Химияның негізгі ұғымдары мен заңдары Дәрістің жоспары
жүктеу/скачать 48,78 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- = 98 :1= 98 г
- 1-мысал.
- 6-мысал.
- Молекула
- 4. Химиялық құбылыстар. Реакциялардың жіктелуі
- Химиялық реакциялардың жіктелуі
- 5. Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар
- Үйге: ОСӨЖ (СРСП)
| а) fэ [ АІ(ОН)2NО3] = 1/2 fэ(НNО3) =2/2=1
б) fэ [3Са(ОН)2 ]= 3/6= 1/2 fэ(Н3РО4) = 2/6=1/3 Элемент эквивалентіне сәйкес массасы – эквиваленттің массасы деп аталады (mэ). Эквиваленттік мольдік массасы (mэ) эквиваленттік фактор мен заттың мольдік массасының көбейтіндісіне тең:
Жоғарыдағы келтірілген (а және б) реакциялар үшін эквиваленттің мольдік массасын есептеуге болды. а) реакциясы үшін: М [ АІ(ОН)2NО3] = 123 г/моль Мэ [ АІ(ОН)2NО3] = 1/2·123 г/моль = 61,5 г/моль М(НNО3) =Мэ (НNО3) = 63 г/моль б) реакциясы үшін: М [Са(ОН)2 ] = 74 г/моль Мэ [Са(ОН)2 ] = 1/2 ·74 =37 г/моль М(Н3РО4) = 98 г/моль Мэ(Н3РО4) = 1/3·98 =32,6 г/моль Тотығу-тотықсыздану реакциялары кезінде заттың эквивалент факторын есептеу үшін электрондық баланс құрып, реакцияға қатысатын электрондар санын анықтау керек. Мысалы: 4 АІ° + 3О2° = 2 АІ2+3 О3-2 АІ° - 3е- → АІ+3 | 4 | О2° + 4е- →2О-2 | 3 | Реакцияға қатысатын электрондардың жалпы саны 12, сондықтан: fэ(АІ) =4/12= 1/3 fэ(О2) =3/12= 1/4 М(АІ)= 27 г/моль М(О2)= 32 г/моль
Vэ= fэ · Vm Vэ (Н2) = 1/2 · 22,4 =11,2 л Vэ (О2) = 1/4 · 22,4 =5,6л Алмасу реакциясындағы заттардың эквивалентін анықтау: а) Н2SО4 + NаОН = NаНSО4 + Н2О Э(Н2SО4) = 1моль mэ= 98 :1= 98 г б) Н2SО4 + 2NаОН = Nа2SО4 + 2Н2О
в) Сu(ОН)2 + НСІ = СuОНСІ + Н2О Э(Сu(ОН)2) = 1моль mэ= 98 :1= 98 г г) Сu(ОН)2 + 2НСІ = СuСІ2 + 2Н2О Э(Сu(ОН)2) = ½ моль mэ= 98 :1/2= 49 г д) АІСІ3 + 2 NаОН = АІ(ОН)2 СІ + 2NаСІ Э(АІСІ3) = ½ моль mэ= 133,5 :1/2= 66,7 г
Бұл заңды есептер шығаруға қолайлы болу үшін былай айтуға болады. Әрекеттесетін заттардың массалары олардың эквиваленттік массаларына пропорцционал болады.
Мысалы: Э(о) = 16/2 = 8 : Э(Мg)= 24/2 = 12 Күрделі заттардың эквивалентін былай табамыз: Э(Н2SО4) = 98/2 = 49 Э(АІ(ОН)3) = Мг /3= 78/3 = 26 Э(АІ2 (SО4)3 = 342/2•3 = 57 1-мысал. Мыс (ІІ) оксидідегі мыстың эквивалентік массасын анықтау. m1/m2 = Э1/Э2 64/16= х/8 х=32 2-мысал. Мыс (І) оксидідегі мыстың эквивалентік массасын анықтау. m1/m2 = Э1/Э2 128/16= х/8 х=64 3-мысал. Төмендегі тотығу-тотықсыздану реакциясы теңдеуі бойынша заттардың эквиваленттік массасын анықтаңдар. Мn+4 О2 + НСІ-1 = Мn+2 СІ2 + СІ20 + Н2О Мn+4 + 2е- = Мn+2 Э(МnО2) = 87:2 =43,5 СІ-1 -1е = СІ0 Э(НСІ) = 36,5:1=36,5 4-мысал. Реакция тендеуі бойынша қышқылдардың эквиваленттік массасын анықтаңдар. а). 2NаОН + Н2SО3 = Nа2SО3 +2 Н2О Э(Н2SО3) = 82/2 = 41 б) NаОН + Н2SО3 = NаНSО3 +2 Н2О Э(Н2SО3) = 82/1 = 82
m (Fе) / m(S) =0,85 /0,50 0,85 /0,50=Э Fе/ 16 Э Fе = 0,85·16/0,50 = 28
Э(Сr) = 68,42·8/ 31,58= 17,3 n(Сг)=52/17,3=3 7-мысал. Массасы 0 ,6 г металл қышқылда ерігенде бөлінген сутегінің қ.ж. көлемі V=560 мл тең. Э(Fе)=? m/Э = V/Vэ Vэ (Н2)= 22,4/2 = 11,2 Эме = 0,6· 11200/ 560 =12,1
m(О) = 0,434-0,402 =0,032 m(МеО)/ЭМеО=m(О) /Э(О) Э(МеО)= 0,434·8/0,032=108,5
Бұл заң арқылы кейбір ғалымдар атомдық салмақты анықтаудың жолын іздеді. Берцелиус атомдық теорияға сүйеніп, әртүрлі газдардың бірдей көлемдерінде атомдар саны да бірдей болады деген жорамал жасайды. Бұл жорамал бойынша газдардың бірдей көлем ішіндегі атомдар саны бірдей болатын болса, онда бір көлем азот пен бір көлем оттегінен түзілетін азот оксидінің де көлемі бірден артық бола алмайды ғой, өйткені оның күрделі атомының құрамы ең кемі азоттың бір атомы мен оттегінің бір атомынан тұру керек. Мысалы: N + О = NО Гей- Люссак газдарға тәжірибелер жасап бір көлем азотпен бір көлем оттегін әрекеттестіріп екі көлем азот оксидін алады. N2 + О2 = 2NО 1 : 1 = 2 Авогадро заңы. Осындай дағдарыстан кейін Италия ғалымы Авагадро өзінің заңын ұсынады. Оның пікірінше газ күйіндегі жай заттардың кіші бөлігі атом емес, екі атомнан түзілген молекула дейді. Ол 1811 жылы өзінің гипотезасын ұсынады. «Бірдей жағдайда алынған әртүрлі газдардың бірдей көлемдеріндегі молекулалардың саны да бірдей болады. » Бұл заң ғылымға заттардың ең кіші бөлшегі молекула туралы түсінікті еңгізеді. Бұған Дальтон мен Берцелиус қарсы болады. Ол уақытта екі элементтердің атомдары қосылуы үшін біреуі оң, ал екіншісі теріс зарядты болу керек деген көз-қарас болған. Авогадро гипотезасын одан 2әрі қуаттаған – Италия ғалымы Канницарро болды. 1860 жылы Германияның Карлсруэ қаласында барлық елдердің химиктері алғаш жиналған сьезд болды. Жиналғандар екіге бөлініп айтысты. Канницарро бастаған материалист ғалымдар Авогадроның пікірін қуаттаған. Нәтижесінде сьезде молекула мен атомға анықтама береді.
Авагадро заңына мысал ретінде төмендегі кестені (1,1-кесте) ұсынуға болады. 1,1-кесте
m = γ·М m = γ·ρ γ = V/Vm γ = N0 / NА V=m /ρ V= γ·Vm 1-мысал. 1л газдың: а) Н2 б) СО2 в) NН3 қ.ж. массасын табу Шешуі: а) γ = V/Vm γ (Н2) = 1 л /22,4л/моль = 0,04 моль m = γ·М m =0,04 моль ·2г/моль= 0,08 г б) γ (О2) = 1 л /22,4л/моль = 0,04 моль m = γ·М m =0,04 моль ·44 г/моль= 1,76 г в) γ (NН3) = 1 л /22,4л/моль = 0,04 моль m = γ·М m =0,04 моль ·17 г/моль= 0,68 г 2-мысал. Оттегін артық мөлшерде алып сутегінде жағады. Сосын газ қоспасын салқындатқанда оның көлемі 27 мл кемиді. Сутегінің көлемі қандай болған? 2Н2 + О2 = 2 Н2О 2 : 1 = 2 Барлық көлем: 2+1=3; 27: 3 = 9 мл; 2мл · 9 = 18 мл Н2 3-мысал. Метан оттегімен қандай көлемдік қатынаста әрекеттеседі СН4 + 2О2 = СО2 + 2Н2О 1 : 2 = 1 + 2
«Химиялық қосылыс қандай жолмен алынған болса да, оның құрамы әрдайым тұрақты болады» Мысалы, көміртек диоксидін мынадай үш жолмен алуға болады: С + О2 = СО2 2СО + О2 = 2СО2 СаСО3 = СаО + СО2 Әрбір таза көміртек диоксидінің құрамында 27,29 % көміртек пен 72,71 % оттек бар. Заттың құрамы сапалық, сандық және атомдық болып бөлінеді. 1.Сапалық құрамы: Н2О - элементтер: Н;О ; Nа2SО4- элементтер: Nа ;S;О 2. Атомдық құрамы: Н2О -2:1 ; Nа2SО4- 2:1:4 3. Сандық құрамы: Екі әдіспен өрнектеледі. а) массалық ара қатынасы: Н2О = 2:16 =1:8 б) проценттік мөлшермен : Н2О w(Н) =2·100 /18= 11,1%; w(О) =88,9%
Мысалы: Екі элементтің өзара түзген бірнеше қосылыстарының қайсысы болса да айырмашылығы үлкен болады. Демек, екі элементтің өз ара түзген қосылыстарын салыстырсақ, олардың құрамы секірмелі түрде өзгереді екен.Мысалы: СО мен СО2 салыстырып қарасақ С мен О мөлшері екі затта екі түрлі болады. СО – С (42,88%) О (57,12%) СО2 - С (27,29%) О (72,71%) 4. Химиялық құбылыстар. Реакциялардың жіктелуі Табиғаттағы барлық өзгерістерді (құбылыстарды) екіге бөлуге болады. а) Физикалық құбылыс б) Химиялық құбылыс Физикалық құбылыс . Физикалық құбылыста заттың пішіні мен физикалық күйі өзгереді, бырақ мүлдем басқа затқа айналмайды . Мысалы. Қыздыру, булану, ұсақтау, механикалық қозғалыс т.б. (судың буға айналуы, мұзға айналуы т.б.) Химиялық құбылыс.Бір зат бастапқы құрамы, құрылысы және қасиеті жағынан өзгеше екінші бңр затқа айналатын құбылыстар. Мысалы: тотығу, жану, тот басу, ашу және т.б.(темірдің даттануы, ағаштың жануы т.б.) Химиялық реакциялардың жіктелуі Қосылу реакциялары С + О2 = СО2 Айырылу реакциясы 2 НВг → Н2 +Вг2 Орын басу реакциясы СuSО4 + Fе → Fе SО4 + Сu NаСІ + АgNО3 → NаNО3 +АgСІ ↓
Қайтымды реакциялар Н2 + СІ2 ↔ 2 НСІ Қайтымсыз реакциялар СаСО3 + 2НСІ → СаСІ2 + Н2О + СО2 ↑ Экзотермиялық реакциялар С + О2 → СО2 , Δ Н= - 394 кДж Эндотермиялық реакциялар СаСО3→ СаО + СО2, Δ Н= + 180 кДж Гомогенді реакциялар 2NО(г) + О2(г) → 2 NО2(г) Гетерогенді реакциялар 2S(қ) + О2(г) → 2 SО2(г) Катализдік реакциялар 2SО2 + О2 к→ 2 SО3 Катализдік емес реакциялар 4 КСІО3 → КСІ + 3КСІО4 12. Тотығу дәрежесі өзгере жүретін реакциялар С° + О2 ° = С+4 О2-2 13. Тотығу дәрежесі өзгеремей жүретін реакциялар КОН + НNО3→ К NО3 + Н2О 5. Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар 1.Мыс купоросының салыстырмалы молекулалық массасын есептеңдер А) 250г; В) 125г; С) 413г; Д) 212г; Е) 310г; 2.КОН толық нетралдау реакциясындағы күкірт қышқылы эквивалентінің молярлық массасы: А) 49г/моль; 1,98г/моль; В) 1,98г/мол С) 32,6г/моль; Д)24,5г/моль; Е) 19,6г/моль; 3.Мыс (ІІ) оксидінің қандай массасында 128 г мыс бар? А) 160; В) 32г С) 40,6г; Д) 24,5г Е) 19,6г 4. Алюминий оксидінің 10,2 г массасында қанша алюминий бар? А) 5,4; В) 9г; С) 2,6г Д) 4,5г; Е) 19,6г; 5.Массасы 40 г оттек газының көлемін (қ.ж) және ондағы молекулалардың санын табыңыздар. А) 28 л; 7,525 •1023 В) 30 л; 1,525 •1023 ; С) 32л; 4,525 •1023 ; Д) 24,5л; 6,525 •1023 ; Е) 25л; 3,525 •1023 ; 6.Фосфор қышқылының эквиваленттік факторы:
7. Натрий карбонатының процентпен алынған сандық құрамы қандай? А) 43,2; 11,5; 45,3 В) 33,2; 21,5; 55,3 С) 23,2; 41,5; 35,3 Д) 43,2; 11,5; 45,3 Е) 33,2; 21,5; 35,3; 8. 98 г бертоле тұзында қанша оттек бар? А) 38,4; В) 48г С) 32г; Д) 81г; Е) 62г; 9. 20 % бос жынысы бар 20 т қызыл темір тас рудасында қанша темір болады? А) 11,2 т; В) 1,8 т; С) 3,2 т; Д) 4,8 т; Е) 12,1 т; 10. Құрамында 32,43 % натрий, 22,55 % күкірт, 45,02 % оттек бар заттың қарапайым формуласы қандай? А) Nа2SО4; В) NаНSО4; С) Nа2SО3; Д) NаSО4; Е) 2Nа2SО2;
1. Б!р!мжанов Б.А. Жалпы химия : Окулык / Б.А. Б!р!мжанов. - Алматы : ЖШС РПБК "Дэу!р", 2011. - 752 бет
Үйге: ОСӨЖ (СРСП): §1. Атом-молекулалық ілім. Химиялық элементтердің белгілері және химиялық формулалар. Оқу құралы: Көгісов С.М. Химиядан есептер шығару әдістемесі : Оқулық / - Алматы, 2019. Тестік тапсырмалар: № 1- 30 . 78-81 бет. §2 Моль. Мольярлық масса. Мольярлық көлем. Газдардың салыстырмалы тығыздығы. Оқу құралы: Көгісов С.М. Химиядан есептер шығару әдістемесі : Оқулық / - Алматы, 2019. Тестік тапсырмалар: № 1- 20. 81-83 бет. жүктеу/скачать 48,78 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|