәкәрімді ерекше атап көрсетеді.
«Адасқан өмір», «Кедей» поэмаларының негізгі сарыны қоғамдағы әділетсіздік себептерін ашу, теңдікті іздеу болып табылады. Ақын бұл жайларды қазақ ауылы шеңберінен шығып, капиталистік қоғамға тән мәселелер ретінде қозғайды.
Достарыңызбен бөлісу: |
