Фитоценоз, биоценез, биогеоценоз жєне экосистема туралы т‰сініктер

1. Улы өсімдіктердің пайдалану жолдарына қандай?

2. Улы өсімдіктерді атаңыз?


11 тақырып Сирек кездесетін жойылып бара жатқан өсімдіктер

Мақсаты:

- сирек кездесетін жойылып бара жатқан өсімдіктермен танысу

- сирек кездесетін жойылып бара жатқан өсімдіктерге морфологиялық-экологиялық сипаттама беру
Жалпы түсінік

Қоршаған ортаға адамзаттын тигізіп жатқан әсерінің көлемі жыл сайын үдеп келе жатпаса кемімей отыр. Сондықтан табиғи флораның генофондын немесе көптүрлілігін сақтау бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Бұл мәселені шешу үшін жекелеген аймақтардың флорасын түгелдеу ондағы тұқымдастар мен туыстарды терендетілген ғылыми тексерулер жүргізілуін қажет етеді. Әсіресе ауыл-шаруашылық айналымындағы жерлерді тиімді пайдалану, қалпына келтіру, сақтау, қорғау мәселелері қатар жүргізілуі қажет. Солтүстік Қазақстаннын табиғи-байлығы ежелгі уақыттан бері өндіріс, өнеркәсіп, ауыл-шаруашылығында пайдалануына байланысты антропогендік өзгерістерге ұшырағанын өсімдіктер жабындысынан байұауға болады. Ғылыми-зерттеу жұмысы барысында Қостанай флорасында сирек кездесетін, өз ареалының бір шетінде орналаскан немесе жойылып кету қаупі төнген түрлері қарастырылып отыр.

Сирек кездесетін өсімдіктерді қорғауда «Қызыл кітапқа» енгізу, ботаникалық бақтарға интродукция жасау, әр түрлі мерзімдік ботаникалық қорықтар (заказниктер) ұйымдастырудың маңызы үлкен. Дегенмен барлық сирек кездесетін өсімдіктердің қорғауға жарамды жан-жақты тәсіл жоқ. Әр ерекшелігі және шаруашылық пайдалылығына байланысты өзіндік қорғау тәсілдерін қолдауды керек етеді. Сондықтан түрді қорғап сақтау ушін биоценоздарды да сақтау қажет, өйткені түрлердің бүкіл эволюциясы биоценоздарда етеді, сондықтан қорғауға алынған биоценоздарда түрлердің жақсы, сенімді сақталатыны анық.

Қазіргі уақытта сирек өсімдіктердің популяцияларын табиғи жағдайда сақтау үшін олардың географиялық таралуы қарастырылып өсетін жерлері карта-схемаға түсіріліп ұсынылып отыр.

Жасанды кешеттер арасында жол бойы эстрагон-жусан Аrtеmіsіа dracunculbs L., далалық сәлбен Salviа steppose shost. Азық дақылдар бірлестігінде кездеседі.

Қазіргі кезде Қазақстан солтүстігінде дәрілік өсімдіктердің көпшілігі өнеркәсіптік тоғайларда жасамайды, кішкентай популяциялар құрайды, жаратылыс өсімдік бірлестігінің құрамында кездеседі. Құм салаубас Неlісhrуsum аrеnагіum (L) Моеnсh қоры және таралу аумағы күрт азайды; табиғи фитоценоздарда аңдасанда популяциялар қалды, жиі бірлі жарым өсімдіктермен Қостанай облысының Тобыл ауданында бытыраған түрінде кішкентай топтары кездеседі. Оның шектеулі таралуы қазірдің өзінде осы өсімдікті мәдени түріне айналдыруының артықшылығын анықтайды.

Жалаңаш мияның Сlусуrrhіzа g1аbrа L. табиғи популяциясының көлемі қысқартылып жатыр. Орал мия Сlусуrrhіrа urаlеsіs Fіsсh ұлан-байтақ тоғайлары Қостанай облысы Боровой орманшаруашылығында кездеседі. Ең типтілік мекендейтін жері дала, ойыс жер, сортаңдық шалғындар.

Шегіршін жапырақты жұлдызгүл filipendula ulmaria (L) Махіm. ценеореалы Қостанай және Солтүстік Қазақстан облысының ормандыдалалы аумағында бар.

Халық және ғылыми медицинасында кең пайдаланатын басқада дәрілік

өсімдіктердің таралу ареалы қысқарды. Олар кәдімгі мыңжапырақ Achillea minefolium Т. птармик мыңжапырағы Achillea pfarmica Ь., танап қырықбуын Equisetiini arvense Ь., майда жапырақты күреңот Chamerion angustifolium (L.) Holub, атқұлақ Runie.x confertus, солтүстік қызылбояу Galiuin boreale L., кәдімгі түймешетен Tanacetum vulgare L., үлкен бақажапырақ Plantago major L., түйнекті әрем Plomis tuberosa L., жатаған жебір Thymus seppyllum L., Жұмыр басты лаңса Echinops sphaerocephalus және тегіс жапырақты көкбас өсетін тоғайлар табиғи фитоценоздарда Қостанай облысының Октябрь ауданында кездеседі.

Иілтек сәлбен Salvia nutans L, кәдімгі шашыратқы Cichorium intybus L, танап жалбыз Menta arvensis, сасық маралоты Thalictrum foetidum L, әптек бүршікгүл Sanguisorba offieinallis L., популяциялар азын-аулақ.

Сонымен, сирек кездесетін және жабайы өсетін дәрілік өсімдіктердің экологиялық-биологиялық ерекшеліктерін зерттеу, табиғи жағдайларда олардың санын қалпына келтіру фитохимиялық сипаттамаларын жақсарту мақсатымен дақылдарды іріктеу әрбір аумақтарда өсіруге адаптация жұмыстарын өткізу генофендты сақтаудың мүмкіншіліктің бірі.

Әр турлі өсімдіктер бірлестігінде табылған сирек кездесетін, жойылып бара жатқан өсімдіктермен, олардың өсу ортасымен танысу.

1. Кеппешөптегі есімдіктерді тізім бойынша топтарға (сирек кездесетін, жойылып бара жатқан) бөлу және тізімін жасау.

2.Сирек кездесетін өсімдіктерді өмір сүру формасына қарай және экотоптарға (ксерофиттер, мезоксерофиттер, мезофиттер т.б.) бөліп жіктеу.