Ежелгі дәуір әдебиеті бес кезеңнен тұрады


ЖАМБЫЛ ЖАБАЕВ (1846-1945)



бет63/122
Дата21.12.2023
өлшемі0,49 Mb.
#141949
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   122
Байланысты:
Åæåëã³ ä?ó³ð ?äåáèåò³ áåñ êåçå?íåí ò?ðàäû

ЖАМБЫЛ ЖАБАЕВ (1846-1945)
"Жүз асыл өмір кешкен ақында неше жүз жылдар өнері мен шеберлігі түйіскен. "
(Мұхтар Әуезов).
Жамбыл "… ауыз әдебиетінің кенжесі." (F.Мұстафин)
маты - 2
Туған жері: қазіргі Жамбыл облысы, Жамбыл тауының етегі.
Алғашқы өлеңі: "Шағым".
Дастандары: "Өтеген батыр", "Сұраншы батыр".
Жамбыл хат танымаған. 1930 жылға дейінгі өлеңдері ел аузынан және есінде
қалғандарын өзінің айтуымен жазылып алынған, барлығы £ елудей.
Айкүміс, Құланаян Құлмамбет, Сарбас, Досмағамбет, Шашубаймен айтысқан. 20
жасында атақты ақын Жаныспен айтысып, оны жеңеді.
Жамбыл "Мың бір түнді" он жеті күн, "Көрұғлын" отыз күн, отыз түн жырлаған.
Жырлаған дастандары: "Мұңлық - Зарлық", "Қыз Жібек", "Едіге батыр", "Ерназар -
Бекет", "Манас", "Тотының тоқсан тарауы", "Шора", Фирдоусияің "Шахнама"
дастандары.
Таным дерек: Өтеген батыр (1699-1773). Шу өзені, Хан тауы, Изенді деген жерде
туған. XVIII ғ. 1-жартысында жоңғар басқыншыларына қарсы күрескен батыр.
Сұраншы батыр (1815-1864), қазақ жерлерін Қоқан бастыншылығынан азат етуге
қатысқан батыр. "… қазақтарды қоқандықтардың езгісінен құтқарушы."
(Ш.Уәлиҳанов)
Құланаян Құлмамбет (1826-1903), Албан руы Қызыл бөрік тармағының Құланаян
атасынан шыққан ақын. Кемеліне келген шағында
Сүйінбай, Майкөт, Жамбыл тәрізді ірі ақындар мен өнер жарыстырған.
("Жетісу"энциклопедиясы, 422-бет.)
• Кедей отбасында дүниеге келіп, жоқшылық тұрмысты көп көрген ақын:
(Жамбыл )
• Жамбыл өмір сүрген жылдар: (1846-1945 жж.)
Жүз жыл жырлаған жүрек иесі: (Жамбыл)
* Көзінің тірісінде-ақ "Өлең сөздің пірі", "Жыр күмбезі", "Поэзия алыбы"
атанған ақын: (Ж. Жабаев)
* Жамбылдың ұстазы: (Сүйінбай); Жамбылдың өзінің пірі ретінде санаған
ақын: (Сүйінбай)
Сүйінбай туралы естелігінде: "Өлеңді тыңдаушының көкейінен кетпестей етіп
айт, Сенің өлеңдерің жеке адамдардың емес, бүкіл халқымыздың игілігіне
diinanamын болсын. Әдiл сөйле, адал бол!…" - деп айтқан адам: (Ж.Жабаев)
Жамбылдың шешесінің есімі: (Ұлдан)
"Жұрт біздің Екей руын мазақтап, "Екейде елу бақсы, сексен ақын" деген ат
Сексен бірінші болып қайтесің?" - деген сөздерді Жамбылға айтқан: (Әкесі
*** Жамбыл ақынның он бес күн, отыз түн жырлаған дастаны:
(*«Көрұғлы»)
Жамбылдың сүйікті ұлы: (Алғадай)
• "Менің өмірім" деген өлеңнің авторы кім? (Ж. Жабаев)
• Жамбылдың "Шағым" атты өлеңін шығарған жасы: (15-16 жас)
Жабаевтың 15-16 жасар шамасында шығарған өлеңі: ("Шағым")
Жасында оқудан бас тартқан суырып салма ақын, майталман айтыскер,
жырау әрі жыршы: (Жамбыл Жабаев)
"Оқымаймын молдадан,
Екі иығын қомдаған.
Бала келсе сабаққа,
Жем аңдыған дорбадан," - үзінді Жамбылдың қай өлеңінен? ("Шағым")
"Шып-шып етіп молданың,
Қолындағы тобылғы,
Қозғалтпайды жон жағым,
Талай дүре соғылды, " - үзінді Жамбылдың қай өлеңінен? ("Шағым")
"Домбырамды қолға алам,
Өлең кірген түсіне,
Жөргегінде мен болам. " Үзінді кімнен алынған? (Жамбыл)
• Жамбыл қандай мақсатпен айтқан?
Батаңды маған бер, әке,
Тіліме менің ер, әке.
Домбыра алып сөйлейін,
Күнде жасап мереке…
Мерекелі болған соң
Елде болар береке… (Ақындыққа түсер жолда)
• Жамбылдың "Кедей күйі" өлеңінің тақырыбы: (Кедейлердің аянышты
халі)
• Аш-жалаңаш, жоқшылық тұрмыстағы кедейдің халін бейнелеген
Жамбылдың өлеңі: ("Кедей күйі")
• Жамбылдың төңкеріске дейінгі ел басындағы ауыр халді суреттеген
шығармасы: ("Кедей күйі")
"Мәңке туралы" өлеңнің авторы: (Жамбыл Жабаев)
• Жамбылдың бір болысты әжуалап жазған сатиралық өлеңі: ("Мәңке
туралы")
"Жангойлық болысы пысық келеді,
Мұрындары пұшық келеді.
Екі арада ептеп жерінде
Көздерін қысып келеді. " Үзінді алынған Жамбылдың өлеңі: ("Мәңке
туралы")
• Жамбылдың қазақ байларының жағымпаздық қылықтарын шенеп
шығарған өлеңі: ("Өстепкеде", 1913) (выставка да (көрме) деген сөз)
• Жамбылдың "Жалғызбын деп жүрмесін" деген жолдау өлеңі Абайдың
басына түскен қандай қайғыға байланысты дүниеге келген? (Әбдірахман
дүниеден өткенде)
• Жамбылдың Абайға жолдаған "Жалғызбын деп жүрмесін" деген жолдау
өлеңі: (Көңіл айту өлеңі)
• Сәлем айт, барсаң Абайға,
Кеңесі кеткен талайға,
Ауырды жеңген қара жер,
Сабырлы болсын қалайда. (Жамбыл) - деген өлең шумағының буын, бунақ,
ұйқас түрлері: (8 буынды, 2 бунақты қара өлең ұйқасы)
"Мынау тұрған Абайдың суреті ме?
Өлең сөздің ұқсаған құдіретіне.
Ақыл қайрат, білімді тең ұстаған,
2019
Өр Абайдың төтеген кім бетіне…" шумағының авторы: (Жамбыл Жабаев)
• Ж. Жабаевтың ақындық болмысын, ұстазын пір тұтқан адамгершілік кісілігі
сөз болған өлеңі: («Жаныс ақынға»)
*** Жамбылдың өлең(дер)і: (***Сәт сайланарда"; ***Мәңее туралы";
*"Шалтабайға")
"Шалтабайға" өлеңінде Жамбыл айыптайды: (Болыстараың
екіжүзділігін)
*** Ж. Жабаев өлеңдері: (*«Шағым»; *«Зілді бұйрық»; *«Патша әмірі
тарылды»)
*** Жамбылдың өлең(дер)і: (***Жылқышыға"Зілді бұйрық";
"Ленинградтық өренім"; ***Кәдірбайдың төбеті", "Мәңие туралы")
• Жамбылдың "Артықша туған азамат" өлеңі: (Толғау)
• Жамбылдың үлкен сатирик ақын екні айқын сезілетін өлеңдері:
("Кәдірбайдың төбеті", "Кәкімге", "Сәт сайланарда", "Өстепкеде",
"Есенәлі мешкейге")
• Жамбылдың сюжетке құрылған, композициялық құрылымы бар өлеңі:
("Кәдірбайдың төбеті")
• Жамбыл Жабаевтың сатира жанрында жазылған өлеңі: ("Кәдірбайдың
тебеті")
*** Жамбыл талантының сатиралық қырын танытатын "Кәдірбайдың
төбеті" өлеңінің шығу тарихына тән жол(дар): (*Кәлірбайдың өлген
Төбесіне жоқтау айтқызуы; *Зерлі шапан, екі жорға ат, елу қай, жүз
тақта шай, (бір қатын) жүлде тігуі)
*** Ж Жабаевтың "Кәдірбайдың төбеті" өлеңінде келетін өлең жол(дар)ы:
("Сенен гөрі ит жақсы Күзеткен ауыл, қотанды;
*Ей, жыршылар, жыршылар, Жыр айта ма осылай? Сөздеріңнің дәмі
жоқ, Күйлеріңнің сәні жоқ. )
Жамбыл Жабаевтың өлеңі: ("Өсиет")
Кірсе лебіз - шықса жоқ,
Қауіп етіңдер өлімнен.
Кылышбайодн таралып,
Сөз нұсқасы келінген…" Шумағы алынған Ж. Жабаевтың өлеңі
К Жабаевтың "Қазақстан тойына" атты өлеңі жазылған: (192)
("Шын жүректен")
(1924
К жабаевтың табиғат сұлулығын теңеулер арқылы жеткізген
Қазақ еңбекшілерінің қол жеткен жеңістерін Жырлаған Ж. Жабаевтың
өлеңі: ("Замана ағымы")
Жамбыл Жабаев "Өтеген батыр" мен " Сұраншы батыр" дастаны
негізгі желісін алған: (С. Аронұлы)
Жамбылдың җас кезінде ауызша шығарып, ХХ ғ. бас кезінде гана
түсірілген даҫтаны: ("Өтеген батыр")
Ж. Жабаевты эпикалық жырау ретінде халыққа Танытқан шығармалар
бірі: ("Өтеген батыр")
• Әрекет-мақсаттары Асан қайғының армандарымен үштасып, "Жерҙият
тапсам деп жер-жаһанды кезген Ж. Жабаев шығармасының кейіпкері;
(Өтеген батыр)
• Жамбылдың «Өтеген батыр» дастаңында җұртқа алалық сап айныпан
кейіпкер: (Байсары)
• Ж. Жабаевтың ежелгі аңыз желісіне құрылған дастанының кейіпкері:
(Өтеген)
• Қоқан хандығына қарсы күрескен ерлердің ерлігін жырлаған ақын:
(С. Аронұлы)
• Жетісу қазақтарының XIX ғасырдың орта тұсында Қоқан барқыншылды
қарсы күресті суреттеген Ж. Жабаевтың шығармасы: ("Сұраншы батыр
• Өтеген, Сұраншы батыр туралы жазған ақын: (Ж., абаев)
• 1941 жылы Жамбылға Мемлекеттік сыйлық берілген шығармалары:
("Өтеген батыр", "Сұраншы батыр")
• Жамбылдың тарихи деректерді мол пайдаланған шығармасы: ("Сұраншы
батыр")
• Қоқан басқыншыларына қарсы күресетін Жамбылдың кейіпкері.
(Сұраншы)
• "Жаудан күту жақсыны - зарыққанның салдары;
байдан күту жақсыны - тарыққанның салдары, " - деген нақыл сөз
Ж. Жабаевтың қай шығармасында кездеседі? ("Сұраншы батыр")
• Жамбылдың отаншыл жырларының ішіндегі дастандары: ("Сұраншы
батыр")
• Жамбыл жырлаған Сұраншы батырдың ұраны: (Қарасай)
Ж.Жабаевтың" Сұраншы батыр" дастанында аты аталып қана кететін
кейіпкер: (Рүстем батыр)
• Ж. Жабаевтың "Сұраншы батыр" дастанындағы Сұраншы батырды
өлтірмек болған адам: (Орман хан)
• Ж. Жабаевтың 1941 жылы жарық көрген атақты өлеңі: ("Ленинград
өренім")
• Жамбылдың "Ленинградтық өренім"деп аталатын, соғыс кезіндегі
шығармаларының сипатын көрсететін өлеңі жазылған уақыт: (1941)
"Ленинградтық өренім" өлеңінің тақырыбы: (Отан қорғау)
• "Ленинградтық өренім" өлеңін жатқызуға болатын лирика: (Саяси
лирика)
• Жамбыл Жабаевтың бата түріндегі өлеңі: ("Аттандыру".
• Ж. Жабаевтың Ұлы Отан соғысы тақырыбына арнаған өлеңі:
("Аттандыру")
• Ж. Жабаевтың өз баласына арнаған өлеңі: ("Алғадай туралы әрбір ой"")
• Жамбылдың Ұлы Отан соғысында мерт болған сүйікті ұлының есімі:
(Алғадай)
• Алғадай деген баласына жоқтау жыр арнаған ақын: (Жамбыл)
"Көп жайлаған жабының
Жал-құйрығы сұйылар…
Сол сияқты Жамбылдың
Жұқарыңқы түрі бар, " - деген Алғадай баласын жоқтауға арналған жырында
ақын қолданған көркемдегіш тәсіл: (Параллелизм)
Жамбылдың өлеңі: ("Атаның әлдиі")
*** Ж. Жабаевтың «Атаның әлдиі» өлеңіндегі немересінің есімі: (*Қуаныш)
• Жамбылдың: "Жата алмаймын төсекте, жаным қалай жайланад," - деген
жолдарды айту себебі: (Соғыстың зардабын уайымдағандықтан)
Ж. Жабаевтың:
«Қаһар қаулап денемде,
Көз жібердім мен елге.
Сонда єлімнің түрінен
Тастай болып түйілген
Қаһармандық аңғардым…» - деп қаһарман халықтың жауға деген ыза-кегін
суреттеген өлеңі: («Ата жаумен айқастық")
Жайлайық деп жауларды
Жар салды жырау жаранға… Үзінді Жамбылдың қай өлеңінен? ("Ата
жаумен айқастық"; аллитерация)
• Жамбыл өлең арнаған Украина халқының ақыны: (Т. Шевченко)
• Тоқсан екі жастағы Жамбылдың Кавказға сапар шегу себебі:
(Ш.Руставелидің "Жолбарыс терісін жамылған батыр" дастанының
750 жылдығына барады)
• Жамбылдың "Өмір жыры" туындысы: (Шота Руставели туралы)
• Әйгілі Құлмамбет, Сарбас, Нұрмағанбет ақындармен айтысқан ақын:
(Жамбыл)
*** Жамбылмен айтысқа түскен ақындар: (*Құлмамбет; *Шашубай;
*Айкүміс)
Жамбылмен айтысқан ақын қыз: (Айкүміс)
Жамбыл неше жасында Жаныс ақынмен айтысып, жеңетіні: (20 жасында)
Жамбыл айтысқан ақындар: (Досмағамбет, Құлмамбет)
• Айтыста Құлмамбетті жеңгеннен кейін "Жетісудың жүйрік ақыны"
атанған: (Жамбыл Жабаев)
• "Адамдықты айт, ерлікті айт, батырлықты айт,
Ел бірлігін сақтаған татулықты айт, " - деп Жамбыл айтқан: (Құлмамбетт
• Жамбылдың айтысқан ақыны: (Құлмамбет)
• Ж. Жабаевтың Құлмамбетті айтыс өнерінде жеңген жылы: (1881)
1881 жылы Жамбыл қай ақынмен айтысып, жеңіске жетті: (Құлмамбет
• Жамбылдың Құлмамбетпен айтысында бет б
• Жамбылды Жетісуға, Қырғызстанға, Сыр бойына танытқан үздік айтыс:
(Құлмамбетпен)
Жабаев айтыста сынға алады: (Байларды)
• Ж. Жабаев айтыста кімнің атынан сөйлейді? (Халықтың атынан)
• Жамбылдың Құлмамбетпен айтысындағы артықшылығы:
(1. Құлмамбет сияқты біржақты, бірсарынды емес, ойлауы кең, жан-жақты;
2. Батырлық, ерлік, адамгершілік сияқты бүкілхалықтық құндылықтарға
ұтымды сүйенеді;
3. Жамбылдың өзіне өнеге тұтатын ақындардың географиясы кең, бүкіл
ұлттық ауқымды қамтиды;
4. Қазақтың ырысы тек өз ішіндегі байлық пен шектелмей, көрші елдермен
қарым-қатынаста екенін болжап айтады;
5. "Бәлекет қуу" тәсілін шебер пайдаланады)
• Жамбылдың кіммен айтысын халық "Аңызға айналған айтыс" деп
атайтыны: (Құлмамбетпен)
• Жамбыл кіммен айтыста Саурық, Сұраншы батырлар жайлы айтып кеткен
(Құлмамбет)
"Пірім бар жыр нөсерін аспанға атқан,
Сұңқардай саңқылдаған ер Сүйінбай. " Үзінді алынған Жамбылдың айтысы
(Құлмамбетпен айтысында)
• 1916 ж. ұлт-азаттық көтерілістің шығу себебі: (Жігіттерді майданға қару"
жұмысқа алуға қарсы)
• Майданға кара җұмыска жігіт алу туралы патша бұйрығы бойынша
шақырылған адамдардың жасы: (19-31 жас)
• "Менің жасым кінегеде әлденешеде жүр…18…19…таяу тұр-ау өзі. Қатеден дір
жасты қосып жіберсе, кеткеніміз гой…ойбай-ау!" Қай кезең оқиғасы жайын…
(1916 жылғы маусым жарлығы)
• Ұлт-азаттық көтеріліске жыр арнаған халық әдебиеті өкілдері: (Күдері,
Жамбыл, Сәт, Омар)
• Ұлт-азаттық көтеріліс туралы шығарма жамбыл"Зілді бұйрық",
"Патша әмірі тарылды"; Біржан Берденов"Прием": Иса Дәукебаев
"Бекболат"; Күдері Жолдыбаев "Амангелдінің Торғайды алуы": Омар
Шипин "Амангелді батыр"; Сәт Есенбаев "Июнь жарлыгы"; Телеу
Көбдіков "Сарыарқаның сарыны" т.б.)
• Ж. Жабаевтың 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс кезінде туған өлеңі:
("Зілді бұйрық")
• 1916 жылға байланысты "Зілді бұйрық", "Патша әмірі тарылды"
өлеңдерінің авторы: (Ж. Жабаев)
Үзінді Ж. Жабаевтың қай өлеңінен алынған?
Қызығыңды көп көрдім,
Қарабастау, Құлансаз.
Күндерімді өткердім,
Сенде жүріп ұзақ жаз. : ("Патша әмірі тарылды")
• Жамбылдың азамат соғысы батырының ерлік бейнесін суреттеген өлеңі:
(Амангелді)
• Майданға алынған жігіттердің өмірін суреттейтін елеулі туынды:
("Прием")
• Омар Шипиннің "Амангелді батыр" дастанында Амангелдінің ерлігімен
қоса тағы баяндалатын өнері: (Қолбасшылық)
Омар Шипиннің "Амангелді" дастанындағы:
"- Былай деп батыр көпке айтты және;
Торғайдың панасы жоқ ашық дала.
Оспанхан, сіз жатыңыз төрт мың қолмен
Жолында Ырғыз, Шалқар, Жаманқала
Жогары біз жатайық жолын алып,
Қостанай, Атбасар мен Ақмешіттің,"- деген тармақтардан танылатын
Амангелдінің қабілеті: (Қолбасшылық)
Амангелдінің бабасы кім болған? (Батыр)
• А. Имановтың көтеріліс кезіндегі қарт сарбазының бірі: (Күдері
Жолдыбаев)
• 1916 жылы қазан айында Амангелді отряды қоршауға алған қала: (Торғай)
Иса Дәукебаевтың "Бекболат" поэмасынан алынған мына шумақ кімнің
аузынан айтылады?
"Бекболат Жайылмысқа қылды зорлық,
Қорыққан соң туын тіккен жерде болдық.
Васқамыз патшаға қарсы емеспіз,
Айналайын, тақсыр-ау, - деді, - құлдық. " (Әндірбектің)
Жазушылардың Бүкіл Одақтық II сьезіндегі баяндамасында А. Сурков
Жамбылдың қай тақырыптағы поэзиясын ерекше атап көрсеткен? (Соғыс
кезіндегі өлендерін)
Жамбыл Мәскеу каласына тұңғыш рет барды: (1936 жа)
К жабаевтың ақындық қызметінің 75 жылдық мерекесін өткізген жыл:
(1938 жыл)
1936,1938,1939 жылдары қатарынан үш ірі орденмен наградталған ақын:
(Жамбыл Җабаев)
Жамбыл "Ленин" орденімен марапатталды: (1938 ж.)
• Ж. Жабаев "Құрмет белгісі" орденімен марапатталды: (1939)ж.)
• Жамбыл қай кезде айтып еді? "Наградталған мен емес, қазақтың халық
поэзиясы. " ("Еңбек Қызыл Ту" ордені берілгенде, 1936 ж.)
"Өлеңі не күлдірмесе, не жылатпаса - емес. Нәрсіз сөз - зілсіз оқ есепті, "
деген қазақ ақыны: (Ж. Жабаев)
"Жазық кең дала менің Отаным болды, Мен киїз үйде өстім. Сол кездегі барлық
қазақ балаларындай мені де көшкенде бесігіммен алып, жүрді. " Кімнің айтқан
сөзі? (Жамбылдың)
"Мен жасардым, 18 жасар жаіттей шағыма келдім, " деген сөздерді Жамбыл
қай әңгімесінде айтқан? ("Менің бақытым")
"Жүз жыл өмір кешкен ақында неше жүз жылдар өнері мен шеберлігі түйіскен"…
деген пікірді айтқан адам: (М. Әуезов)
"Сіз өзіңіздің ұзақ өміріңізде ұлы істерді бастан кешердіңіз. Сіздің жүрегіңіз ешбір
қартаймайды, " - деген жолдарды дат жазушысы Мартин Андерсен Нексе
кімге арнаған? (Ж.Жабаевқа)
• Әдебиеттегі Жамбыл туралы айтылған пікір: ("ХХ ғасырдың Гомері")
"Халық поэзиясының алыбы, ХХ ғасырдың Гомері" атанған ақын:
(Ж. Жабаев)
• "Халық ақыны Жамбыл" және "Сүйінбай Аронұлы" портреттерінің авторы:
(Әбілхан Қастеев)
• Қазақстан жазушыларының Бірінші құрылтайында Жазушылар одағына
мүшелікке қабылданған халық ақындары: (Жамбыл, Нартай, Кенен)
• Жамбыл бастаған халық поэзиясының көрнекті өкілдері: (Нұрпейіс
Байғанин, Кенен Әзірбаев, Нартай Бекежанов)
Жамбылдың шәкірті: (Кенен Әзірбаев 1884-1976 ж.)
• Кенен Әзірбаевтың өлеңі: ("Базар-Назар")


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   122




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет