Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады


А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2011



Pdf көрінісі
бет2/32
Дата09.03.2017
өлшемі4,08 Mb.
#8610
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   32

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2011 
 
Тұрсын Қ.
 
Қос өнердің қазанаты
 
 
 
 
Мол әрі бай рухани қазынамызды бөлшектемей тұтас, толымды күйінде 
бейнелеу телеэкран үшін қыруар азап. Экрандағы әрбір секунд пен минуттың 
өлшемді  шарттылығын  ескерсек,  кез-келген  оператор  камерасына  іліккен 
кадрдың арқалаған жүгінің ауырлығы ғана емес, оның мәні мен маңызының 
тым  өзгешелігі  де  көрермен  назарынан  тыс  қалмайды.  Көріністерді 
монтаждау  кезінде  кейде  бір  кадрдың  шешуші  рөл  атқаратындығын,  ал 
өзгелердің  соған  тірек  болатындығын  еске  алсақ,  бұл  “инемен  құдық 
қазғандай”  ауыр  да  азапты  іс.  Камал  осы  істе  режиссерлық  құрамның 
қуаттылығына  өлшеусіз  сенді.  Бас-аяғы  біртұтас,  мәнді  сценарий  табылса, 
оған  жан  бітіріп,  құлпыртып  жіберетін  режиссер  серкелерін  студияда  әрі 
ерекелете,  әрі  еліктіре  отырып,  әрбір  апталық  лездемеде  осы  саланың 
мамандарына ерекше талап қоятын. 
Студиядан  эфирге  тікелей  берілетін,  жарты  сағаттық  “Терме”  хабарын 
қалай  көрікті  әрі  тартымды  етуге  болады.  Осы  іс  төрағаның  не  оның 
орынбасарының  бас  қатыратын  шаруасы  ма?  Жоқ,  бұл  іске  төрағаның 
көрегенділігі  мен  талғампаздығы,  ойлылығы  керек  екен.  Студия  ішінде 
жалғыз  ғана  термеші,  қос  ішекті  домбыра.  Аудиториядағы  сыршыл  да 
сыншыл көрерменге эфирдің өн бойына термешіні не домбыраның ішектерін 
қайталап  көрсете  бермейсің  ғой.  Ал  Камал  болса  музыкалық  хабарлар  бас 
редакциясының  жұмыс  тобынан  көрерменді  елітетіндей,  әрі  термешінің 
ізінен  қосыла  еріп  отыратындай  әдіс-айла  табуды  міндет  етіп  қойды. 
Ертеректе  студия  ішінде  небәрі  бір  не  екі  камера  болса,  енді  оның  санын 
көбейту жағын ойластыру, ірі тақырыпқа сай сахналық безендіруді жетілдіру 
керектігін  қоса  тапсырып  отырды.  Көктем,  жаз  айларында  жылжымалы 
телевизиялық  стансаны  көркем  табиғат  аясына  шығартып,  әншілер  мен 
домбырашы,  жыршы-термешілердің  орындауындағы  дүниелерді  табиғаттың 
әсем көркімен астастыра отырып жазу жұмысы жүйелі түрде жолға қойылды. 
Кино саласындағы қадау-қадау әрі іргелі істер жылдар көлемінде жемісін 
берсе,  телетуындылар  сол  сағатта  көрерменнен  өз  бағасын  алып  жатты. 
Сондықтан  да  жаңа  басшылық  экрандағы  ғұмыры  ұзақ,  әрі  халық,  ұлт 
жүрегіне  жақын,  телехабарлар  сериясын  молайту  жағын  жиі  ойластыра 
отырып,  оны  аса  ептілікпен  қолға  ала  бастады.  Осы  бір  ауқымды  іс  Камал 
Сейітжанұлы  төраға  болып,  оған  орынбасарлыққа  тамаша  әрі  талантты, 
күш-қуаты  мол  Ғаділбек  Шалахметов  келген  кезеңде  ерекше  өріс  алды. 
Мамандығы  инженер бола  тұра,  телеөнер  саласына  ден қойған  Ғаділбек аса 
ізденімпаз әрі өршіл оптимист болатын. Бірі – басшы, бірі – қосшы, екі білгір 
маман  алдымен  студияның  техникалық  жағына  мықтап  көңіл  бөлді.  Сол 
80-шы  жылдардың  басында  ТЖК  (телевизиялық  журналистика  камерасы) 
қолданысқа  енді.  Мұның  оперативті  жұмыстар  кезіндегі  тиімділігі  аса  зор 
болды. 
 

11 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2011 
 
Тұрсын Қ.
 
Қос өнердің қазанаты
 
 
 
 
Қайсыбір  істің  болмасын  басталуы  ойлылықпен  астасып,  қойындасып 
жатса,  оның  ғұмыры  да  ұзақ  әрі  көрерменге  берері  де  мол  болады.  Камал 
Сейітжанұлы теледидарға келе сала алдымен телехабарларды жүйелеуді, әрі 
оны белгілі бір уақытта (аса бір маңыздылық болмаса) өзгеріссіз беруді жолға 
қойды.  Бұрындары  жүйесіз,  шашыраңқы  түрде  беріліп  жүрген  “Термені” 
әрбір  жексенбі  сайын  жүйелеп  беру  осы  кезден  бастау  алды.  Күні  бүгінге 
дейін, яғни 30 жыл бойына эфирден түспей келе жатқан, көрермен сүйіктісіне 
айналған (отандық теледидар тарихындағы ең ұзақ жасап келе жатқан хабар) 
“Айтыс”,  көрерменді  күлкіге  қарық  қылған,  қабілет-қарымы  мол  марқұм 
Лұқпан  Есенов  кіндігінен  жаратылған  “Тамаша”,  алғашында  “Алматы 
достарын  қарсы  алады”  не  “Медеу  жұлдыздары”  деген  атпен  шығып,  кейін 
әлемге әйгілі болған “Азия дауысы” Камалдың кезінде тұсауын кесті, сахнаға 
жолдама  алды.  Мұхтар  Әуезов  айтқандай,  “Тегінде  татымсыз  тақырып  жоқ. 
Қандай  ауданы  аз  орта,  шамасы  шағын  әрекет  жайындағы  кез  келген 
тақырыпты  алсақ  та,  баршасында  атом  қуатындай  қайрат  бар.  Бірақ  сол 
қуатты тауып ашып, шынын шешіп көрсете білу шарт” [4.115]. Демек, тұлпар 
шабысынан  бүгінге  дейін  бір  танбаған  осы  бір  көркем  әрі  халықтық 
туындылардың  игі  әсерімен,  кейінгі  жылдары  қаншама  тамаша  дүниелер 
өмірге  келді.  Атан  жүкті  арқалаған  өршіл  азамат  ұлт  ардагеріне  айналған 
Дінмұхамед  Қонаев  көмегімен  небәрі  екі  айдың  ішінде  қазақ  және  ұйғыр 
тілінде  көршілес  Қытай  елінің  шекаралас  аудандарына  хабар  тарататын 
“Алатау”  арнасын  ашуының  өзі  неге  тұрады.  Әйтпесе,  қанқұйлы,  отты 
жылдардың шежіресіндей болған “Қазақстан Ұлы Отан соғысында” атты 40 
сериялы  бейнефильм  туындысындағы  қанмен  жазылған  тарихты  қандай 
өлшемге салып, бағалаймыз! 
“Кино  мен  телевизия  маған  өте  жақын  салалар  ғой,  содан  да  бүйрегім 
бұрып, жаным ауырып тұрады. Кеше өткен “Алтын жұлдыз” бәйгесіне қазақ 
хабарлары  қатыса  алмады.  Бар  хабарлар  уақытында  жеткізілмеді.  Енді 
телеарналарда хабарлардың кем дегенде жартысы қазақ тілінде дайындалып 
берілуге  тиіс.  Соған  әзірлене  бастау  керек.  Қазір  жағдай  қиын”.  Бұл  – 
қаламгер-публицист  ағамыздың  осыдан  12  жыл  бұрынғы  байлам-толғамы. 
Егер республикамыздағы тәуелсіз телеарналар ұлт тіліне қырын қарамай, сол 
кезден  қазақ  тіліндегі  хабарларға  негіз  қалағанда,  бүгінгі  ырду-дырду 
болмаған  болар  еді.  “Журналист  жол  бастаушы”  деген  Шерағаның  қанатты 
сөзі  Камал  жанайқайымен  халыққа  таралып  жатты.  Тек,  соны  естір  естияр 
құлақ, құйып алар құйма құлақтар кезінде болмады. Өкінішті-ақ! 
“Алматыдағы  10  телеарнадан  ғана  тәулігіне  160-170  сағаттай  хабар 
беріледі, соның 12-14 сағаты ғана қазақша. Елдегі 240 телеарнаның 3-уі ғана 
таза қазақша”, - деп ашынатын тағы да Камал. Ұлтқа деген өктемдік пен тілге 
деген экспанциялық саясат осындай-ақ болар-ау? Бұл ұлтты қорлау ғана емес,  
оны  жою  бағытындағы  саясат  еді.  Камал  теледидарға  келген  80-ші  

12 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2011 
 
Тұрсын Қ.
 
Қос өнердің қазанаты
 
 
 
 
жылдары  ел  аумағында  жалғыз  ғана  Қазақ  теледидары  болатын.  Мұнда  да 
орыс  тіліндегі  хабарлар  саны  басым  болатын  әрі  олар  шұрайлы  уақытқа 
қойылатын.  Басшы  басын  бәйгеге  тігіп  алдымен  осыны  өзгертуге,  ұлт 
тіліндегі  хабарлардың  уақытын  көбейтуге  күш  салды.  Бүгінгі  өнер,  рухани 
дүниенің  түрі  осы  заманға  сай  әдістер  мен  әлемдік  деңгейде  жасалып, 
мазмұны,  рухы  нағыз  ұлттық  болуға  тиіс.  Телеөнер  туындылары  не  өзге  де 
шығармашылық  құрылымдар  төңірегінде  айтылып  та,  жазылып  та  келе 
жатқан  көне қағида.  Амал  не, күні  бүгінге  дейін осы шындықты  бағдаршам 
етуге талпыныс болғанымен, Камал айтқандай соған жете алмай келеміз. Осы 
бір  қиын  асуды  алу  үшін  телеөнер  саласына  Камал,  Ғаділбек,  Сағат, 
Шерхандар секілді ұлты үшін туылған, ұлттық деңгейден де әлдеқайда биік 
ойлайтын,  арыдан  болжайтын,  солай  етіп  тиянақты  әрі  парасатты  шешім 
қабылдайтын тұлғалар болмай тұр-ау!? 
Теледидармен  өмірін  етене  байланыстырған  режиссер  мен  редактор 
қауымы үнемі ой арпалысы мен сана сілкінісінен бір сәтке болса да ажырап 
көрген  емес.  Қайтсем,  телехабарды  көрікті  әрі  көркем  етемін,  әрі  оған 
экранда  бұрын-соңды  болмаған  түр  тапсам  деген  тілектің  пенде  ойын 
сан-саққа  бөлген  кезеңдерін  тек  осы  салада  істеп,  оның  ыстығына  күйіп, 
суығына тоңғандар ғана біледі. Ал, сол істің басы-қасынан үнемі табылатын 
сергек  әрі  сезімтал  Камал  Смайылов  харакеті  де  жылдар  сілемінде  жарық 
жұлдыздай жол сілтеп  тұрады.  Қалай десек  те, қазақ  теледидарының жарты 
ғасырдан  астам  жүріп  өткен  жолында  мың-мыңдаған  тамаша  жандардың 
жүректерінің жылуы, алақан іздерінің табы қалды.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
 Оразалы С. Жүректің көзі ашылса. – Алматы: Өнер, 2001, - 784 бет. 
2.
 
 Смайылов К. Үш томдық шығармалар жинағы. – Алматы: Қазығұрт, 2004, - 392 бет. 
3.
 
 Әшімбаев С. Парасатқа құштарлық. – Алматы: Жазушы, 1985, -248 бет. 
4.
 
 Уақыт және әдебиет. – Алматы: Жазушы, 1962, - 398 бет.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

13 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2011 
 
 
Р.Б.ТАУКЕБАЕВА 
кандидат филологических наук, доцент 
профессор МКТУ им. А.Ясави 
 
Ж.БУРАЕВА 
магистрант МКТУ им. А.Ясави 
 
ОСОБЕННОСТИ ФЕНОМЕНА СНОБИЗМА В РОМАНЕ УИЛЬЯМА 
ТЕККЕРЕЯ «ЯРМАРКА ТЩЕСЛАВИЯ» 
 
Бұл мақалада Уильям Теккерейдiң «Даңғойлық жәрмеңкесi» романындағы снобизм феноменi 
талданады. 
 
This  article  is  devoted  to  the  analysis  of  a  phenomenon  of  snobbery  in  William  Thackeray's  novel 
«Vanity Fair». 
  
Талантливый  английский  писатель  Уильям  Теккерей  родился  в 
Калькутте, в состоятельной семье; он учился в хороших учебных заведениях, 
много  путешествовал  и  принадлежал  к  привилегированным  слоям 
английского  общества.  Теккерей  очень  рано  лишился  родителей  и  был 
отправлен  в  Англию  к  своему  опекуну,  который  помог  ему  в  его 
литературном образовании и становлении его как писателя. 
Известный  зарубежный  критик  М.Арнольд  пишет  о  Теккерее,  что  он 
являлся  ведущей  культурной  силой  в  Англии,  ибо  как  образованный  и 
прогрессивный  человек,  он  весьма  критически  относился  к  негативным 
проявлениям представителей высшего общества. 
Роман  «Ярмарка  тщеславия»,  сделавший  писателя  знаменитым  во  всем 
мире,  относят  по  жанровой  природе  к  «социально-бытовым  романам»,  так 
как  в  произведении  изображены  жизнь  и  перипетии  английского  общества. 
Как отмечают видные критики и литературоведы (В.Ивашева, В.Вахрушев и 
др.),  главенствующим  принципом  Теккерея  в  изображении  жизни  высшего 
общества был реализм. 
Российский  литературовед  В.Ивашева,  анализируя  роман  писателя
рассуждает:  «Свою  задачу  Теккерей  видел  в  том,  чтобы  показать  человека 
таким,  какой  он  есть,  без  прикрас  и  идеализации.  «Ярмарка  тщеславия» 
показала,  насколько  чужд  был  Теккерею  какой-либо  мелодраматизм,  какая-
либо  сентиментальность,  характерные  для  большинства  произведений  его 
английских  современников.  Его  стиль  лаконичен,  причем  в  особенности 
тогда,  когда  рисуются  трагические  моменты  в  жизни  персонажей  хроники. 
По  словам  самого  писателя,  он  "опускал  занавес"  всякий  раз,  когда  касался 
трагического или интимного или сталкивался с человечностью, которую так 
редко видел вокруг себя» [1]. 
В процессе анализа нравственных аспектов романа «Ярмарка тщеславия» 
четко  проявляются  особенности  феномена  снобизма  через  изображение 

14 
 
характеров,  линии  поведения  и  образа  жизни  героев  повествования.  Жизнь 
английского высшего общества  того  времени, описываемая Теккереем, была  
 
 

15 
 
А.Ясауи университетініњ хабаршысы, №2, 2011 
 
Таукебаева Р.Б., Бураева Ж. Особенности феномена снобизма в романе Уильяма Теккерея «Ярмарка...  
 
 
 
полна  снобизма,  лицемерия  и  притворства  и  не  представляла  собой  особо 
ценное и значительное явление.  
Теккерей дает в своем произведении «Книга снобов» следующее точное 
определение сноба: «Сноб – это тот, кто пресмыкаясь перед вышестоящими, 
с  пренебрежением  взирает  на  нижестоящих  [2].  Известный  литературный 
критик 
В. 
Вахрушев 
дает 
определение 
феномену 
снобизма, 
присутствующему  в  произведениях  Теккерея:  «Снобизм…  -  это  ёмкая 
социально-психологическая  категория,  которая  связана  с  отчуждением  и 
является  одним  из  аспектов  театрализации  жизни.  Сноб  –  человек,  явно 
завышающий значение ценностей социальной иерархии и играющий чуждые 
естеству  роли  в  обществе.  В  снобизме  две  взаимосвязанные  стороны  – 
низкопоклонство перед вышестоящими и презрение к низшим» [3]. 
В толковом словаре Ожегова говорится что, снобизм – это «поведение и 
образ  мыслей  снобов.  Первоначально  слово  "сноб"  (англ.  -  snob) 
употреблялось относительно представителей низшего сословия, старающихся 
вести  себя  как  аристократы  и  таким  образом  пролезть  в  высшее  общество. 
Постепенно  значение  трансформировалось,  им  стали  обозначать  людей, 
слепо  следующим  высшей  моде.  Сегодня  слово  имеет  практически 
противоположное  изначальному  значение,  его  употребляют  относительно 
людей,  принадлежащих  к  высшей  касте  (или  считающих  себя  таковыми)  и 
поэтому смотрящих на других свысока; тех, кто своим поведением и образом 
мыслей  нарочито  подчеркивает  собственное  превосходство  над  другими  в 
чем-либо.  Снобы  противопоставляются  быдлу.  В  последнее  время  "сноб" 
часто употребляется в значении "ретроград", "выскочка"» [4]. 
Тема  феномена  снобизма  присутствует  во  многих  произведениях 
Теккерея;  во  вступительном  очерке  своей  книги  он  резонно  заявлял,  что 
просто  «одержим»  этой  темой.  Автор  назвал  свой  роман  «романом  без 
героя»,  потому  что  никто  из  этих  персонажей  недостоин  называться 
«героем»,  ибо  они  представляют  собой  людей,  неблагородных  и 
непорядочных, живущих ради своей выгоды, в погоне за деньгами, славой и 
богатством.   
Литературовед В.Ивашева рассуждая о творчестве писателя, пишет: «Что 
бы  Теккерей  ни  рисовал,  что  бы  ни  показывал,  его  письмо  пропитано 
невеселой  иронией.  Местами  он  гневно  судит  и  обвиняет,  местами  грустно 
размышляет и сопоставляет, но интонация всегда печальна, соответствующая 
взгляду писателя на мир. "Vanitas vanitatum!" ("Суета сует!") - восклицает он, 
и этот мотив тщеты всего сущего остается в романе ведущим с первых строк 
и  до  последних.  Действующие  лица  книги  -  марионетки,  а  кукольник, 
который  приводит  их  в  движение,  ничуть  не  лучше  тех,  кого  он  рисует.  В 
прологе к роману, написанном после окончания хроники и названном "Перед 
занавесом",  Теккерей  говорит  о  кукольной  комедии... Весь  этот пролог
  

16 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2011 
 
Таукебаева Р.Б., Бураева Ж. Особенности феномена снобизма в романе Уильяма Теккерея «Ярмарка...  
 
 
 
выражает  его  точку  зрения  -  точку  зрения  человека,  научившегося  не 
слишком строго судить окружающих.  
Глубочайшее противоречие замечательной книги заключается в том, что 
при  очень  злой  местами  сатире  автор  с  горечью  тут  же  признает  ее 
бесполезной и вовсе не надеется что-либо изменить» [1]. 
Следует  отметить,  что  особенности  феномена  снобизма  в  романе 
«Ярмарка  тщеславия»  заключаются  в  индивидуальном  изображении  его 
героев. Действующими персонажами романа являются две девушки - Эмилия 
Седли и Ребекка Шарп, которые после учебы покидают пансион. Изначально 
заметен  снобизм  мисс  Пинкертон,  владелицы  пансиона,  которая  делает 
всевозможные  попытки,  чтобы  унизить  Ребекку,  которая  не  являлась 
дочерью  состоятельных  родителей,  а  обучалась  в  пансионе,  за  счет  своей 
работы. 
Более ярко и выпукло автор раскрывает явление снобизма в доме Седли. 
Это  проявляется  отношением  родителей  Седли  к  Ребекке;  они  откровенно 
подшучивают  над  Ребеккой,  спрашивая  о  ее  прошлом  и  будущей  работе, 
которая бесперспективна по многим причинам. 
Негативная позиция миссис Седли по отношению к Ребекке заключается 
в  ее  боязни  возникновения  симпатий  между  ее  сыном  и  Ребеккой,  которая 
была  простой  гувернанткой,  хотя  сама  она  уже  позаботилась  о  будущем 
своей дочери. Автор романа осуждая подобных людей и их действия, пишет: 
«Что заставляет почтенных родителей, скатав ковры, ставить весь дом вверх 
дном  и  тратить  пятую  часть  годового  дохода  на  балы  с  ужинами  и 
замороженным  шампанским?  Неужели  бескорыстная  любовь  к  себе 
подобным  и  искреннее  желание  посмотреть,  как  веселится  и  танцует 
молодежь? Чепуха! Им хочется выдать замуж дочерей» [5]. 
О  замужестве  Ребекки  некому  было  позаботиться,  кроме  нее  самой  и 
поэтому  она  ждала  удобный  случай  сразить  кого-нибудь  подходящего,  то 
есть богатого и знаменитого. 
Преследуя  своей  целью  найти  богатого  и  знаменитого  жениха,  Ребекка 
представляется  благородной,  воспитанной  девушкой,  демонстрируя  свой  ум 
и остроту мыслей. И она добивается своего: влюбляет в себя Родона Кроули, 
богатого наследника госпожи Матильды Кроули, до свадьбы утверждавшая, 
что  все  люди  равны.  Но  узнав  о  свадьбе  своего  любимого  племянника  с 
дочерью бедного художника, она проявляет свою суть, то есть присущую ей 
жадность  неприкрытое  чувство  снобизма  -  «…Подобно  многим 
состоятельным  людям,  мисс  Кроули  привыкла  пользоваться  услугами 
низших  до  тех  пор,  пока  это  было  ей  нужно,  и,  нимало  не  задумываясь, 
отпускала  их  от  себя,  едва  эта  надобность  проходила.  Некоторым  богатым 
людям органически несвойственна благодарность» [5]. 
 

17 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2011 
 
Таукебаева Р.Б., Бураева Ж. Особенности феномена снобизма в романе Уильяма Теккерея «Ярмарка...  
 
 
 
Подобным  же  образом  поступает  старый  купец  Осборн  (как  Матильда 
Кроули);он  отказывается,  от  своего  единственного  сына,  женившегося  на 
дочери  разорившегося  купца  Седли,  в  прошлом  своего  друга.  Высмеивая  и 
осуждая  нравственные  критерии  и  постулаты  существующего  общества, 
автор  романа  резюмирует:  «На  Ярмарке  Тщеславия  в  погоне  за  деньгами, 
почестями, положением в обществе забываются истинные ценности. Человек 
ценится  по  счёту  в  банке,  титулу  и  возможности  что-то  дать:  «В  ваших 
дружеских чувствах к богачу столько же искренности, как и в его ответном к 
вам  расположении.  Вы  любите  деньги,  а  не  самого  человека!  Потому  и 
заискивают  родственники  перед  богатой  мисс  Кроули,  потому  и  расторгает 
Осборн-старший  помолвку  своего    сына    с    дочерью    обанкротившегося  
дельца» [5]. 
Подобно Осборну-старшему неблагороден и низок его сын, убеждавший 
в  прошлом  Джозефа  Седли  не  жениться  на  Ребекке,  только  потому  что  она 
«никто»; сам же он откровенно флиртует с Ребеккой после ее замужества и 
упрекает свою жену, что она не такая интересная как ее подруга. 
Следует  отметить,  что  Теккерей  был  великим  писателем-гуманистом  и 
сатириком; он создал свой роман «Ярмарка тщеславия», неистово раскрывая 
недостатки существующего общества. Автор и его роман очень актуальны в 
современном  мире,  ибо  в  силу  присутствия  снобов  и  феномена  снобизма  в 
любом  обществе  по  сей  день.  Как  утверждает  критик-литературовед 
В.Вахрушев:  «Герои  «Ярмарки  Тщеславия»  –  это  снобы  «всех  времён  и 
народов»,  живущие  по  закону  достижения  успеха  любыми  путями  в  любой 
стране и в любую эпоху» [3].  
Уильям Теккерей был прогрессивным писателем XIX столетия, внесший 
огромный  вклад  в  сокровищницу  мировой  литературы.  Роман  «Ярмарка 
тщеславия»  -  есть  классическое,  сатирическое  произведение,  пополнившее 
галерею  удивительнейших  образов  и  индивидуальностей  в  литературе, 
раскрывшее  разнообразные  жизненные  обстоятельства  и  непредвиденные 
ситуации в существующем социуме. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
 
1.
 
Ивашева  В.  Теккерей  –  гуманист  и  сатирик.  Собрание  сочинений  в  12  томах.  Т.  1.  –М.: 
Художественная литература, М., 1974. 
2.
 
Теккерей  У.М.  Книга  снобов,  написанная  одним  из  них. Перевод.  Дарузес  Н.,  Послесловие  и 
примечания  Лорие М.  Собрание  сочинений  в  12  томах.  Т.3.  –М.:  Художественная  литература, 
1975. 
3.
 
Вахрушев  В.С.  Жанр  и  стиль  "Ярмарки  тщеславия"  У.Теккерея.  Взаимодействие  методов, 
жанров и литератур. –Ижевск, 1981. 
4.
 
Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка (С-Я) М., Азь, 1992. 
5.
 
У.М.Теккерей. Ярмарка тщеславия. Роман без героя. Перевод М.Дьяконова. Редакция перевода 
Р.Гальпериной  и  М.Лорие.  Собрание  сочинений  в  12  томах.  Т.4.  -М.:  Художественная 
литература, 1975.  

18 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2011 
 
 
М.ЕРЖАНҰЛЫ 
филология ғылымдарының кандидаты, 
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің профессоры 
 
СЕЗІМ ЕТІСТІКТЕРІНІҢ ОРТАҚ МАҒЫНАЛЫ ТОПТАРЫ 
 
В  статье  рассматриваются  способы  отграничения  лексико-семантических  групп  глаголов 
чувств в казахском языке. 
 
The article deals with some ways of division of lexical and semantic groups of verbs of feeling in the 
Kazakh language. 
 
Ішкі  сезімнің  сыртқы  әрекеттік  көрінісінің  атауы  болып  келетін 
етістіктердің  ерекше  бір  тобы  –  сезім  етістіктері.  Етістіктердің  бұл  тобы 
А.Ысқақов  пен  И.Мамановтардың  топтастыруларында  көңіл-күй  етістіктері 
деп  бөлініп, оған  мысал ретінде  жылау,  қайғыру,  өкіну,  күлу,  қуану,  мұңаю
ренжу сияқты етістіктер атап өтіледі [1,2].  
Ал  Ә.Болғанбаев  бұл  етістіктерді  эмоционалды  сөздер  қатарында 
қарастырып,  олардың  өздеріне  тән  ұғымдарының  үстіне  адамның  көңіл-
күйін,  көзқарасын,  жақсы-жаманды  қарым-қатынасын  білдіруші  қосымша 
реңктер жамайтындығын айтады [3]. 
 М.Оразовтың  етістіктер  семантикасына  қатысты  еңбегінде  бұл  топ 
эмоционалды  етістіктер  деп  бөлініп,  алдыңғы  зерттеушілерге  қарағанда  кең 
ауқымда қарастырылады [4]. 
Қалай  дегенде  де  етістіктердің  бұл  тобы  жоғарыда  аталған  соңғы 
еңбектерде  жеке  лексика-семантикалық  топ  ретінде  аталып  өтілгенімен, 
жинақталып, арнайы қарастырылмағандығын айтуымыз керек.  
Біз  қарастырып  отырған  етістіктер  тобына  сезімнің,  көңіл-күйдің 
процестік  немесе  қимыл-әрекеттік  атауын  білдіретін  сөздер  ғана  енеді.  Бұл 
тұрғыдан  қарағанда,  біз  «эмоционалды»  деген  терминді  біршама  тар 
мағынада қолданамыз. Өйткені, біз қарастыратын етістіктер тобына «сезімді 
тудырушы»,  «қозғаушы»  сөздер  мен  «сөйлеушінің  белгілі  біреуге  яки 
басқадай объектіге қатысын білдіретін сөздер» енбейді. 
Қазақ  тіл  білімінде  етістіктер  семантикасын  арнайы  зерттеп,  оның 
толыққанды  семантикалық  классификациясын  жасаған  белгілі  ғалым 
М.Оразов  бұл  топтың  құрамына  сөйлеушінің  немесе  тыңдаушының  алған 
хабарға  қатысын  білдіретін  етістіктерді  жатқызады  [4].  Дегенмен,  біз  сезім 
етістіктерінің  ұзын  санын  жинақтап  келгенімізде  бұл  анықтаманың  оларды 
қамтуға  аясы  тарлық  ететінін  байқадық.  Мысалы,  таңдану,  таңырқау, 
қапалану, қайғыру, қуану, шаттану сияқты етістіктердің тыңдаушының алған 
хабарға реакциясын білдіретіндігі даусыз. Бірақ көңіл-күйдің мұндай көрінісі 
тек алынған хабарға ғана байланысты болмай, кейде хабар иесінің белгілі бір 
сыртқы  әсермен  тікелей  бетпе-бет  кездесуіне  не  оны  көруіне  байланысты 

19 
 
болуы  да  мүмкін.  Сол  сияқты  аңсары  ауу,  құмар  болу,  ынтығу  деген 
етістіктер  тыңдаушының  хабарға  байланысты  көңіл-күйінен   көрініс  беріп  

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   32




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет