Экономика айнасы
жүктеу/скачать 10,39 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- – Де Д генмен соңғы кезде Қ Қ ыр ыр ғ ғ
- – Қырғызстанның Манас әуежайы туралы ұстанымы аймақтағы геосаяси жағдайға қандай да бір ықпалын тигізе ме
- – Өзбек, тәжік шекарасында Қыр- ғызстан үшін шешімін табуға тиісті мә м се се
- – Бейбіт Өксікбайұлы, су – Орталық Азиядағы өте күрделі мәселелердің бірі. Аймақта су төңір р ег
- – Елші мырза, мәдениет саласындағы екіжақты байланыстардың көкжиегі қандай
ді і ң және Қы та та йд йд ың ың м мүд үдде деле л р р то то ғы ғысы сы на на а а й йналып отыр. Бұл қырғыздардың әуел бастан ұстанған саясаты ма, (мүдделер қақ- тығысы арасынан пайда табу) әлде геосаяси жағдай солай қалыптасты ма? Болашақта Қырғызстан қандай бағыт ұс ұс та та на н тын болады, америк к ал алық ық п п а, а, қы қы та та йл й ық па, ресейлік пе? Әлде де қ қ аз аз ақ аққа қа қарай бет бұра ма? – Бұл – Қырғызстаның әуел бастан ұс- танған саясаты емес. Бұл – Қырғызстанның географиялық орналасуына байланысты қалыптасқа қ н геосаяси жағдай. Шын мәні сі сі нд нд е, е, ж ж ал ал ғы ғы з з Қы Қы рғ рғ ыз ыз ст ст ан ан ғ ғ ан н а емес,
жалп п ы, ы О О рт рт ал ал ық ық А А зи зи я я ай айма
мағы ғы ә әлемнің алпауыт мемлекеттерінің мүдделері тоғысқан өңірге айналып отыр. Көпшілік өзге аймақтар нарығы халықаралық қауымдастық арасында әлдеқашан бөлініп қойылғаны ешкімге жасырын емес. Тұмс м ық
сұ сұ ға ға р р саңлау жоқ. 70 жыл Кеңес с О Ода да ғы ғыны ны ң ң шы шыла ла у уында болып, Тәуелсіздік а а лы лы п п шы шыға ға
келген тұста жер қойнауы газ бен мұнайдан бастап, уранға, алтынға, күміске тұнып тұрған бай өлкеге кім қызықпасын?! Әр- кімнің де бұл аймақтан өзінің үлесін, қазақ- ша айт йт
қ нд н а, «жіліктің ің майлы басын» алғы ы сы сы к
ел ел ет етін ін і і ан ан ық ық.
Әр Әрин
ин е, е, м мәс ә еленің әскери-саяси астары да б б ар. Ек Е ін і ші жағы- нан, Орталық Азия мемлекеттерінің де өз таңдаулары бар емес пе? Ендеше Тәуелсіз мемлекет ретінде Қырғызстан ішкі саясаты тәрізді, сыртқы саясатын да өзі айқындауы шарт
р . Басым бағыттарын өздер р і
біле л ді д . Бі Біра ра қ, қ, менің байқағаным, д дәл әл
қ аз аз ір ргі
гі
қырғыз мемлекетінің жүргізіп отырған сыртқы саясаты – көпвекторлы саясат. Екіжақты форматты да, көпжақты форматты да бірдей ұстап отыр. Дегенмен алдағы орта мерзімді болашақта Ресей, Қытай, Қазақ- стан,
АҚ АҚ Ш, Ш, Т Т үр үр ки ки я я ме ме мл мл ек ек ет ет те те рі р Қ Қ ырғыз- стан нны
ны ң ң сы сы рт ртқы қы с с ая а са са ты тынд нд а а ба ба ст ст ы ы бағыт болып қалады деп болжауға негіз бар. Қырғыз мемлекеті ТМД, ҰҚШҰ, ШЫҰ сияқ- ты халықаралық ұйымдардың аясында жоғарыда айтқан мемлекеттердің көпші- лігімен тығыз араласады. Өмірдің өзінің қазіргі қажеттілігі осыны талап етеді.
– Қы Қы та та й й – – Қы Қы рғ рғ ыз ыз ст ст ан ан ме ме н тікелей шека а
рала ла с с жа жа тқ тқ ан ан е ел.
л Е Е кі кі нш нш ід ід ен ен , Қ Қытай –
өте үлкен нарық. Үшіншіден, Қытай бұл елмен сауда-экономикалық қарым-қатынас жүргізуге өте мүдделі. Қазірдің өзінде жол- көлік, энергетика салаларына қомақты инвестиция салып отыр. Балықшы-Бішкек та та с с жо жо лы құрылысы, жоғары керн рн еу
лі л « «Да Да т- т- қа-Кемин» электр желісінің құрылыс тары қарқынды жүргізілуде. Кезінде Қытай жағы пайдалы кен орындары бар жерлерге инвестиция береді деген сөз болған. Бірақ қы қы рғ рғ ыз ыз т т ар ар ап ап ы ы мұ м ны қабылдамады. Жо- го горк
рку у Ке Ке не неш ш пе пе н н Қырғыз халқы мұндай й ұсыныстарға аса сақтықпен қарайды. Сон- дықтан жүзеге аспаған секілді. Дегенмен экономистер мен сарапшылардың болжамы бойынша, алдағы бес жылда екі ел ара- сындағы сауда-экономикалық қ қ арым-
қатынастар күр р т т да да ми ми ды ды ж ж ән ән е е жа жа ңа ңа д д ең ең - - гейге көтеріледі ді .
туралы ұстанымы аймақтағы геосаяси жағдайға қандай да бір ықпалын тигізе ме? – Манасқа байланысты жағдай былай. Үстіміздегі жылдың 21 мамыр күні Қырғыз- ст ст ан н ү
ү кі кі ме ме ті ті А А ҚШ ҚШ пен Манас транзиттік к транспорттық орталығы жөніндегі келісім- шартты бұзу жөнінде шешім қабылдады. Сөйтіп, ол шешімді Жогорку Кенешке берді. Қырғыз парламенті бұл құжатты 20 мау- сымда ратификациялады. Яғни 2014 жыл- ғы шілде айынан н ба ба ст с ап «Манас» » казіргі жағдайында қ ал ал ма майд
йды. ы. Б
Б иы иы л л 28 28 м м ам ам ыр ыр да да Мемлекет басшыларының қатысуымен Б Б іш
- кекте өткен ҰҚШҰ-ның саммитінде Қыр- ғызстан Президенті А.Атамбаев «аталмыш орталық базасында халықаралық азаматтық транспорттық хаб құрылады» деп мәлімдеді. Қа Қ зір р көрш р і мемлекеттермен бірлесіп, со со
ны ң ң жо жо ба ба сы сы н н о ойластырып жатыр. Ал өт- - кен ге көз салатын болсақ, «Манас» Ауған- стандағы НАТО-ның және АҚШ-тың коа- лициялық әскери күштерінің жұмысына көп жәрдемін тигізді. Жанар-жағармайдың 100 пайызы, 50 пайыздан астам әскери жүктер, 97 пайызға жуы қ қ жа жа уы уы нг нг ер ер ле ле р р ме ме н н оф оф и- и церлер осы «Ма ана на с» с» а арқ рқ ыл ылы ы та та сы сыма
ма лд лдан ан ды ды . . 2014 жылдан бастап коалициялық күш- тердің басым көпшілігі Ауғанстаннан шыға- рылатын болса, «Манасқа» қажеттілік те азая түседі. Бір сөзбен айтқанда, АҚШ пен Қы Қ рғ рғ ыз ы стан ара
р сындағы әскери-саяси ба байл
йл ан ан ыс ыс ә әже жепт
пт әу ә ір баяулайды. Атап айтар- - лығы, бұ л бәсеңдік қазір біз анық байқап отырған Ресей мен Қырғызстан арасындағы екіжақты экономикалық, әскери-техни- калық қарым-қатынастардың күрт өсуіне тап келіп отыр. Әрине, мұны кездейсоқтық деп айта қою қиы ы н. н. М М ем ем ле ле ке ке тт тт ің ң ө ө з з сы сы рт рт қы қы
саяси басымд д ық ық та та ры ры н н об объе ъе кт тив ив ті ті ж ж ағ ағ - - дайларға байланысты ауыстырып отыруы – үйреншікті нәрсе. Дегенмен бұл бетбұрыс Қырғызстанның геосаясатына түбегейлі ықпалын тигізеді деуге болмас. – Өзбек, тәжік шекарасында Қыр- ғызстан үшін шешімін табуға тиісті мә м се се ле ле ле ле р р ба ба рш ш ылық тәрізді ғой... – – Ше Ше ка ка ра ра м м әселесі бойынша, Қыр- - ғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан ортасында шешімін таппаған өте күрделі түйін бар. Оның негізгі кілтипаны мынаған келіп тіреледі. Үш мемлекет арасында әлі күнге делимитация, демаркация мәселелері шешілмеген. Мы Мы са са лы ы , қы қы рғ рғ ыз ы б б ен ен т т әж әж ік ік
ортасындағы 97 971
1 ша ша қы қыры
рым м ме мемл млек
ек ет етті ті к к шекараның 471 шақырымына әлі дели- митация жасалмаған. Сол сияқты, қырғыз бен өзбек шекарасы 1378 шақырымды құ- раса, соның 61 учаскесі, яғни 320 шақырым жері даулы аймақтар болып отыр. Бұл мә м се се ле ле – – б б ая ая ғы ғы 192 9 0 жылдары қабылданып п
кеткен шала шешімдер мен соқыр саясаттың кесірі. Кеңес үкіметі кезінде халықтың тарихи орналасуын ескерместен, жерді көрп р
е ем ес ес п п е? е? Ф Ф ер е ға ға на на , Со Со х, х, Ш Ш ах а имардан, Фа- ру ру
х ай ай ма мақт қт ар арын ын да да а анк
нк ла лавт вт а ар бірінің ішіне бірі кіріп кеткен. Жер – қырғыздікі, ал халықтың 95 пайызы не өзбек не тәжік болып қалыптасты. Керісінше, өзбек, тәжік жерінде қырғыздың анклавы қалып қойды. Осы жағдай бүгінгі күні даул у ы мәселеге айналып отыр. Бұл жердег ег і і ба ба ст сты
ы кі кілт
лтип ип ан а
мы нада: Қырғыз жағы Кеңе е с с үк үк ім імет т і і тұ тұ сы сы нд нда қабылданған бір құжатқа сүйенсе, ал өзбек жағы басқа бір құжатқа иек артады. Қыр- ғыздың құжаты бойынша, шекара басқа жерден өтеді. Ал өзбек жағы басқа сызықты нұсқайды. Ортақ ұстаным жоқ. Сондықтан дә д
л қазір олар келіссөз үстеліне отыра алмай от от
ыр . . Бұ Бұ л л же жерд рд е е ым ым ыр ыр а а шы ш лдық керек. Са Саясатта үнемі і 1
00 00 пай
й ыз ұтыспен шығу мүмкін емес. Мәселен, біз Қытаймен, Өзбекстанмен, Ресеймен шекара мәселесін екі жақтың мүддесін ескере отырып, даулы учаскені екі жаққа да тиімді ымыраға келіп шештік емес пе?! Сөйтіп, ірг г ем ем із з ді д мықтап бе кі тіп алдық. Ал бұл ү ү ш
ме ме мл млек ек ет ет б б і ір
жерден ұтып, бір жерден ұтылатын қимылға барғылары келмейді. Сарапшылардың айтуынша, тараптар бір тоқтамға келмесе, бұл түйткілдің түйінін тарқату мүмкін емес. Мәселен, Кеңес үкіметі кезінде Одақ пен Қы Қ та та й ар р асында
д т т өр өр т да д ул у ы уч у асток болғаны бе бе лг лг іл іл і. . С С ол ол 7 0 0 жы жы л л бо бойы йы ш ш ешілмей келді. Өйткені екі империя да бір-біріне иілмей, мәселені әрқайсысы өз мүддесіне қарай шешуге ұмтылды.
– Дұрыс айтасыз, Орта Азиядағы су мәселесі – ең қиын мәселе. Жалпы, су мә- се с ле ле сі әлемд д ік про
ро блемаға айналғалы тұр ғо ғо
й. Ғ Ғал алым ымда
да рд рд ың ың а а йт йтуы уы нш нш а, су және оның іш ін де тұщы су қоры бүкіл әлемде тартылып келе жатыр. Алдағы уақытта халықаралық қатынастарда болсын, екіжақты қатынас- тарда болсын, көпжақты форматта болсын, су тауар ретінде пайдаланылады, тауар ретінде сатылады. Сондықта а н
су у а а йм йм ақ ақ ты ты қ са яси процестерде пайд д ал ал ан ан ыл ыл ат атын ын қ қ о- о сымша саяси тетік болады ғой деп ой- лаймын. Біздегі Сырдария, Шу, Талас өзендері бас тауын Қырғызстаннан алады. Өзбекстан экономикасының басым көпшілігі тәжіктен, қырғыздан келетін суға тәуелді болып отыр. Енді осы су көздерін әркім өз ө
н ің ің ұ ұ лт лт ты ты қ мү мү дд дд ес ес ін ін е е са а й пайдалануға ты ты ры ры са са ды ды . . Ши Ши о о сы сы ж ж ер ерде
ден н шығуы мүмкін. Сондықтан трансшекаралық аймақтардағы су балансын сақтау дұрыс шешілмеген жағдайда Орта лық Азия аймағы – үлкен шие леністердің, кикілжіңдердің, жанжал- дардың ошағына айналып кету қаупі бар. Аймақтағы су балансыны ның ң
са қт қт ал ал уы уы на н ті келей мүдделі мемлекет ет р р ет ет ін ін де де , бі бі зд зд ің ің көзқарасымыз айқын. Қамбарата, Нарында жоспарланып отырған ГЭС-тер аймақтағы өзге мем лекеттерге ешқандай зиян келтірмеуі тиіс. Сондықтан да осы құрылыс- тар р
р ағы мем
лекеттердің қа қ ты ты су су ым ым ен ен ж ж ән ән е е ол ол ар ар ды д ң мүдделері ескеріле о о ты т ра р салынуы керек. Біз осы бағытта
а жү жүйе йе л лі ж жұм
ұм ыс ыс і і ст ст еу еу ге ге т
тиі иісп
сп із із . Бір үстел ба б сы
на отырып, мәселе і нің оң шешілуіне күш салуымыз қажет. – Елші мырза, мәдениет саласындағы екіжақты байланыстардың көкжиегі қандай? – Біз қазақ пен қырғыз жақын деп жүр үр іп
, со со ңғ ңғ ы ы 10 10 жылда көп мәселені еске ке ру рус сі з з қалдырыппыз. Екі ел арасындағы мәдени, рухани, әдеби ынтымақтастықтың саябыр- сып кеткенін былтыр Қазақстанның Қыр- ғызстандағы мәдени айлығын өткізген кезде анық сезіндік. Байқап отырсақ, соңғы 15-17 жы лд лд ың ң ішінд д е Қа
Қ зақс
қс тан тара
р пынан
үлкен кө өле
лемд мд ег ег і і мә мә де де ни ни ш шар
ар а а бі бі рд рд е- е- бі бі р р рет өткізілмеген көрінеді. Өтпелі кезең болды. Әркім өз қотырын өзі қасып, мемлекет құру- дағы ұлттық мүдделердің шылауында бұл мәселелерді ұмыт қалдырыппыз. Алыс- беріс болмағаннан кейін ағайын жат бо бо
ла ды ды . Ос Ос ы олқылықтың орнын тол ты ты ру ру
ма ма қс қс ат ат ын ын да д Бішкекке, бірнеше о обл
блыс ыс
орталықтарына опера, балет, театр, фоль- клор, кино, эстрада, сурет өнеріндегі қазақ- тың дүлдүлдерін алып келіп, бір ай бойы дүркіретіп концерт бердік. Театрларда спектакль таза қазақ тілінде өтті. Сонда залда ек ек і
са са ға ға т т бо бо йы йы ш ш ыб ыбын
ын ны ны ң ң ыз ыз ыңы
естілетінд ндей
ей т т ын ын ыш ыш ты тық қ бо о лд лд ы. ы А А кт ктер
ер ле ле рдің қазақтың әдеби тілінде сөйлеген сөздерінің бәрін қырғыздар аудармасыз түсініп отыр- ды. Біздің Президентіміз жөнінде «Балалық шағымның аспаны» фильмі көрсетілген кезде жұрттың қол соққанын көрсеңіз. «М «М
ұс та та фа фа Ш Ш оқай» фильмін ова циям м ен
т ік к тұ тұры ры п п қа қа рс рс ы алды. Сонда қырғыз б бау ауыр
ыр - лардың қазақ өнеріне шөліркеп қалғанын, сағынып қалғанын байқадым. Асанәлі Әшімов, Нұржыман Ықтымбаев, Болот Шамшиев, Айтұрған Темірбаевалар бір апта арқ рқ а-жа
ж болды. Алла
а ж ж аз аз са са , би
биыл ыл А
А с стан ан а а ме мен
н Ал Алма ма т тыда Қырғызстан өзінің мәдени айлығын өткізейін деп отыр. Үстіміздегі жылдың 6-26 маусым аралығында Қырғызстан суретшілері Астана күнінің қарсаңында «Астана – Қырғызстан суретшілері рі ні н ң өн өн ер ерін ін де де » » де д ген арнайы көрме өткізді і .
Он Онда
да
ма й йлы
б бояумен салынған 70-тен аса авторлық картиналар қойылады. Бұл – Қырғызстан мәдени күндерінің бастамасы болып табылады. Негізгі іс шаралары тамыз, қыркүйек айларында өтеді. Ал Аст т
а ад ад а Манас ес с ке к рт р кішін ашу, Шыңғ
ыс ыс А
А йт йтма ма то то вт втың
ың а а ты тына
на к көш өш е е б беру
мәселесі Астана қаласы әкімдігінің оно- мастикалық комиссиясында оң шешімін тапты. Қазір ескерткіштің эскиздері талқы- лану үстінде. Ол бекуі керек. Көше де сол сияқты. Ал Бішкекте Абайдың ескерткішін аш аш ып ып , , Шо Шо қан Уалихановтың атына к өш өш е
бе беру ру ж ж өн өн ін ін де де Бішкек мэриясы ө ө зі зі ні ні ң ң шешімін қабылдады. Енді оның нақты іске асырылуы ғана қалды. Бұл алдағы күн- дердің еншісінде ғой деп ойлаймын. жүктеу/скачать 10,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|