Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы
TÜRK DÜNYASI EFSANELERİNİN KÖKENİ ÜZERİNE
жүктеу/скачать 42,43 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Anahtar Kelimeler
- Keyword
- 1. Kökenlerle ilgili kural
- 2. Birinin yerine diğerinin geçmesi kuralı
- 3. Adapte olabilme kuralı
TÜRK DÜNYASI EFSANELERİNİN KÖKENİ ÜZERİNE Prof. Dr. Ali Berat ALPTEKİN
efsanelerin kökeni sorunuyla ilgili olarak farklı görüşler ileri sürülmüştür. Bunlar arasında kabul göreni Raoul Rosiére’ye aittir. Ancak Raoul Rosiére’nin görüşlerini ortaya koymasından bu yana uzun bir zaman geçmiştir. Ayrıca Rosiére belki de Türk dünyası efsanelerini hiç okumamıştır. Bugün Türk dünyasında sayıları binlerle ifade edilen efsaneler okunduğunda anlatıların üç kaynaktan beslendiği görülmektedir. a) Efsanelerin kökeni dindir: Özellikle Batı Türklerinin efsanelerinin çoğu dinden beslenmektedir. b) Efsanelerin kökeni mitolojidir: Kuzey ve Doğu Türklerinin efsanelerinin çoğunluğu mitolojiden beslenmektedir. c) Efsaneler günlük hayatın artıklarıdır: Batı Türklerinin efsanelerinin oluşumunda günlük hayatın izleri diyebileceğimiz olayların etkili olduğu görülmektedir. Bildirimizde üç kaynak da örneklerle açıklanacak ve elde edilen sonuçlar çeşitli açılardan değerlendirilecektir.
different from tales, folk tales and anecdotes as they are religious, believable, and short and in the form of prose. The one that is accepted among them belongs to Raoul Rosiére. However, a long time has passed since Raoul Rosiére put forward his views. Also, Rosiére may never read the legends of the Turkish world. Today, when the thousands of legends in the Turkish world are read, it is suggested that the narratives have three sources. a) The origin of the legend is religion: Many of the legends of especially Western Turkish are fed from religion. b) The origin of the legend is myth: Many of the legends of Northern and Eastern Turkish are fed from mythology. c) Legends are the remains of daily life: It seems that the formation of legends of Western Turkish was influenced by the events that are the overtones of daily life. In this paper, all three sources will be explained by examples and the obtained results will be considered from various aspects. Keywords: Legend, origin, religion, myth, daily life Giriş Dinî, inandırıcı, kısa ve nesir şeklinde olmasıyla anlatılması, öğrenilmesi ve etki alanı geniş kitleler olan efsanelerle ilgili doçentlik, doktora, yüksek lisans seviyesinde akademik ve metin yayınları şeklinde çok sayıda çalışma yapılmıştır. Akademik çalışmalarda büyük ölçüde Saim Sakaoğlu’nun Anadolu Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu (Ankara 1980) ve aynı araştırıcının Efsane Araştırmaları (Konya 2009) kitaplarının giriş kısımları, pek çok akademisyen tarafından tekrarlanmıştır. İşin acı tarafı ise araştırıcıların büyük bir kısmının alıntıların özgün kaynağını görmüş gibi hareket etmesidir. Hatta zaman zaman Sakaoğlu’nun cümleleri değiştirilirken bilgi yanlışları da yapılmıştır. Yıllardan beri efsane konusunda metin, bildiri ve makale şeklinde yayınlar yaptık. Konu ile ilgili problemler diğer meslektaşlarımız tarafından da çeşitli toplantılarda dile getirilmiştir. Burada şu hususu da belirtmemizde yarar vardır: Bu çalışmada efsane motiflerinin tamamı değerlendirilmemiştir. Çünkü çalışma bir bildiri olup dinleyiciye, yayından sonra ise okuyucuya mesaj verebilmek amaçlanmıştır. Efsanelerin kökeniyle ilgi olarak dünyada ve Türkiye’de çeşitli görüşler ortaya atılmış olup, bunlar arasında genel kabul gören Raoul Rosiére’ye aittir.
Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi, abalptekin@yahoo.com 50 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 1. Kökenlerle ilgili kural: Benzer akıl yapısına sahip olan bütün milletlerde hayal gücü aynı şekilde ortaya çıkar. Böylece benzer efsaneler ortaya çıkmış olur. “Aslana binip yılanı kamçı yapma” motifi bu bölümün güzel örnekleri arasında sayılabilir.
ortaya konulmuş olan olay, bu kahramanı terk eder ve daha ünlü birine bağlanır. Kazakistan’da Aslan Bab ve Hoca Ahmed Yesevî’ye bağlanarak anlatılan, “kimsenin görmediği yerde tavukların kesilmesi” efsanesi Türkiye’de Tapduk Emre ve Yunus Emre’yle ilişkilendirilmektedir. Yine Kazakistan’da Hoca Ahmed Yesevî’ye bağlı olarak anlatılan heybenin içine konulan kaşık ve kepçenin satılması, Türkiye’de Somuncu Baba’ya bağlanmaktadır. 3. Adapte olabilme kuralı: Çevre değiştiren her efsane yeni çevrenin sosyal ve etnografik şartlarına kendisini adapte eder. Şanapipik kuşu, ibibik kuşu ve yusufcuk kuşu, taraklı kuş ise bu grubun örnekleri arasında verilebilir (Von Gennep 1917: 284; Sakaoğlu 1980: 6-7; Sakaoğlu 2009: 26; Alptekin 20014: 18). Raoul Rosiére’nin görüşlerine diyecek hiçbir şeyimiz yoktur. Bununla beraber Raoul Rosiére’nin günümüzde sayısı binleri bulan efsane metinlerini okumadığı da bir gerçektir. Dünyadaki efsane araştırıcıları efsaneyi masallar içerisinde ele almakta ve bunlara dinî masallar demektedirler. Masalların kökeni üzerinde yapılan çalışmalarda konu daha çok Hindistan ve Pançatantra (beş masal) etrafında oluşmaktadır. Türk efsanelerinin kökenini ise Hindistan’a bağlamamız mümkün değildir. Konuyu ana hatlarıyla sınıflandıracak olursak meseleyi üç başlık altında ele alabiliriz: 1. Efsanelerin kaynağı dinîdir: Her semavi dinin bir kitabı vardır ve hemen hemen bunların hepsinde bugünkü efsane motiflerinin ilk örneklerini bulabiliriz. a. Dervişin bastonunu yere vurmasıyla su çıkması motifi: Anadolu Türk efsanelerinde Emir Sultan (Bursa), Şeyh Ali Semarkandî (Mersin-Gülnar), Pîr Mehmet Çelebi (Muğla-Milas), Çoban Dede (Erzurum), Demre Suyu (Malatya), Çoban Baba (Tekirdağ), Çalgam Baba (Sivas), Keçeci Baba (Tokat) vb. için anlatılır. Emir Sultan Bursa’da bulunduğu yıllarda abdest almak için su aradığında bulamaz ve bastonunu yere vurunca su çıkar. Aynı husus küçük değişikliklerle de olsa yüze yakın Anadolu efsanesinde tespit edilmiştir. Coğrafî mekânın genişliği göz önüne alınırsa, bu tür anlatılardaki farklılıkların sebebi de kolayca tespit edilebilir. Bu motifin varyantları Mehmet Naci Önal (Önal 2003: 369-373) ve Halil Altay Göde (Göde 2010: 112-114; 241) tarafından geniş bir şekilde değerlendirilmiştir. Biz de bunlara Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nden iki (Emir Sultan ve Şeyh Şami Türbesi) (Çevik 1-2 1993: 410; Kurşun-Kahraman- Dağlı 2006: 32; Çevik 1993: 701), Başkurt ve Tatar efsanelerinden iki (Atnur 2002: 580-584; 764-765), Özbek efsanelerinden beş (Baydemir 2011: 158-1668; 369-373), Boşnak (Sümbüllü 2010: 57) ve Azerbaycan (Yanardağ Efsaneleri 1978: 44-45)’dan birer metni eklemek istedik. Ayrıca Önal ve Göde’nin çalışmalarının tamamlanmasından sonra yayımlanan İsmet Alparslan’ın Demirci (Alpaslan 2006: 63, 65) ve Ağrı (Alpaslan 2010: 123, 200, 301) efsanelerinde de benzer metinlerin varlığını hatırlatmak isteriz. Benzer motifleri Sarı Saltuk’un Saltuknamesi (Akalın 1990: 90; Demir-Erdem 2007: 350) ile Hacı
Konuyu Kur’an’ı Kerim’de araştırdığımızda benzer hususun Hazreti Musa’ya bağlanarak anlatıldığını görüyoruz.
(A’raf Suresi 160. Ayet). Bu arada peygamberimizin su ile ilgili onlarca mucizesi olup bunlardan birisi de ayağını vurmasıyla yerden su çıkmasıdır. (Yusuf Sıddık http://resulullah.org/sularla-ilgili-mucizeler. 02.02.2006). 51 Prof. Dr. Ali Berat ALPTEKİN/Türk Dünyası Efsanelerinin Kökeni Üzerine “Dur dur” anlamına gelen “zemzem”in oluşumu ile Anadolu’daki pınarların oluşumunun köken itibariyle birbirine benzediğini de hatırlatmak isteriz: Annesi, Hazreti İsmail’i çöle yatırır ve su aramaya gider. Döndüğünde oğlunun ayakları ile eşelediği yerden su çıktığını görür ve “zemzem” (durdur) demesiyle zemzem suyu bulunmuş olur. Hacı Bektaş Veli Velâyetnâmesi’nde ise zemzem pınarının çıkış sebebi Hacı Bektaş Velî’ye bağlanmakta olup ilgili metin aşağıdadır: “Arafat Tağındağı çillehâneye geldiler gördiler kim bir karanulık tenhâ mahbûb mağaradur ol mağaranun önünde bir yiri mübârek barmağıyla dürtdi bir mahbûb su çıkdı kim şimdi ol suya zemzem suyı dirler. Hünkâr Ululığın ziyarete varan Arafat çille-hânesin ziyaret idenler teberrüken anda gusl iderler.” (Duran-Gümüşoğlu 2010: 271, 273). b. Kaplıcaların oluşumu motifi: Bu motifin kökeni de Hz. Eyup’la ilişkilendirilmektedir. Cilt hastası genç kızın pek çok doktora götürülmesine karşılık derdine çare bulunamaz. Havası iyi gelir diye dağa bırakılan kız, uyuz bir hayvanın önce çamurda yuvarlandığını, daha sonra da suda yıkandığını ve tüylerinin gümüş gibi olduğunu görür. Kız hayvanın yaptıklarını tekrarladığında hastalığından eser kalmaz. Sözünü ettiğimiz efsane, Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Cihannüma Kaplıcaları (Danışman (3) 1970: 69-70; Çevik ((1-2)1 993: 440; Alptekin 2014: 101) adıyla bilinmektedir. Günümüzde hemen hemen her ildeki kaplıcalar için de benzer efsaneler anlatılmaktadır. Pekiyi bu efsanelerin kaynağı nedir? Konu araştırıldığında bunun da kökeninin dinî olduğu ortaya çıkmaktadır: “Hz. Eyup mal mülk sahibi olup Allah’a dua ile vaktini geçirmektedir. İblis, Hz. Eyup’u kıskanır ve Allah’tan aldığı izinle: a) İblis, onun bütün malını helâk eder b) İblis, Hz. Eyup’un oğulları ve kızlarına musallat olur ve onların damını yıkarak ölmelerine sebep olur. c) İblis, Hz. Eyup’a musallat olur ve secdede iken ağzına üfler ve bütün vücudu şişer. Hz. Eyup’a inananlar ondan ümitlerini kestikleri bir sırada o yine sabır gösterir ve Allah’ın emri üzerine ayağını yere vurur, oradan bir su çıkar, onunla yıkanır ve içer, böylece bütün dertlerinden kurtulur.” (Sâd Suresi 41-44. Ayetler; Levend 1980: 116-117). c. Irmağın ikiye ayrılması motifinin ilk örneklerini Hoca Ahmet Yesevî’nin kerametleri arasında tespit ediyoruz. Turna donuna girerek Horasan erenlerini karşılamaya giden Hoca Ahmet Yesevî, aşağıya nazar ettiğinde bir bezirgânın boğulmak üzere olduğunu görür. Ardından da keramet göstererek ırmağı ikiye ayırır ve tüccar mallarını kurtarır. Anadolu efsanelerinde bu metnin benzerini Malatya ilimizde tespit etmiş bulunuyoruz. II. Murat ordusuyla sefere çıktığında Fırat nehrini geçerken boğulma tehlikesi atlatır ve keramet ehli bir velinin duasıyla ırmak ikiye ayrılır. Böylece de ordu boğulmaktan kurtulmuş olur. Türk kültüründe Hoca Ahmet Yesevî’den bu yana bilinen efsanenin kökeni de Kur’an’dır: “Doğrusu Musa’ya şöyle vahyettik: “Kullarımla geceleyin yürü de, onlara denizde kuru bir yol aç; yetişilmekten korkma ve endişeye kapılma!” (Tâhâ Suresi 77. Ayet) Bunun üzerine Musa’ya: “Âsan ile denize vur” diye vahyettik. Vurunca birden infilak etti, her parça koca bir dağ oluverdi.” (Şuara Suresi 63. Ayet; Kasas Suresi 29. Ayet). ç. Görmeyen gözün açılması motifi: Hazreti Yusuf’a bağlı olarak anlatılmaktadır. Dinî kitaptaki bu kıssa günümüz efsanelerinde görmeyen gözün tedavisi olarak aşağı yukarı benzer bir şekilde anlatılmaktadır.
Ayrıca; gözü oyulmuş birisi Peygamberimize gelerek gözünün açılması için yalvarır. Peygamberimiz de toprağın içerisine tükürerek çamur hâline getirir, sonra da gözüne sürünce görmeye başlar (Levend 1980: 139). Söz konusu motif efsanelerin dışında destan, masal ve halk hikâyesi gibi anlatmalarda da görülmektedir (Alptekin 2009: 18-26). 52 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu d. Göllerin oluşumu motifi: Türkiye ve Türk dünyasında göllere bağlı olarak oluşan efsanelerin de kaynağı dinî kitaplardadır. Dönüp arkaya bakma yasağı veya Hazreti Hızır’ın bedduasıyla şehrin sulara gark olması motifi (Çavuşcu Gölü (Konya) Acıgöl (Konya), Göl Marmara (Manisa), Hazar Gölü
başlangıçta Ali Berat Alptekin (Alptekin Bahar 2001: 154-165), daha sonra da Aziz Ayva (Ayva 2015: 119-140) tarafından etraflı bir şekilde değerlendirilmiştir.
Anadolu efsanelerinde şehrin sulara gark olmasıyla birlikte yardımsever insanın arkaya döndüğünde taş kesildiğini biliyoruz. Taş kesilme konusunda bir araştırma yapan Saim Sakaoğlu (Sakaoğlu 1980: 55-59) konuyu etraflı bir şekilde incelediği için detaya girmek istemiyoruz. Bunun yanında taş kesilme motifinde toplumsal kuralları düzenleyen sosyal normların etkisi de vardır. Nimete saygısızlık, anne babaya saygı, vb. Göllerle ilgili bir başka efsane Şanlıurfa’daki Balıklı Göl için anlatılmaktadır ki bunun da kökeni Kur’an’dır. “Hz. İbrahim Babil hükümdarı Nemrut’un veziri Azer’in oğludur. Azer, vezirliğin dışında put yapmak ve bunları satmakla meşguldü. Oğlu İbrahim ise bu putları Babil sokaklarında sürümekte ve onları kırmaktadır. Bunun üzerine Nemrut meydana büyük bir ateş yaktırır ve İbrahim Peygamber’i içine attırır. Cebrail (AS) İbrahim’i havada tutarak hacetinin ne olduğunu sorar. Hz. İbrahim de: “Ben Allah’ın kuluyum, hacetim onadır, sana değildir. Allah ne dilerse yapsın.” deyince İbrahim’in adına Halilullah sıfatı da eklenir. İbrahim (AS) ateşin içerisine düşünce Allah’ın emriyle oradan güzel bir pınar çıkar, etrafı da yemyeşil olur. El ve ayağındaki zincirler ise Allah’ın emriyle çözülür (En’am Suresi 74-75. Ayetler; Levend 1980: 110-111). Bu efsane de geçmişten günümüze Anadolu sözlü kültüründe yaşamaya devam etmektedir. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’ndeki; Trablusşam Balıklı Ayazması, Şanlıurfa’daki Balıklı Göl, Malatya’nın Darende ilçesindeki Somuncu Baba türbesinin başında bulunan havuzdaki balıklar ve Kurtuluş Savaşına
82. ayetlerdir. Her ne kadar Kur’an’da Hazreti Hızır’ın adı geçmiyorsa da Hazreti Musa ile yol arkadaşlığı sırasında; çocuğu öldürmesi, duvarı onarması, gemiyi batırması (Ocak 1999: 23-26; Alptekin 2011: 206) hikâye edilmektedir. Hazreti Hızır’ın Beni İsrail’den olup peygamber olduğu da rivayet edilmektedir. Ayrıca onun Hz. Nuh’un torunlarından olup Bilya veya İlya olduğu da söylenir. Ölümsüzlük suyu olan abıhayatı içtiğinden söz edilir. Hazreti Hızır ile Hazreti Musa’nın yol arkadaşlığının yanında, Hazreti Hızır’ın karada, Hazreti İlyas’ın denizde darda kalanlara yardım etmesi düşüncesine zamanla bereket, dilek dileme, ölümsüzlüğe çare arama, sağaltma vb. konular eklenerek efsane ve inanmalar oluşmuştur ki bunların kökeni dinde aranmalıdır. “Hazreti İlyas kavminin delalete düşmesi üzerine şehirden ayrılarak Allah’a dua eder. Allah da ona: “Filan şehre git ve orada ne görürsen onun üstüne bin.” der. Hz. İlyas emr olunan yere gittiğinde ateşten bir at görür ve ona bindikten sonra gözden kaybolur. Allah onu melekler vasıtasıyla 53 Prof. Dr. Ali Berat ALPTEKİN/Türk Dünyası Efsanelerinin Kökeni Üzerine makamına yükseltir ve dünyanın sonuna kadar ömür vererek denizlerin üzerinde görevlendirir.” (Levend 1980: 123). “Yine ayağını bastığı yerin yeşerdiğinden dolayı Hızır denildiğinden söz edilmektedir.” (Levend 1980: 119). Kuru ağacın yeşermesi ve meyve vermesi motifinin de kökeni dinîdir. Nitekim Peygamberimizin Medine’de diktiği bir hurma ağacı hemen meyve verir (Levend 1980: 140). Daha çok velâyetnâmelerde gördüğümüz bu motifte kuru ağaç yeşermekte, bazen de meyve vermektedir (Duran-Gümüşoğlu 2010: 310). Benzer bir kerameti Sarı Saltuk’un Saltuknâmesi’nde de bulmaktayız (Akalın 1990: 297; Demir- Erdem 2007: 576-577).
karşılaştığımız ve ilk örneğini Hoca Ahmet Yesevî’de gördüğümüz motifin kökeni de Kur’an’da olup, bunun Hazreti Peygamber’in miraç hadisesinden kaynaklandığını zannetmekteyiz. Bilindiği gibi Peygamberimiz, peygamberliğinin 12. yılında, Recep ayının 27’sinde Cebrail (AS) Burak adlı bir binite binerek Mekke’den Mescid-i Aksa’ya, oradan açılan bir merdivenle yahut da Burak adı verilen at ile Cenab-ı Allah’ın huzuruna ulaşır (İsrâ Suresi 1. Ayet). Anadolu Türk efsanelerinde daha çok şahsa bağlı olarak oluşan anlatmalarda (Sultan Veled, Hacı Bektaş Veli, Sarı Saltuk, Ökkeş Dede (Kahramanmaraş), Mehmet Dede (Ağrı), Şeyh Bilecen (Gaziantep), Munzur Baba (Tunceli-Ovacık), Memik Dede (Gaziantep), Lokman Dede (İzmir-Bergama), Hoca Yusuf (Malatya), Aliyar (Yozgat), Hacı Efraim Devletlü (Adana), vb. bu türde çok sayıda efsane ile karşılaşmaktayız. Konu pek çok araştırıcı tarafından (Alptekin 2014: 116-118; Sakaoğlu 2009: 252; Önal 2003: 364-367; Göde 2010: 213-216) değerlendirilmiştir. Türk kültüründe başlangıçta mitik hayvanlardan bozkurt yol gösterici, yardımcı olarak öne çıkarken İslamiyet’le birlikte bu hayvanın geyik olduğunu görüyoruz. Nitekim dinî tasavvufî halk edebiyatındaki pek çok anlatmada görünen geyiğin aslında keramet ehli bir kişi olduğu bilinmektedir. Antalya ilinin Elmalı ilçesinin Tekke köyünde türbesi bulunan Abdal Musa Alaaddin Gaybî’ye geyik donunda görünmüştür (Güzel 2004: 43-46). Bursa’nın fethinde etkin olduğuna inanılan Geyikli Baba, Hasan Dağı efsanesinde Hasan Dede’nin dağın zirvesinde geyiklerle birlikte yaşaması aklımıza gelen örneklerden birkaçıdır (Görkem 2006: 231-238; Alptekin 2014: 87-88). Bu tür efsanelerin kökeni de dinî olup Hazreti Yunus ve Hazreti Peygamber’in hayatından izler taşımaktadır.
halkına tebliğ eder. Dağ başında kara bulutların oluşması üzerine Hz. Yunus dua eder, böylece de felaket önlenmiş olur. Ancak Hz. Yunus şehre dönerken halkın kendisine inanmayacağını düşünerek deniz kenarındaki bir gemiye biner. Bir süre sonra gemi suyun ortasında durunca: “Gemide bir kaçgın var.” denilir ve ardından çekilen üç kurada da Hz. Yunus çıkar. Bunun üzerine Hz. Yunus, kendi rızasıyla denize atılınca onu Yunus balığı yutar. Gemiyi takip eden yunus, gemi karaya yaklaşınca Yunus Peygamber’i de sahile bırakır. Balığın karnındayken vücudundaki tüyler dökülen Hz. Yunus’u çöldeki kavak ağacı ile göğüslerinde süt oluşan ceylanlar besler. Hz. Yunus’u gören bir çoban olanları halka anlatır. Halk da Hz. Yunus’a itaat eder (Levend 1980: 123-124). Bir Arap avcı tarafından yakalanan ve yavruları olan geyik dile gelerek Peygamberimizden kendisine kefil olmasını ister. Peygamberimiz kefilliği kabul eder, geyik yavrularını emzirip zamanından önce dönünce Arap da Müslüman olur. Ayrıca Peygamberimiz başka hayvanlarla da konuşmaktadır. Bir köpek iki kişiyi ısırır, Peygamberimiz köpeğe niçin ısırdığını sorar. Köpek, şahsın Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer’e düşmanlık ettiğini söyler. Bu da gösteriyor ki halk anlatılarında hayvanların konuşması, gözyaşı dökmesi dinî kaynaklardan yararlanarak oluşmuştur. Nuh Tufanı’ndan sonra geminin oturduğu Cudi veya Ağrı dağları, geminin su alması üzerine yılanın gemideki deliği kapatması ve aşure tatlısı ile ilgili olarak anlatılan pek çok anlatının kökeni de dinîdir
54 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu “Hz. Nuh’un kavmi çok asi olduğu için Allah tarafından cezalandırılacağı anlaşınca yanına aldığı 80 kişi ve hayvanattan birer çifti gemiye bindirdi. Tufandan sonra gemi Cudi Dağı’nın üzerinde durdu.” (Hûd Suresi 37-47. Ayetler; Levend 1980: 108-109). “Biz de ona şöyle vahyettik: Bizim gözetimimiz ve vahyimizle gemiyi yap. Sonra emrimiz gelip de Tennur-kan kaynamaya başlayınca hemen ona hepsinden bir iki çift ve daha önce aleyhinde hüküm verilmiş olanların haricinde aileni de bindir ve o zulmedenler hakkında bana yalvarma! Çünkü onlar boğulacaklardır.” (Mü’munûn Suresi 27, 28. Ayetler; Furkân Suresi 37. Ayet; Şuara Suresi 106, 112, 117. Ayetler; Ankebût Suresi 14, 15. Ayetler). жүктеу/скачать 42,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|