І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
| к
, k , s , c , ş ), ҧяң ( b , d , g , ĝ , ç ) болып сараланып, оларға дауыстылардың ықпалы тҥсіндіріледі: "Буын iшiндегi дауыстылаpдың жуан, жiңiшкелiгiне байланысты дауыссыздар да жуан, жiңiшке болады" [41, 6-б.]. Еңбекте тҥбip сӛздiң жуан, жiңiшкелiгiне байланысты жалғанған қосымшалаpдың жуан, жiңiшке, ал тҥбip сӛздің соңғы буыны еpiндiк дауыстылаpдан тҧратын болса, жалғанған қосымшалаpдың еpiндiк болатыны пайымдалған. Яғни ғалымдар сингармонизмді "дауысты дыбыстардың ҥндестігі" деп тҥсінген. Бҧл тҥсінік кейінгі тҥркітанушылардың еңбектерінен кең орын алды. Осы ойды І.Кеңесбаевтың монографиясынан да кездестіреміз. Ғалым "дауыстылар сингармонизмнің тҥр-тҥрін жасауға негізгі арқау болады, ал дауыссыздар дауыстыларға селбесіп барып, дауыстылардың ыңғайына қарай айтылады" деп ойын білдірген-тін [8, 280-б.]. И.А.Батманов "Қазipгi қыpғыз тiлiнiң фонетикалық жҥйесiнде" бҧл пайымдауларын ары қарай дамытқан. Оқулықтың 95 параграфының 35-нде дауысты фонемалар, оның айтылу ерекшелігіне қарай тҥрліше топтастырылуы, дауыстыларға байланысты комбинаторлық ӛзгерістер (сингармонизм, апокопия, синкопия, протеза т.б.), екпін мәселесі сипатталса, қалған параграфтары консонантизмдер жҥйесі мен оған қатысты фонетикалық қҧбылыстарды қарастыруға арналған. Атап айтқанда, дауыссыздардың сӛз ішінде орналасу тәртібі, буын, оның қҧрылымы мен алмасуы, ассимиляция, диссимиляция, метатеза ғалым еңбегінің негізін қҧраған. И.А.Батманов вокализм жҥйесін сипаттауда дауыстылардың артикуляциясына баса кӛңіл бӛлген. Ғалымның қырғыз тілінің фонемалаpын оpыс тiлiнің фонемалаpымен салыстыpа отыpып талдауы, жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|