А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009

 
139 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Сманов  Л. С.,  Алипхан  Г. Формированме ценностных ориентаций студентов 
 
 
Ориентир  на  формирование  гуманистических  взглядов  и  поступков 
связан с усвоением студентами жизненных ценностей, определяющих цели, 
к  которым  им  необходимо  стремиться,  и  способы  их  достижения.  Как 
показывает  практика,  становление  ценностных  ориентаций  у  студентов 
существует в одном смысловом поле с культурой, духовностью, моралью и 
гуманизмом. Поскольку совокупность сложившихся ценностных ориентаций 
образует  своего  рода  стержень  сознания,  обеспечивающий  устойчивость 
любой  личности,  ценностные  ориентации  у  молодых  людей  выступают 
важнейшим  мотивом  их  гражданских  убеждений,  действий  и  поведения.  В 
связи  с  этим  проблема  воспитания  у  них  ценностных  ориентаций  в  период 
вузовского становления приобретает особую актуальность. 
Одним  из  признаков  гуманистического  подхода  к  формированию  у 
личности 
ценностных 
ориентаций 
является 
культурологическая 
направленность 
содержания 
учебно-воспитательного 
процесса. 
Современные высшие учебные заведения строят образовательный процесс с 
опорой  на  способность  студента  усваивать  болыное  количество  знаний,  а 
также  на  культуросообразное,  полноценное  развитие  личности  в  процессе 
обучения,  на  ее  потребность  в  приобщении  к  культуре,  творчеству  и 
человеческой мудрости [3]. 
Проведенный  нами  анализ  свидетельствует  о  том,  что  социально-
экономические  и  культурологические  основы,  определяющие  процесс 
формирования ценностных ориентаций в образовательных моделях высших 
учебных заведений, проявляются следующим образом: 
-в  виде  методологического  подхода,  концептуального  обоснования, 
моделирующего структуру профессионального становления; 
-в  качестве  ведущего  направления,  определяющего  профиль  обучения, 
частичную специализацию или профессионализацию; 
-в  роли  ориентира  на  эстетические  и  нравственные  ценности,  нормы, 
идеалы, образы через обязательные учебные предметы: философию,  
историю, этнокультуру, всемирную историю культуры; 
-путем  отбора  языкового  ядра  понятий,  отражающих  основные 
культурные  ценности,  к  каждому  учебному  предмету,  курсу,  теме 
(языковая культура); 
-как  конкретную  помощь  в  овладении  образовательным  минимумом 
через  установление  государственных  стандартов,  обязательных 
программ и курсов (культура образования). 
Важными  компонентами  общеобразовательной  подготовки  студентов 
являются  эстетические  циклы:  они  ограничивают  временные  затраты  на 
обучение,  устанавливают  предел  усваиваемости  информации,  меру 
педагогического воздействия на личность. Определяя важные ограничения в 
качестве и объеме содержания образования, они акцентируют степень  

 
140 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Сманов  Л. С.,  Алипхан  Г. Формированме ценностных ориентаций студентов 
 
 
должного  и  сущего  в  движении  от  образовательных  универсалий  к 
различного 
рода 
дифференциациям, 
расширениям, 
углублениям, 
абстракциям. 
Как  известно,  культурологический  прогноз  ориентирует  в  познании  на 
взаимосвязь ответственного разума с интуицией, на осмысление культурных 
ценностей  во  взаимосвязи  с  собственным  нравственным  опытом,  указывает 
на  отрицательную  роль  примитивной  чувственности  в  нем,  подчеркивает 
значение  полноценного  развития  чувственной  сферы  творческой  личности. 
Однако  существует  проблема  непрофессионального  решения  важнейших 
культурологических  задач  и  реализации  принципов  в  виду  того,  что 
отсутствует  единство  понимания  их  сути,  значения  и  роли  в  современной 
образовательной  подготовке  учащихся.  Еще  одна  проблема  состоит  в 
несоответствии учебных планов, программ, курсов и пособий современным 
требованиям  к  культуре  образования.  Учебные  планы  лишь  перечисляют 
научно-практические  учебные  дисциплины,  упрощая  процесс  включения 
культурологической  составляющей  в  содержание  общего  и  специального 
образования. 
Напомним,  что  ведущими  категориальными  идеями  формирования 
ценностного отношения в культурологии являются: 
-активное   взаимодействие   всех  людей   и   культур,  личности  и   среды 
воспитания; 
-ответственность  «Я»  личности  за  соответствие  восприятия  содержания 
обучения реальному опыту; 
-овладение  основами  науки  о  бытие,  о  культуре  жизни  (философия  как 
обязательный предмет в гимназии, лицее, колледже); 
-овладение одним из конкретных аспектов культуры, искусства, ремесла; 
-овладение   системой   интегративных   знаний   по   одному   из   аспектов 
культуры, например, этикета. 
На рубеже веков произошла смена типа культурно-исторической картины жизни: 
социально-технические  и  интеллектуальные  ее  основания  уступили  место 
культурно-образовательным  и  технологическим.  Общество  из  традиционного 
превратилось в социодинамическое; знания людей о предметно-природном мире 
изменились  и  молниеносно  устаревают.  Становится  очевидным  факт,  что  без 
опоры  на  культуру  не  решить  сегодня  сложной  проблемы  отбора  содержания 
образования в вузах нового типа. Современные социально-экономические условия 
развития процессов в образовании поставили ряд вопросов о необходимости новых 
ориентиров,  которые  позволили  бы  педагогу  наиболее  успешно  реагировать  на 
часто меняющиеся условия профессиональной деятельности. 
С  одной  стороны,  изменения  в  профессиональной  деятельности 
начинаются с принятия специалистом требований, которые новые условия жизни и 
современное  общество  ставят  перед  ним,  осознания  новых  отношений, 
возникающих  в  обществе,  а  также  изменений,  которые  происходят  в  нем 
самом,  с  другой  стороны,  происходят  изменения  в  характере  и содержании  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Сманов  Л. С.,  Алипхан  Г. Формированме ценностных ориентаций студентов 
 

 
141 
 
 
требований,  которые  сам  специалист  предъявляет  и  к  жизни,  и  к  обществу.  Если  же 
происходит несовпадение требований, предъявляемых обществом к специалисту, а также 
ожидаемых от него результатов с требованиями, которые он сам обращает к обществу, 
то  возникают  конфликты  во  взаимоотношениях  общества  и  специалиста,  а  также 
конфликты внутреннего свойства. Вот тогда специалист встает перед важностью переоценки 
своих требований к жизни, изменения взгляда и на окружающий мир, и на самого себя. 
Как показывает статистика, определенная часть членов общества слабо понимает или 
вовсе  не  осознает  изменения,  происходящие  в  мире,  хотя  они  отражаются  в  их 
профессиональной  деятельности.  Возникает  необходимость  еще  в  вузовский  период 
профессионального  становления  сформировать  у  молодого  человека  готовность  к 
деятельности  в  изменяющихся  условиях,  к  выполнению  тех  требований,  которые 
предъявляются им обществом. Активная    жизненная    позиция    позволяет    раскрыться    
специфическим 
личностным  качествам,  соответствующим  общественным  запросам  и  новой 
социально-экономической  и  социокультурной  ситуации,  но  такая  позиция  должна 
быть  сформирована  путем  целенаправленного  и  целесообразного  воздействия  на 
личность. 
Модель  будущей  профессиональной  деятельности  складывается  из  отдельных 
аспектов,  которые  взаимосвязаны  и  дополняют  друг  друга.  Первый  характеризует 
изменения  мотивационных  отношений:  это  путь  подражания,  имитации, 
моделирования. Он определяет отношение к нововведениям и переживание событий, 
связаниых  с  их  внедрением.  Второй  аспект  ориентирован  на  целенаправленное, 
осознанное  инновационное  обучение,  которое  поддерживается  самой  структурои 
нашего общества. 
Необходимость  адаптации  к  новой  жизни  в  условиях  социальной 
нестабильности,  на  наш  взгляд,  требуют  от  студента  умения  видеть  изменения, 
которые  произошли  или  произойдут  в  мире  и  в  личной  жизни  в  результате  его 
активных  действий  илк  его  идей,  уже  воспринятых  и  реализованных  другими.  На 
основе  навыков  прогнозирования  молодым  специалистом  тех  или  иных  изменений 
будет  определяться  успех  и  его  реальные  достижения,  положительная  оценка  его 
действий окружающими. 
Следует  отметить,  что  при  изменении  социально-экономических  и 
культурологических  предпосылок  в  качестве  важного  фактора  эффективности  и 
гармоничности  процессов  формирования  ценностных  ориентаций  личности 
выступают изменения в мышлении во взаимосвязи с изменением мотивов поведения 
и его ценностных ориентаций. Наличие положительной мотивации определяет стиль 
поведения  будущего  специалиста  в  производственном  процессе,  а  именно:  он  в 
большей  степени  учитывает  объективные  условия  деятельности;  активно  ищет 
выход  из  сложных  ситуаций;  правильно  реагирует  на  возможные  неудачи; 
становится более изобретательным в создании программы достижения цели.  
ЛИТЕРАТУРА 
1.
 
Сластенин  В.А.,  Шиянов  Е.Н.  Гуманистическая  парадигма  образования  как  основа  формирования  отечественной 
стратегии  профессиональной  подготовки  учителя  /  В  кн.  Национальные  ценности  образования:  история  и 
современность. -М.: 1996. С.229-231. 
2.
 
Девятова  С.В.,  Купцов  В.И.  Концепция  гуманизации  и  гуманитаризации  образования  //Социально-политический 
журнал. -1996, №1. 
3.
 
Суколенов  И.В.  Теория  и  практика  гражданского  образования  в  общеобразовательных  учреждениях  России 
(историко-педагогические аспекты). -М.: 2001. 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
 
Б.Б.ЖАХИНА 
педагогика ғылымдарының кандидаты 
Ш.Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті 
 
СӨЗЖАСАМДЫ ДАМЫТА ОҚЫТУДЫҢ 

 
142 
 
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 
 
В статье рассматриваются психологические основы углубленного изучения словообразования. 
 
This article presents psychological principles of the profound study of word formation. 
 
Білім  мен  іскерлікті  меңгеру,  меңгерілген  білім  бойынша  берік  дағды 
қалыптастыру  негізінде  адамның  психологиялық  жағдайлары,  оның  жеке-
дара  қасиеттері,  себептері,  мұқтаждықтары,  қызығушылықтары  және 
бейімділіктері қалыптасады.  
Себебі дидактика оқыту психологиясының мәліметтеріне сүйене отырып, 
оқушылардың  танымдық  іс-әрекеттерін  ұйымдастырудың  ішкі  қозғаушы 
күштеріне жауап беретін амал-тәсілдерді іздестіреді. 
Оқыту  үрдісінде  дидактикалық  әдістер  мен  тәсілдерді  жеке  бастың 
психикалық  ерекшелігін  түсіндіруде,  дәлелдеуде  физиология  саласынан 
жоғарғы  нерв  жүйесінің  қызметтерінің  мәліметтері  алынады.  Көптеген 
дидактикалық    тәсілдер  И.М.Сеченовтың  ғылыми  мәліметтері  [1.365], 
И.П.Павловтың  адамның  шартты-рефлекторлық  әрекеттесуіне,  нерв 
жүйесінің эластикалық және динамикалық стереотиптенуі мен екі сигналдық 
жүйенің әрекеттенуімен дәлелденеді [2.568]. 
Оқыту  үдерісі  –  бұл  педагогтік  күрделі  үдеріс.  Оқу  танымдылығының, 
ғылыми  зерттеулер  сияқты,  ақиқат  дүниені  тану  процесі  болады.  Ақиқат 
дүниені тану – ғылыми зерттеулер жасап, жаңа білімді ашу. Ол тану арқылы 
іске  асады.  Танып  білу  –  бұл  адамның  сана-сезіміндегі  ақиқат  дүниенің 
бейнелену процесі. 
Психологиялық  тұрғыдан  таным  сатыларын  былай  бөлуге  болады:  І 
саты  –  «нақты  пайымдау».  Оның  мақсаты  –  бейнелерді,  түсініктерді, 
елестету.  И.П.Павловтың  байқағанындай  дәлелдер  –  ғылым  ауасы.  Таным 
бұл сатыда сезіну мен түйсік арқылы іске асырылады. ІІ саты – абстрактілі 
ойлау. Оның мақсаты – алынған дәлелдерді, деректерді, бейнелерді өздігінен 
өңдей  алу,  олардың  арасындағы  байланысты  ашып  көрсету  және  соның 
негізінде  ғылыми  түсініктерді,  заңдар  мен  заңдылықтарды  қалыптастыру. 
Осы  күрделі  міндеттерді  шешу  үшін  ақылды,  сөйлеуді,  қиялдануды  тану 
процесіне  қатыстыру  қажет,  әрі  оны  синтездеу  қажет.  Ескеретін  жай 
нақтылы бейнелеу ойлау, ес, басқа да психикалық үрдістер бірінші сатыда да 
қатысып отырады. 
ІІІ саты – тәжірибе. Бұл кезеңнің міндеті – тәжірибе барысында алынған 
ғылыми  мәліметтердің  ақиқаттығын  тексеру.  Бұл  сатыда  өте  жоғары 
дәрежеде  барлық  танымдық  үдерістер  сезіну,  қабылдау,  ойлау,  сөйлеу,  ес, 
елестету,  т.б.  «жұмыс  істейді».  Әрине  танымның  барлық  сатыларында 
ғалымдардың атап көрсеткеніндей, «көңілдің ашық есігі» деген мәселелеріне 
зер салушылық үлкен роль атқарады. 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Жахина Б.Б. Сөзжасамды дамыта оқытудың психологиялық негізі 
 
 
Себебі  субъектінің    қажетті  қасиеттерінің  қатарына  жетілген  білімге 
қызығуы мен жеке адамның танымдық белсенділігі жатады. Қызығу - білімді 
игеруге қажетті ең негізгі қасиет. Ал білімнің қажеттілігін сезіну танымдық 
қызметпен  тығыз  байланысты.  Білімді  белгілі  бір  бағытта  дамыту  тәжірибе 

 
143 
 
жүзінде  білімді  үздіксіз  жетілдіруге,  тереңдету  және  жан-жақты  кеңейтуге 
жеткізеді. 
 
Біз  білеміз,  перманенттік  білімге  қажетті  негізгі  қасиеттердің  бірі  –  
оқушының жалпы білім беретін мектеп курсының бағдарламасын терең және 
жетік білуі.  Оқу  бағдарламаларында  әр  түрлі ғылым  салаларының  негіздері 
бойынша қажетті көлемде білім көлемі беріледі. Оқу үрдісінде алынған білім 
оны  өздігімен  жалғастыруға,  шығармашылық  ойлауды  жетілдіруге  қажетті 
негіз бола алады. Дұрыс білім алу білімге қызығуды, танымдық белсенділікті 
қалыптастырады.  Білімді  жетілдіруге  қатысты  ынта  мектеп  қабырғасында 
барлық  пәндерден  немесе  оқушының  қабілеті  мен  ынтасына  сәйкес  келетін 
пәндерден өте жақсы үлгеретін оқушыларда байқалады.  
Білімді  жалғастыру  үшін  өзінше  білім  алудың  жүйелі  жолдарын  білуге 
көмек  болатын  оймен  жұмыс  істеудің  жоғары  мәдениеті  қажет.  Бұл  жүйе 
бірнеше  оқу  жылы  бойында  біртіндеп  қалыптасады  да,  жоғары  сынып 
жасында  аяқталады.  Жүйеге  ой  жұмысының  ғылыми  ұйымдастырылуының 
элементтері  де  енеді.  Мектеп  бітіруші  қарастырып  отырған  жадығаттың 
негізгісін  бөліп  ала  білуі  керек,  талдау,  сұрыптау,  салыстыру,  жалпылау, 
жүйелеу,  т.б.  әрі  саналы  логикалық  операциялар  жасай  білуі  тиіс,  жоспар, 
тезистер, конспекті жазумен түрлі сөздіктермен, анықтамалармен, кітапхана 
каталогтармен  жұмыс  істей  білуі  де  маңызды.  Сонымен  қатар  ол  уақытты 
дұрыс пайдалана алып, әрі ой жұмысынының гигиенасымен таныс болуы да 
қажет.  Себебі  ой  жұмысынынң  жоғары  мәдениеті  адамның  білім  алу 
мүмкіндігін жетілдіреді.  
Оқуды жалғастыруға қажетті, жеке адамға тән негізгі қасиеттер бүтін бір 
жүйе. Олар өзара тығыз байланысады. Мұндай қасиеттер мектептегі барлық 
оқу-тәрбие  жұмыстарының  нәтижесінде  қалыптасады,  алайда  бұл  жерде 
автоматизмге  үміттенуге  болмайды.  Оларды  мұғалімнің  де,  оқушының  да 
дұрыс түсінуі арқылы мақсатты түрде дамыту қажет. 
Іс жүзінде жоғарыда аталған қасиеттердің даму дәрежесі әр оқушы үшін 
бірдей  болмайды.  Оқушыларды  үздіксіз  білім  алуға  дайындау  мәселесін 
шешу барысында пән мұғалімі осы қасиеттердің қалыптасу деңгейін анықтау 
керек.  Осының  негізінде  оқушылардың  өзіндік  ерекшеліктерін  ескеріп, 
нақты тәрбие мақсаттарын алға қоюға мүмкіндік туады.  
Осы заманның даму тенденциясын болжау мақсатымен жасалған талдау 
жеке  адамның  негізгі  қасиеттерін  көрсетуге  мүмкіндік  жасайды.  Әрі 
мүмкіндігінше кез-келген оқушы дәл осы қасиеттерге ие болуы керек. 
Педагогикалық үдеріс үздіксіз білім алу жүйесінде диалектикалық түрде 
дамиды.  Оның  барлық күйлері бөлікті түрде өзара тәуелді және сабақтасты  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Жахина Б.Б. Сөзжасамды дамыта оқытудың психологиялық негізі 
 
 
байланысқан.  Педагогикалық  үдеріске  тән  қасиет  –  үзіліссіздік  пен 
дискреттіктің  бірлігі:  біріншіден,  оқушы  дамуында  сандық  өзгерістер 
ұлғаяды, ал екіншіден, бірте-бірте сапаға алмасады.  
Оқу  үдерісі  үздіксіз  білім  жүйесінің  әр  сатысында  өзіне  тән 
ерекшеліктерге  және  лайықты  сабақтастықтарға  ие  болады.  Егер 
сабақтастық  оқудың  әр  сатысында  бір  ерекшелігімен  көрінсе,    онда  бір 
сатыдан  екіншісіне  көшу  оқушының  дамуындағы,  оқудың  әдістері  мен  

 
144 
 
формаларындағы сапалы өзгерістерге байланысты болатын құбылмалы және 
секірмелі сипат алады.  
Сабақтастық үздіксіз білім жүйесінің көп деңгейлі ең негізгі қасиеті бола 
алады.  Алғашқы,  ең  жоғары  деңгей  –  ол  сабақтастықтың  үздіксіз  білім 
жүйесінде  адамның  даму  заңдылықтары  ретінде  жұмыс  істейді.  Екінші  – 
сабақтастықтың  жалпы  педагогикалық  ұстанымның  болуы.  Осының 
нәтижесінде  педагогикалық  үдеріс  үздіксіз  білім  жүйесінде  өз  қызметін 
жасайды.  Үшінші  деңгей  –  сабақтастық  дидактикалық  ұстаным  бола  тұра 
оқушылар  үшін  орта  мектептің  оқу  пәндерін  жинақы  түрде  түсінуге 
мүмкіндік  тудырады.  Ең  соңғы,  төртінші  деңгей  –  сабақтастықтың  жеке 
әдістемелік ұстанымының болуы. 
Оқушылардың танымдық әрекеттерінің өзіне тән ерекшеліктері бар. 
1.Таным үдерісінің ғылымдағы объектісі белгісіз құбылыстар. Оқушылар 
ғалымдар  зерттеген  жүйені  өздігінен  оқу  арқылы  танып  біледі.  Оқушылар 
оқытуда адамзаттың танымындағы өткен жолды өтпейді. 
2.Оқушылардың  таным  үдерісі  үнемдірек.  Олар  ғалымдардың, 
әдіскерлердің,  ұстаздардың  көмегімен  әрбір  мектеп  пәні  бойынша  тиісті 
білімдер негізін  іріктей алады. 
3.Оқыту  үдерісінің  ерекшелігі  оқушылардың  оқуды  әрі  қарай 
жалғастыруға  және  өз  бетінше  еңбек  әрекетіне  дайындалуына  қажетті 
іскерлік пен дағдыларды игеру мен оның байланысы болып табылады. 
4.Мектептегі  таным  үдерісі  тек  білім  берушілік  емес,  сонымен  бірге 
дамытушылық, тәрбиелеушілік сипатта да болады.  
5.Оқушылардың  таным  үдерістері  олардың  жас  ерекшелігіне  сай 
ұйымдастырылады. 
6.Таным үдерісі пән  мұғалімнің бағыттаушылық рөлімен, оқушылармен 
өзара  тығыз  байланыста  іске  асырылады.  Мәселен,  «нақты  пайымдау» 
алғашқы  сатыда  кең  мағынаға  ие  болады.  Ол  –  сезім  пайымдауы.  Оған 
қабылдау, іс-әрекет пайымдауы жатады. Дәлірек айтқанда, алғашқы «нақты 
пайымдау»  -  бұл  адамның  айналасындағы құбылыстарды,  зерттейтін  заттар 
мен материалдарды өзінің барлық сезім мүшелері арқылы қабылдау немесе 
оған  жақындау  деген  сөз.  Бұл  үдерісте  есту,  көру,  иіс  мүшелері  түгел 
қатысуы қажет. Педагогтар мен психологтардың зерттеулері көрсеткеніндей 
өтетін  материалды  ең  жақсы  қабылдау  үшін,  сол  заттың  немесе  нәрсенің 
сыртқы көрінісін сөйлеу – хабар («сөз – көрнекілігі») құралымен ұштастыра, 
байланыстыра білу өз нәтижесін береді. 

жүктеу/скачать 3,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: