Этникалық және ұлт әлеуметтануы Этно әлеуметтануы пәні Тұлғаның әлеуметтенуіне әсер етуші этно мәдени факторлардың сипаттамасы
Этникалық бірегейліктің түрлері мен типтері. Студенттің этникалық бірегейлігін қалыптастырудың факторлары мен тетіктер
жүктеу/скачать 64,76 Kb.
|
Тапсырма 9
| Этникалық бірегейліктің түрлері мен типтері. Студенттің этникалық бірегейлігін қалыптастырудың факторлары мен тетіктері.Ұлттық таным мен өзін-өзі танудың нәтижесі ұлттық өзін-өзі анықтау және сәйкестендіру болып табылады. Тұлғаның даму барысында пайда болады және интегралдық құрылымның қандай да бір түріне жатқызу сезімін білдіреді, ол адамның осы құрылымның бөлігі болып табылатындығын және онда белгілі бір шексіз ұстанымды алады. Тұлғаның басты қажеттілігін түсінуге және өзінің әлеуметтік мағынасын табуға көмектеседі, ол оған ең ауыр азаптан - толық жалғыздық пен күмәннан аулақ болуға мүмкіндік береді [9].
Этникалық тиістілік сол ұлт өкілі ретінде туылумен қатар, «туған» тілде сөйлеу қабілетін, жеке адамның мәдени ортаны білу және өз кезегінде, адамның мінез-құлықтың жалпыға бірдей қабылданған нормаларына бағыну және өзін-өзі жүзеге асыруы. Миллиондаған адамдарға этникалық бірегейлік айқын көрінеді, олар өздері жүзеге асыратын және олардың арқасында «Мен кіммін және кіммен?» деп жауап бере алатын рефлексияға жатпайды. Бірақ, адамның этникалық бірегейлігін қалыптастыру кезеңінің басталуы (өзін-өзі тану) баланың өз отбасының және өзі туралы этникалық туралы алғашқы идеялары болған кездегі балалық кезеңге жатқызылуы мүмкін. Баланы ұлттық (этникалық) топқа жатқызу туралы хабардарлығын дамытудың тұжырымдамаларының бірі Ж. Пиаже ұсынды. Ол сол процестің екі жағы - баланың «отан» ұғымын және «басқа елдер» және «шетелдіктер» ұғымдарын қалыптастыру. Этникалық бірегейлікті дамыту «Отан» түсінігімен байланысты танымдық үлгілерді құру және Ж.Пиаженің пікірінше, этникалық құбылыстар туралы білімге жауап ретінде этникалық сезім. Ж. Пиаже [12] этникалық сәйкестікті қалыптастырудың үш кезеңін анықтайды: - 6-7 жасында бала өзінің этникалық тиістілігінің бірінші (бөлшектік және жүйелік) білімдерін алады. Осы жаста оған отбасы және тікелей әлеуметтік орта емес, ел мен этникалық топ ең маңызды болып табылады; - 8-9 жас аралығындағы баланың өз этникалық тобын анықтап, сәйкестендіру үшін негіз - ата-анасының азаматтығы, тұрғылықты жері, ана тілі, ұлттық сезімдері оянады; - ерте жасөспірімдерде (10-11 жас) этникалық сәйкестік толығымен қалыптасады, өйткені әртүрлі халықтардың ерекшеліктері, тарихтың бірегейлігі, дәстүрлі тұрмыстық мәдениеттің ерекшелігі туралы айтады. Жеке тұлғаны дамытудың этникалық ерекшелігі жеке тұлғаны әлеуметтену процесінің мазмұнымен анықталады. Жақын арада адам дамып келе жатқанда, әлеуметтік қатынастар жүйесіндегі сыртқы «орын факторы» ретінде әрекет ететін және тұлғаны дамытудың ерекшеліктерін анықтайтын ұлттық мәдениет, салт-дәстүрлерге қосылады. Адам дамыған этноәлеуметтік кеңістік этникалық әлеуметтену үрдісінің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады, этникалық шындықтың нақты жағдайында халықтың өмір сүруін оңтайландыратын фактор болып табылады. Этникалық сәйкестіктің түрлері мен түрлері. Студенттің этникалық сәйкестігін қалыптастырудың факторлары мен тетіктері Ұлттық таным мен өзін-өзі танудың нәтижесі ұлттық өзін-өзі анықтау және сәйкестендіру болып табылады. Тұлғаныс даму барысында пайда болады және интегралдық құрылымның қандай да бір түріне жатқызу сезімін білдіреді, ол адамның осы құрылымның бөлігі болып табылатындығын және онда белгілі бір шексіз позицияны алады. Тұлғаның басты қажеттілігін түсінуге және өзінің әлеуметтік мағынасын табуға көмектеседі, ол оған ең ауыр азаптан - толық жалғыздық пен күмәнден аулақ болуға мүмкіндік береді [9]. Ұлты тууымен қатар, «туған» тілде сөйлеу қабілетін, жеке адамның құлайтын мәдени ортаны білу және өз кезегінде, адамның мінез-құлықтың жалпыға бірдей қабылданған нормаларын және өзін-өзі жүзеге асыруын белгілейді. Миллиондаған адамдарға этникалық сәйкестік айқын көрінеді, олар өздері жүзеге асыратын және олардың арқасында «Мен кіммін және кіммін?» Деп жауап бере алатын рефлексияға жатпайды. Бірақ, адамның этникалық сәйкестігін қалыптастыру кезеңінің басталуы (өзін-өзі тану) баланың өз отбасының және өзі туралы этникалық туралы алғашқы идеялары болған кездегі балалық кезеңге жатқызылуы мүмкін. Баланы ұлттық (этникалық) топқа жатқызу туралы хабардарлығын дамытудың тұжырымдамаларының бірі Ж. Пиаже ұсынды. Ол сол процестің екі жағы - баланың «отан» ұғымын қалыптастыру және «басқа елдер» және «шетелдіктер» суреттерін талдады. Этникалық сәйкестікті дамыту «Отаны» түсінігімен байланысты танымдық үлгілерді құру және Ж. Пң пікірінше, этникалық құбылыстар туралы білімге жауап ретінде этникалық сезім. Бүгінгі күні бүкіл әлемде этникалық сәйкестікті дамыту кезеңдерінің жас шектеулері көрсетіліп, көрсетілген көптеген зерттеулер жүргізілді. Ғалымдар ерте мектеп жасында тек қана қайталануды емес, ересектерден алынған ақпараттарды жүйелендірудің этникалық білімдерінің айтарлықтай өсуі байқалады. Бірақ көптеген психологтар Ж. Пиаже баланың ерте жасөспірімдерде өзін-өзі көрсетуі өте маңызды болған кезде «іске асырылған» этникалық сәйкестілікке жететіні туралы пікірмен келіседі [13]. Этникалық сәйкестікті дамытудың дәйекті кезеңдерінде этникалық ақпараттану, оның ішінде өзгелердің және басқа топтардың білімдері мен этникалық өзін-өзі тануы бар. Этникалық тəжірибе, жаңа ақпарат алу жəне танымдық мүмкіндіктері дамып келеді. Алғашқы кезеңде этникалық хабардар айқын индикаторларға негізделген - тері түсі, сыртқы түрі, тілі, материалдық мәдениет элементтері (тағам, киім), әдет-ғұрыптары. Адамның этникалық сипаттамаларды түсіну, сипаттау және интерпретациялау мүмкіндігі біртіндеп артады. Ол өздерінің кешеніндегі барлық жаңа элементтерді - ортақ бабаларымызды, ортақ тарихи тағдырды, дінді қамтиды. Жасөспірімдерде адам халықтар арасында бар мәдениеттер, тарихи тағдырлар, саяси жүйелер және т.б. арасындағы айырмашылықтар туралы нақты және нақты түсініктемелер береді. Топтық айырмашылықтар туралы жеке адамның этникалық түсінуінің ұлғаюы сөзсіз этникалық топтардың біреуі мен оның басқа топтардан айырмашылығы оның өзіндік этникалық өзін-өзі танытатын қабілетіне ие болу қабілетін қабылдауымен байланысты. Жасөспірімдікке дейін адам әрқашан өзінің азаматтығын дұрыс деп атай алмайды, ата-анасының азаматтығы, тұрғылықты жері, қарым-қатынас тілі және өзінің ұлты сияқты мәліметтер арасындағы логикалық байланыс орната алмайды. Этникалық құбылыстар туралы идеялар жүйесі қалыптасқан жасөспірімдерде ғана этникалық дифференциациялаушы белгілердің айтарлықтай жиынтығы негізінде этникалық қауымдастықпен өзін-өзі анықтады [2; 13]. Адамның ұлттық идентификациясын қалыптастыруда олардың ұлтына және этникалық сәйкестігіне оң әсерін тигізеді. Теріс қабылдаудың көмегімен маргиналды сәйкестік, өзгерген жеке тұлға немесе белгілі бір этникалық сәйкестіктің болмауы (жеке басын білудің төмен деңгейі) болуы мүмкін. Бүгінгі күні бүкіл әлемде этникалық сәйкестікті дамыту кезеңдерінің жас шектеулері көрсетіліп, көптеген зерттеулер жүргізілді. Ерте жастан бастау кезеңі және ересек адамның кезеңінің бастапқы кезеңі - ең жоғары, ұлттық өзін-өзі танудың түпкілікті кезеңі және жеке тұлғаның этникалық сәйкестігі. А.А. Налчаджян (Э. Эриксоннан кейін) жастардың (18-20 жас) кезеңіне этникалық «сенімділік» қалыптасуын білдіреді. Адам даму деңгейіне жеткенде, ол кім екенін, қандай топтарға тиесілі екенін, неге ұмтылатынын және т.б. біледі. [11] Э. Эриксонның қарама-қайшы жағдайы «Мен» белгісіздігін немесе диффузиялық, рөлдік белгісіздігінатап айтты. Егер адамның жеке адамға деген сенімділігі дамыған болса, оны өтеу мерзіміне көшу жеңілдетіледі. Этникалық сәйкестікті дамыту үдерісінде жеке сенімнің бұзылуын (рөлдік белгісіздік, диффузия және т.б.) байқауға болатын барлық құбылыстарды байқауға болады. Бұл бұзушылықтар этникалық «Мен-тұжырымдамасы» деңгейінде сақталуы тиіс. Этникалық сәйкестікті қалыптастыру және халықтың этникалық тиістілігі туралы хабардарлығы олардың көпұлтты немесе моноэтникалық ортада өмір сүруіне әсер етеді [9]. Этносаралық қарым-қатынас жағдайлары жеке және басқа этникалық топтардың ерекшеліктері туралы білім алуға жеке мүмкіндік береді, этносаралық түсінушілікті дамытуға және қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Этникааралық қарым-қатынастың болмауы, бір жағынан, осындай байланыстарға бейімділік, ал екінші жағынан - өз этностық пен ұлтына деген қызығушылықты азайту. Осылайша, этникалық сәйкестілік неғұрлым нақты түсініледі, ал этникалық топтар арасындағы айырмашылықтар туралы білу, егер адамның әлеуметтенуі көпұлтты ортада жүрсе, ертерек алынады. Этникалық сәйкестік мәдени ортада өмір сүретін адамдар арасында айтарлықтай ерекшеленеді. Этникалық сәйкестікті қалыптастырудың уақытша шекаралары және олардың белгілі бір этникалық қауымдастыққа тиесілігін білу дәлдігі, негізінен, қандай этникалық топ адамға тиесілі - көпшілік немесе азшылық [13]. Қазіргі этнология [12] этникалық сәйкестіктің негізгі кезеңдерін анықтайды: жүктеу/скачать 64,76 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|