Хабаршы вестник bulletin «Филология ғылымдары» сериясы Серия «Филологические науки»
жүктеу/скачать 4,16 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вестник КазНПУ им.Абая, серия «Филологические науки», № 1(55), 2016 г.
Психологияда алғашқылардың бірі болып рефлексияны қарастырған А. Буземан, ол рефлексияны «сыртқы әлемнен әр түрлі қобалжуларды өзіне тасымалдау» деп түсіндірді. Өз ісінің кәсіби маманы бола алатын, жан-жақты дамыған тұлға болу үшін рефлексивті дағдыларды қалыптастыру мектеп табалдырығынан бастау алуы керек. Білім алушы әрбір сабақтағы тақырыптарды оқып-үйрену болашақта не үшін керек екенін біліп, өзіне қажетін алып отырса бұл іс- әрекет білім алушы бойында әдет, дағды болып қалыптасып, келешек мамандығын жақсы таңдап жақсы кәсіби білікті маман болуына ықпал етеді. Дағды деп автоматты түрде жасауға дейін жеткізілген әрекетті айтамыз. Ол көп рет қайталау жолымен қалыптасады. Дағды әр түрлі дәрежедегі жалпылаумен, әр түрлі жағдаяттарды қамтумен, икемділікпен, тез жүзеге асырылуға даярлықпен сипатталады. Дағды деңгейіндегі әрекеттер оның кейбір реттеу компоненттерінің көрінбеуімен (болмауымен) ерекшеленеді. Осылайша, мысалы, жазу дағдысында оны қалай орындау жөнінде ойлаудың қажеттілігі болмайды. Сондықтан көптеген үйреншікті әрекеттер адаммен автоматизацияланады да, адамның саналы іс- әрекетіне күш түсірмейді. Ал оны басқа едәуір күрделі міндеттерді орындауға бағыттайды [5]. Енді осы жерден рефлексивті дағды дегенді түсіндіріп көрсек. Білім алушы әрбір сабақта рефлексияны қолданып отырса, дағды қалыптасып алдағы уақытта да кез-келген өзінің әрекетінен ойша жауап алып, себептерін біліп отырады. Яғни рефлексивті дағды тұлғаның өз-өзіне жауап бере алу қабілеті деп тұжырымдасақ болады. Рефлексивті дағдылар – бұл адамның сырттан бақылаушы позициясына ие болу, қиындықтарды талдау, қатысушыларды түсіну және бағалау, өзінің іс-әрекетін креативті түрде реттеу және жаңасын үлгілей алу қасиеті. Бұл қасиеттер адамға қиындықтардың себебін іздестіруге көмектеседі. Антоновтың ойынша, рефлексивті дағдылар – бұл өзін өзі бақылау және өз іс-әрекетін бағалау қасиеті. Зерттеуші М.Н. Демидко рефлексивті дағдылардың қатарына креативті іс-әрекеттің рефлексивті- аксиологиялық компонентін қамтамасыз ететін дағдылардың тобын жатқызады. Ол рефлексивті дағдыларды келесідей элементтер түріндегі құрылымдық іс-әрекетпен байланыстыра сипаттайды: мақсат => тәсіл => нәтиже. Іс-әрекеттің әрбір құрылымдық элементі сәйкес рефлексивті дағдылармен қамтамасыз етіледі. Рефлексивті дағдылар мыналарды қамтиды: тұжырымдалған мақсаттардың дұрыстығы, олардың нақтылығы, қажетті шарттарға басымды тапсырмалардың, міндеттердің жеткіліктілігі, қойылған міндеттерге бағытталған іс-әрекеттердің мазмұнының сәйкестігі, қолданылып отырған әдіс- тәсілдердің және педагогикалық іс-әрекеттер жабдығының тиімділігі, қатысушылардың жас ерекшеліктері, олардың даму деңгейі, білім мазмұны бойынша ұйымдастырылатын форманың сәйкестігі, оқу үрдісіндегі міндеттерді жүзеге асыру барысында орын алған жетістіктер мен сәтсіздіктердің, қателіктер мен қиындықтардың себептері, өзіндік педагогикалық іс-әрекеттің тұтас тәжірибесі және оның критерийлерге сәйкестігі [6]. Оқу үрдісінде рефлексияны сабақтың басында, ортасында немесе соңында пайдалануға болады. Әр түрлі смайликтерді, белгілерді, карточкаларды қолдана отырып оқушылар өз эмоцияларын білдіре алады. Сабақтың бір кезеңі ретінде рефлексия бірнеше түрге бөлінеді: - Мазмұны бойынша: символдық, ауызша, жазбаша. Символдық оқушы сабақтың өтілуіне, сыныптастарының жауабына, өзінің түсінгеніне әр түрлі символдар арқылы баға қойса, ал ауызша түрі баланың өз ойын, өзінің эмоциясын еркін байланыстыра отырып жеткізуі болып табылады. Рефлексияның жазбаша формасы ең күрделі және уақытты көбірек қажет ететін түрі. Әдетте оны тарау немесе үлкен тақырыптар соңында өтілгендерді қорытындылау мақсатында орындалады. - Іс-әрекет түрі бойынша: ұжымдық, топтық, фронтальды, жеке болып бөлінеді. Рефлексияның осы түрі бойынша оқушы бойында рефлексивті дағды қалыптастыру ыңғайлырақ. Ең бірінші бүкіл сыныппен, одан соң жеке топта, сосын оқушылардың өздерінен жеке сұрау. Бұл әдіс оқушыларды жеке өз беттерінше және өздерімен жұмыс жасауға дайындайды [6]. Рефлексия не үшін қажет? Егер білім алушы мыналарды түсінсе: - не үшін ол осы тақырыпты оқып жатыр, бұл оған келешекте не үшін керек? - дәл осы сабақта қандай мақсаттар орындалуы тиіс? - өзінің қандай үлесін қоса алады? - білім алушы өзінің және өзінің жолдастарының еңбегін тиісті түрде бағалай ала ма? 203 Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы, № 1 (55), 2016 ж. Онда оқу үрдісі білім алушыға да, оқытушыға да әлдеқайда қызықты әрі жеңіл болады. - Материалдың мазмұндық рефлексиясы. Рефлексияның бұл типін сабақ соңында қорытындылау мақсатында өткізген ыңғайлы. Ол білім алушыларға, ізденушілерге өтілген материалдың мазмұнын түсінуге, өзіндік жұмысының тиімділігін түсінуге мүмкіндік береді. Қалай өткізу керек? Білім алушы әрбір тақырыпты өткен кезде сол тақырып бойынша алған білімін, нені, қалай, қандай деңгейде меңгергенін бағалай алуы керек. Ол үшін ізденуші мынадай «тегтерді» толтыруы қажет. Мысалы: мен ... білдім; қиындау болды; түсіндім; үйрендім; қолымнан келді; білу қызықты болды; мені таң қалдырды; жасағым келді. Қорытындылай келе, білім алушы бойында рефлексивті дағдыны қалыптастыру бір жақты үрдіс емес. Ол тікелей мұғалімнің көмегімен қалыптасатын дағды. Рефлексивті қабілетке жету үшін көптеген әдіс-тәсілдерді қолдану қажет. Жоғары оқу орындарының студенттері өзіне өзі баға беру, өзінің іс-әрекетінің себебін түсіне алу қасиетіне ие болулары керек. Студенттерге оқу үрдісінде рефлексивті дағды қалыптастыру үшін рефлексия сөзінің мағынасын түсініп қана қою аздық етеді. Студент сөзіне қазіргі таңда ізденуші деген атау беріліп келеді. Ал оқытушы тек бағыт бағдар беруші болып есептеледі. Бүгінгі күні қашықтықтан оқыту үрдісі де даму үстінде. Мұның өзі білім алушылардың рефлексивті дағдыға ие екендігінің бір көрінісі болып табылады. 1 Шорина А.В. Проблема формирования рефлексивных умений студентов в образовательном процессе вуза //Науковедение Том 7, №3. 2015, - с. 3 2 Щорина А. В. Роль рефлексивных умений в принятии организационных решений // Молодой ученый. — 2014. — №8. — с. 903-906. 3 Маслоу А. Новые рубежи человеческой природы / Пер. с англ. М.: смысл, 1999. – с. 425 4 Семенов И.Н. Рефлексивно-творческой подход в непрерывном образования. //Гуманистические тенденции в непрерывном образовании взрослых в России и США / Под ред. М. В. Кларина, И. Н. Семенова. – М., 1994. – с. 61-76. 5 Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2006. - 384 бет. 6 М. Н. Аверина, А. В. Воронин Cтруктура общепрофессиональных умений педагога: рефлексивный компонент Ярославский педагогический вестник – 2013 – № 2 – Том II (Психолого-педагогические науки) 7 Шутова Г. Рефлексия как этап урока: виды, приемы, примеры. http://pedsovet.su/metodika/refleksiya/5665_refleksiya_kak_etap_uroka_fgos жүктеу/скачать 4,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|