Республикасы білім және ғылым министрлігі ұлттық білім беру статистикасы және бағалау орталығЫ

TIMSS-
2011 Ұлттық есебі 
 
197
 
TIMSS 

 PIRLS 
InternationalStudyCenter 
Мектеп оқушыларын қызметтің әр түріне тарту және үй тапсырмасын орындауға сол сияқты, 
мектептен  тыс  қосымша  сабақтарға  қатысу  сияқты  бос  уақытын  тиімді  бөлу    сәтті  білім  беру 
факторларының бірі болып табылады.   
 
TIMSS-
2011  мектепте  білім    берудің  сапасын  халықаралық  зерттеуде  сауалнама  жүргізумен 
тестілеуге қатысқанның барлығы - 8 775 құрады және олар төртінші және сегізінші сынып оқитын 
қазақстандық оқушы.   
TIMSS-
2011 қорытындысы алынған нәтижелердің сыныптағы оқушылардың жас  құрамына 
байланысты  екенін  растайды.  Жоғары  білім  деңгейін    арнайы  сыныпта  бір  жылғы  мектеп 
оқушылары оқитын елдердің оқушылары көрсетті.  [Қазақстанның 4 және 8 сынып оқушыларының 
жас  құрамы  әр  түрлі.    Осы  тұрғыда,  төртінші  сынып  оқушылар  құрамында      2000  жылы  туған 
оқушылар 50%, 47% - 2001 және  3% - 1999 жылы туғандар құрады. 2000 жылы туған Қазақстандық 
төртінші  сынып  оқушылары    1999  және  2001  жылы  туған  (498,3  және  494,5  ұпай  сәйкесінше) 
құрбыларымен  салыстырғанда  аса  жоғары  көрсеткіш  көрсетті  (508,2  ұпай  математикадан)  (5.1.1 
кесте).
 
 
5.1.1. Кесте. Бастауыш сынып оқушыларының нәтижелері / жасы 
 
Дерекнама : TIMSS-2011 халықаралық зерттеудің  Альманах статистикалық  мәліметтері 
Ұқсас үрдіс  қазақстанның 8 сынып оқушыларының жас құрамында да байқалады.  1996 жылы туған  
сегізінші сынып оқушыларының нәтижелері 1995 және 1997 жылы туған оқушылар көрсеткіштерінен жоғары 
(5.
1.2 кесте). 
5.1.2. кесте. Оқушылардың нәтижелері / 8 сынып/ жасы 
 
Дерекнама : TIMSS-2011 халықаралық зерттеудің Альманах статистикалық  мәліметтері 
Осы  тұрғыда,  зерттеу  барысында  алынған  қорытындылар  оқушылардың  білім  беру 
жетістігінің нәтижелілігіне аранайы топтағы мектеп оқушыларының жас категеориясының бірдей 
еместігіне жанама әсеретіндігі туралы дәлелдейді. 
 
TIMSS-
2011 зерттеуінде 4 сыныптың 4 385 оқушыларын  48% ұлдар, 49% - сегізінші сынып 
оқушыларының жалпы санын қыздар құрайды(5.1.3 кесте).
 
5.1.3. кесте. Гендерлік тепе-теңдік / % 
 
 
Дерекнама : TIMSS-2011 халықаралық зерттеудің Альманах статистикалық мәліметтері 
 
 
Ел  / туған жылы 
1999 
ұпайлары 
2000 
ұпайлары 
2001 
ұпайлары 
Қазақстан 
3 
498 
50 
508 
47 
494 
Сингапур 
3 
602 
96 
606 
0,2 
592 
Корей  Республикасы  
0,3 
521 
92 
606 
8 
598 
Ресей  
7 
531 
79 
543 
13 
543 
Ел  / туған жылы 
1995ж.  ұпайлары 
1996ж. 
ұпайлары 
1997ж.  ұпайлары 
Қазақстан 
7 
483 
65 
493 
28 
474 
Сингапур 
5 
582 
92 
613 
0,2 
582 
Корей  Республикасы 
0,4 
576 
88 
614 
12 
608 
Ресей 
8 
517 
75 
540 
16 
546 
Жынысы 
4 сынып 
8 сынып 
Ұлдар 
Қыздар 
Ұлдар 
Қыздар 
48 
52 
51 
49 

TIMSS-
2011 Ұлттық есебі 
 
198 
Қазақстанда  математикадан,  сол  сияқты  ғылыми  жаратылыстану  
пәндер  бойынша  да  тестілеуге  қатысушылардың  оқу  жетістіктерінің 
сәттілігі  гендерлік  көрсеткішке  тікелей  байланысты  емес.  Ұқсас  жағдай 
озық елдердің көрсеткіштерінде де байқалады.
 
Отбасының  әлеуметтік-экономикалық  мәртебесі  және  білімділік 
деңгейі  мектеп  оқушысының  мүмкіндіктерін  жоғарлатады.  Баланың 
әлеуметтік  жақсы  дамуының  негізі  отбасы  болып  табылады.    БҰҰ  бала 
құқығы  туралы  Конвенциясы    (1989)  «баланың  өсуі  және  саулығы  үшін 
бірінші  әлеуметтік  тобы  және  нақты  жағдайы  ретінде  отбасының 
маңыздылығын мойындайды». Әлемдік бірлестік бұл ата-ананың балаға құқығы (ата-анаға тәуелді 
болу) ретінде емес, бала алдындағы жауапкершілігі ретінде анықтайды.  
 
Халықаралық  көлемде  IEA  сарапшылары  мектепте  оқушылардың  жетістігіне  үй  ортасының 
әсер етудің басты маңыздылығына көңіл бөледі.   Ата-ананың білімділік деңгейіне қатысты сұрақ  
негізгі  мектеп оқушыларына ғана қойылды.  Зерттеу  мәліметтері бойынша  қазақстанның  8 сынып 
оқушыларының  26% ата-анасы жоғары білімге,  30% - техникалық және кәсіби, 24% - жалпы орта 
және 11 % негізгі білімге ие.
 
Алынған  мәліметтердің  талдауы  сегізінші  сынып  оқушыларының  ата-аналарының  білім 
деңгейі  төмен болса, олардың балалары да төмен көрсеткіш көрсететіндігін байқатты. Осылай, ең 
жоғары нәтижені ата-аналарының біреуінің жоғары білімі бар оқушылар көрсетті -  орта 507 ұпай 
жаратылыстанудан және 506  ұпай математикадан (5.1.1 сурет).
 
 
5.1.1. суртет. 8 сынып оқушыларының нәтижелері / ата-ананың білімі 
 
 
Дерекнама : TIMSS-2011 халықаралық зерттеудің Альманах статистикалық мәліметтері 
Сонымен  бірге,  озық  елдердің  қорытындылары  ата-аналардың  білімінен  мектеп 
оқушыларының  тікелей  байланысын  таппады.  Мысалы,  Сингапурдың  8  сынып  оқушыларының  
23%  ата-анасы  орта  білімге,  Корей  Республикасының  -  42%  ие,  дегенмен  аталан  елдердің 
нәтижелері жоғары.
 
Отбасының білімділік ортасын сипаттайтын тағы бір маңызды факторы үй кітапханасындағы 
кітаптар  саны  болып  табылады.  2011  жылдың  қорытындысы    TIMSS  зерттеуінің  (2007  жылы) 
бірінші кезеңінде анықталған үрдісті растайды. Кітаптар санына оқушылардың орташа ұпайының  
тікелей пропорционалды тәуелділігі байқалады. Осы тұрғыда, үйінде 25-тен артық кітап саны бар, 
46%  қазақстандық  сегізінші  сынып  оқушылары  ортадан  жоғары  нәтиже  көрсетті  (500  ұпай  және 
жоғары). Сондай-ақ, басқа 54% мектеп оқушылары – ортадан жоғары нәтиже көрсетті (5.1.2 сурет).
 
 
 
 
 
 
 
 

TIMSS-
2011 Ұлттық есебі 
 
199
 
TIMSS 

 PIRLS 
InternationalStudyCenter 
 
 
 
 
5.1.2. 
сурет. 8 сынып оқушыларының нәтижелері /орташа ұпай / кітаптар саны 
 
Дерекнама : TIMSS-2011 халықаралық зерттеудің Альманах статистикалық мәліметтері
 
Қазақстандық  сегізінші  сынып  оқушыларының  тек  8%  ғана  олардың  отбасылық 
кітапханасында  200  артық  кітаптың  бар  екендігін  көрсеткен.    Ал,  сингапур  және  корей  мектеп 
оқушыларының  отбасыларындағы  әдебиеттер  санының  көптігі  аса  жоғары  оқу  жетістіктерін 
көрсетуге мүмкіндік берді (5.1.4 кесте).
 
5.1.4.  кесте. 8  сынып оқушыларының үй кітапханасындағы кітаптар саны/% 
 
 
 
Үйдегі кітаптар саны 
Ел  
 
 
 
 
 
 
0-10 
11-25 
26-100 
101-200 
200 артық 
Сингапур 
16 
25 
33 
14 
12 
Корей 
Республикасы  
9 
10 
25 
24 
32 
Қазақстан 
15 
39 
29 
9 
8 
 
 
Дерекнама : TIMSS-2011 халықаралық зерттеудің Альманах статистикалық мәліметтері 
 
Үйде  кітаптардың  болуымен  оқу  жетістіктерінің  әлсіз  байланысы  қазақстандық  төртінші 
сынып оқушыларында байқалады. Осы тұрғыда, отбасы кітапханасында кітаптар саны аз (25 дейін) 
57% оқушы төмен нәтиже көрсетті.
 
Үйдегі  кітаптар  санына  бастауыш  сынып  оқушыларының  математикадан  және 
жаратылыстанудан  алған  ұпайларының  тәуелділігі  байқалмайды.    Мүмкін,  бұл  4  сынып 
оқушыларының  негізгі  мектепте  көркем,  сондай-ақ  ғылыми  әдебиетпен  (энциклопедия,  ғылыми-
танымдық  кітаптар  және  т.б.)  саналы  түрде  әуестенетін  сегізінші  сыныппен  салыстырғанда  
балаларға арналған әдебиетті оқуды ұнатуымен байланысты(5.1.3 сурет).
 
 
 
 
 
 
 
 
жаратылыстану
 

TIMSS-
2011 Ұлттық есебі 
 
200 
 
 
 
 
5.1.3. сурет. 4 сынып оқушыларының нәтижелері / кітаптар саны 
 
 
 
 
Дерекнама : TIMSS-2011 халықаралық зерттеудің Альманах статистикалық мәліметтері 
Қазақстандық  мектеп  оқушылары  нәтижелерінің  талдауын  алдындағы  зерттеу 
циклімен (2007 жыл) салыстырғанда 2011 жылға қарағанда негізгі мектеп оқушыларындағы 
кітап санының өзгеруі шамалы екендігін көрсетеді (5.1.4 сурет). 
 
5.1.4.сурет. Кітаптар саны /жыл/ оқушылардың үлесі 
 
 
Дерекнама : TIMSS-2011 халықаралық зерттеудің Альманах статистикалық мәліметтері 
 
Халықаралық салыстыруда Интернетке 74% төртінші сынып оқушылары және  71% сегізінші 
сынып  оқушылары  қосылған.  Интернет  желісіне  рұқсаттық  көрсеткішіне  нәтиженің  тікелей 
тәуелділігі анықталды. Осы тұрғыда, Интернетті белсенді түрде пайдаланатын Қазақстанның 45% 8 
сынып оқушылары математикадан айтарлықтай жоғары нәтиже көрсетті - 503 ұпай. Сонда төртінші 
жаратылыстану
 
200 аса 
200 аса 

TIMSS-
2011 Ұлттық есебі 
 
201
 
TIMSS 

 PIRLS 
InternationalStudyCenter 
сынып оқушыларының жетістіктерінің айтарлықай айырмашылығы жазылмады.  Себебі бастауыш 
мектеп  оқушылары  сегізінші  сынып  оқушыларына  қарағанда  білім  беру  мақсаттарында 
(компьютерлік ойындар) емес, үйде ғана қолданады.
 
Халықаралық  мәліметтер  базасы  сол  сияқты  үйінде  және  мектепте  компьютерді  нәтижелі 
пайдаланатын,  тест  қатысушылары  бойынша  ақпаратты  ұсынды.  Қазақстанда  білім  беру 
мақсаттарында үйінде   компьютері бар болған жағдайда  26% төртінші сынып оқушылары және  
24% сегізінші сынып оқушылары (5.1.5 кесте) пайдаланады. 
 
 
5.1.5. кесте. Компьютерді пайдалану/ 4 және 8 сыныптар /% 
 
Дерекнама : TIMSS-2011 халықаралық зерттеудің Альманах статистикалық мәліметтері 
 
Халықаралық салыстыруда Интернетке 74% төртінші сынып оқушылары және  71% сегізінші 
сынып  оқушылары  қосылған.  Интернет  желісіне  рұқсаттық  көрсеткішіне  нәтиженің  тікелей 
тәуелділігі анықталды. Осы тұрғыда, Интернетті белсенді түрде пайдаланатын Қазақстанның 45% 8 
сынып оқушылары математикадан айтарлықтай жоғары нәтиже көрсетті - 503 ұпай. Сонда төртінші 
сынып оқушыларының жетістіктерінің айтарлықай айырмашылығы жазылмады.  Себебі бастауыш 
мектеп  оқушылары  сегізінші  сынып  оқушыларына  қарағанда  білім  беру  мақсаттарында 
(компьютерлік ойындар) емес, үйде ғана қолданады.
 
Халықаралық  мәліметтер  базасы  сол  сияқты  үйінде  және  мектепте  компьютерді  нәтижелі 
пайдаланатын,  тест  қатысушылары  бойынша  ақпаратты  ұсынды.  Қазақстанда  білім  беру 
мақсаттарында үйінде   компьютері бар болған жағдайда  26% төртінші сынып оқушылары және  
24% сегізінші сынып оқушылары (5.1.5 кесте) пайдаланады.  
 
5.1.5. кесте. Компьютерді пайдалану/ 4 және 8 сыныптар /% 
 
Сынып  
Оқушылардың компьютерді 
пайдаланатын орны 
Пайдаланады  
Пайдаланбайды  
 
 
 
Оқушылар, % 
4 
Үйде  
74 
26 
Мектепте 
51 
49 
 
Басқа жерлерде 
66 
34 
8 
Үйде  
76 
24 
Мектепте 
93 
7 
 
Басқа жерлерде 
72 
28 
 
 
 
Дерекнама : TIMSS-2011 халықаралық зерттеудің Альманах статистикалық мәліметтері 
 
Халықаралық  сарапшылармен  жинақталған  мәліметтерде  мектеп  оқушыларының 
компьютерлік  техниканы  рационалды  пайдаланулары  туралы  ақпараттың  үлкен  қоры  ұсынылған. 
Финляндия  
 
Республика Корей  
 
Сингапур  
 
Ресей   
 
Қазақстан 
 
4-сынып 
8-сынып 

TIMSS-
2011 Ұлттық есебі 
 
202 
«
Сіз  мектепте  компьютерді  қаншалықты  жиі  пайдаланасыз?»  деген  сауалнама  сұрағына  4 
сыныптың  49% оқушысы  компьютерді оқу үрдісінде пайдаланбаймыз деп, 76% сегізінші сынып 
оқушылары аптасына бір немесе екі реет қолданамыз деп жауап берді. Сонымен қатар TIMSS-2011 
қатысушыларының  компьютерді  жиі  пайдалану  көрсеткішіне    нәтижелерінің  тікелей  тәуелділігі 
байқалмады ( 5.1.6 кесте).
 
 
 
5.1.6.  кесте. Мектепте компьютерді жиі пайдалану / орташа ұпай / % оқушылар 
 
  
 
 Пайдалану жиілігі 
4 сынып 
8 
сынып 
% 
Оқушылар 
11 
Орташа ұпай 
% 
Оқушылар 
7 
Орташа ұпай 
математика  жаратылыстану 
 
математика 
Күнде  
 
480 
462 
 
 
480 
Аптасына бір немесе 
і 
 
26 
506 
499 
76 
26 
506 
Айына бір немесе үш 
 
14 
512 
507 
10 
14 
512 
Ешқашан  
49 
505 
502 
7 
49 
505 
Дерекнама : TIMSS-2011 халықаралық зерттеудің Альманах статистикалық мәліметтері 
 
Бұл оқушылардың сәтті білім алуы көбінесе оу үрдісінің техникалық қостауынан емес, адами 
факторларға байланысты болатындығын (мұғалімнің кәсіпқойлылығы) растайды.
 
«Компьютерді үйде пайдаланудың жиілігі» көрсеткіші бойынша зерттеуге қатысушылардың 
нәтижелерінде  басқа  үрдіс  анықталынады.  Орта  алғанда    44%  қазақстандық  төртінші  сынып 
оқушылары  компьютерді  үйде  жиі  пайдаланады,  математикалық  және  ғылыми  жаратылыстану  
дайындықтан  жоғары  нәтижелерді  көрсетеді.  Сонымен  бірге  24%  және  4%  үйінде  компьютерді 
мүлде  пайдаланбайды  және  кейде  пайдаланатынын  көрсеткен  сегізінші  сынып  оқушылары 
сәйкесінше төмен білім деңгейін көрсетті.
 
 
5.1.6.  кесте. Оқушылардың нәтижелері/ үйде компьютерді жиі пайдалануы 
 
  
 
 Пайдалану жиілігі 
4 сынып 
8 
сынып 
% 
Оқушылар 
11 
Орташа ұпай 
% 
Оқушылар 
7 
Орташа ұпай 
математика  жаратылыстану 
 
математика 
Күнде  
44 
512 
507 
52 
504 
511 
Аптасына бір немесе 
і 
 
24 
501 
495 
20 
485 
484 
Айына бір немесе үш 
 
6 
493 
472 
4 
462 
468 
Ешқашан  
26 
491 
486 
24 
472 
471 
 
TIMSS
халықаралық  зерттеуге  қатысушылардың  отбасының  әлеуметтік  мәнмәтіндік  көрсеткішімен 
қатар білім беру деңгейіне мектеп оқушыларының жеке сипаттамсы да әсерін тигізеді. 
Математика  және  жаратылыстануға  оң  қатынасты  құру  көптеген  елдердің  оқу  бағдарламасының 
маңызды мақсаттарының бірі болып табылады. Оқу үрдісінің мақсаттарын жүзеге асыру туралы ақпаратты 
алу  үшін    TIMSS  зерттеуінде  уәждемелік  компоненттер  зерттелді.    Мысалға,  оқушының  оқуға  деген 
уәждемесі  пәндік  білімді  сәтті  игерудегі  сенімділігі  пайда  болуы  мүмкін.      TIMSS-2011  үш  уәждемелік 
компонент шкаласын анықтайды – ішкі маңыз (қызығушылық),  қалаулы нәтижеге әкелетін (жақсы бағалар, 
білім алуды сәтті жалғастыру және кәсіби мансап)пайдалылық және қабілеттілікке сенімділік маңызы. 
Зерттеу  арнайы  пәндер  бойынша  оқушылардың  өзінің  біліміне  сенімділігі  олардың  тікелей  оқу 
жетістіктеріне  байланысты  екенін  көрсетті.    Оқушылардың  өзін-өзі  бағалауын  игеру  үшін  зерттеуде  осы 
немесе басқа да пәнді игеруде оқушының сенімділік индексі есептелінген. Қазақстанда 4 -, сонымен қатар 8 
- 
сынып оқушыларының  көпшілігі ғылыми  жаратылыстану   пәндері және математика саласында өздерінің 
білімін сыни жолмен бағалады (5.1.7 , 5.1.8 кесте). 
 
 

TIMSS-
2011 Ұлттық есебі 
 
203
 
TIMSS 

 PIRLS 
InternationalStudyCenter 
 
 
 
 
 
5.1.7.  кесте. Оқушылардың нәтижелері/ 4 сынып 
 
 
Өзін өзі 
бағалаудың 
деңгейі
 
Математика 
Жаратылыстану 
Оқушылар, % 
Орташа ұпай  
Оқушылар, % 
Орташа ұпай 
Жоғары  
42 
518 
52 
509 
Орта  
46 
493 
33 
485 
Төмен  
12 
486 
15 
479 
Дерекнама : TIMSS-2011 халықаралық зерттеудің Альманах статистикалық мәліметтері 
 
5.1.8. кесте. Оқушылардың нәтижесі / 8 сынып 
Дерекнама: Білім жетістіктерін бағалау жөніндегі қауымдастықтың TIMSS-2011 Халықаралық 
есебі 
Оқу  пәніне  оқушылардың  қатынасның  индексі  тестілеуге  қатысушылардың  келесідей 
пікірлерге «Мен пәнді сүйсініп оқимын»,  «Пән  қызықсыз»,  «Маған пән ұнайды» жауап берулері 
негізінде  құралған.   
Осы  аталған  пікірмен  мектеп  оқушысының  келісуі  пәнге  деген  жоғары  деңгейлі  
индексіне  сәйкес  келеді.  Қазақстанда 4 сынып оқушыларының  пәнге деген  қатынасының  жоғары  деңгейлі  
индексімен айтарлықтай көп ( 5.1.9 кесте). 
 
5.1.9. кесте. Пәнге деген қатынасы /4 сынып 
 
Пән
 
Ұнайды  
Жартылай ұнайды 
Ұнамайды  
Оқушылар, 
% 
Орташа 
ұпай  
Оқушылар, 
% 
Орташа 
ұпай 
Оқушылар  
% 
Орташа 
ұпай 
Математика 
66 
513 
31 
484 
 
3 
469 
Жаратылыстану 
62 
 
509 
34 
474 
4 
488 
Дерекнама: Білім жетістіктерін бағалау жөніндегі қауымдастықтың TIMSS-2011 Халықаралық 
есебі 
 
«Биология» және «География» пәндеріне оң қатынасты  46% және 44% қазақстандық сегізінші сынып 
оқушылары  көрсетті.  Сонымен  қатар  53%  8  сынып  оқушылары  математиканы  игерудің  маңыздылығын 
түсінеді және сезінеді (5.1.10 кесте). 
 
 
 
Пән  
Өзін-өзі бағалау деңгейі 
Жоғары  
Орта  
Төмен  
Оқушылар, 
 
Орташа 
  
Оқушылар, 
 
Орташа 
 
Оқушылар  
 
Орташа 
 
Математика 
14 
531 
53 
491 
33 
467 
Биология 
27 
516 
61 
486 
11 
469 
География 
28 
518 
59 
485 
13 
470 
Химия 
21 
523 
55 
487 
24 
478 
Физика  
20 
520 
55 
488 
25 
480 

TIMSS-
2011 Ұлттық есебі 
 
204 
 
5.1.10. кесте. Пәнді оқудың маңыздылық индексі /8 сынып 
 
 
Дерекнама: Білім жетістіктерін бағалау жөніндегі қауымдастықтың TIMSS-2011 Халықаралық 
есебі 
 
Халықаралық  сарапшылар  үй  тапсырмасының  болуы  және  көлемі  оқушылардың  нәтижесіне  әсерін 
тигізетін маңызды фактордың бірі деп атайды.  
 
Бельгияда  үй  тапсырмасының  саясаты  мектеп  деңгейінде  анықталынады.  Мектеп  ережесіне  сәйкес 
үй жұмысының көлемі міндетті түрде ата-аналарымен келісіледі.   Финляндияда және Бельгияда бастауыш 
мектепте  математикадан  үй  тапсырмасын  аптасына  екі  рет  ,  максимум  40  минутқа  береді.  Жатылытану 
бойынша  үй  тапсырмасы  негізінен  оқушылармен  зерттеу  жұмыстарын  және  тәжірибелержүргізуге 
(
табиғаттағы құбылыстар мен процестерді бақылауға) бағытталған.  
Сингапурда  үй  тапсырмасы  кері  байланысты  қамтамасыз  етудің  механизмі  болып  табылады.  Үй 
тапсырмасының саясаты оқушылардың мүмкіндіктерінен шығады.  
Қазақстанда  бастауыш  мектепте,  сол  сияқты  негізгі  мектепте  өтілген  сабақты  бекіту  үшін  дәстүлі 
түрде үй тапсырмасы сабақ аяқталарда беріледі. Сауалнама сұрағы үй тапсырмасын орындауға орта алғанда 
4  сыныпта  15-тен  30  минутқа  дейін,  сегізінші  сыныпта  әр  пәнге  30  минут  жұмсайтындықтарын  көрсетті.  
Бұл  негізінен  білім  беру  жиынтығын  (мазмұндау,  формулалар  мен  анықтамаларды  жаттау  және  т.б.) 
қарастыратын, үй жұмысының үлкен көлемін айғақтайды (5.1.11 кесте). 

жүктеу/скачать 6,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: