Davulun  sesi  uzaktan  hoş  gelir  (TT;  TTADS  /  TDOAS:  199);  Zurnanın

522 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Azerbaycan  Türkçesi:  Dazın  saznan  yatdığı,  sazın  da  tepik  atdığı  (AT;  AS:  82);  Molla  tuluk 

zurnasıdı,  karnı  dolmasa  sesi  çıkmaz  (AT;  AS:  183);  Naşıya  zurna  verende,  yoğun  başından  yapışar 

(AT; AS: 186); Zurnaçı oğlu zurnaçı olar (AT; AAD: 324); Düdüye koydular, çaldılar (AT; AAD: 105); 

Adam bilmir hansı saz ile oynasın (AT; AAD: 6); Ördek öldü, gaz galdı, sim gırıldı, saz galdı (AT; AAD: 

252) 

Gagavuz Türkçesi: Daulda toz aarama (GT; GTAD: 4); Er bir aaçtan düdük olmaz (GT; GTAD: 

4) 

Türkmen Türkçesi: Tomsuna saz çalan gışına gapı kakar (TRKT; THN: 409); Sözi payhas bezer, 

sazı – sungat (TRKT; THN: 389); İş guralın bolsa saz, muşakgatın bolar az (TRKT; THN: 304); Iyenin – 

az,  saglıgın  –  saz  (TRKT;  THN:  290);  Başarana  hışa  gulpagam  saz  (TRKT; THN:  162);  Garınca  gara 

günde,  gurbaga  saz  bilen  söhbetde  (TRKT;  THN:  195);  Toy  sovlansan,  tüydük  çalma  (TRKT;  THN: 

409) 

Daha geniş bir taramayla bu atasözlerinin de diğer lehçelerdeki karşılıkları bulunabilir. 

2.2. Atasözlerinde saz, davul, zurna, düdük kullanımı ile ilgili istatistikî bilgiler 

Yapılan  taramalar  sonucunda,  içinde  saz,  davul,  zurna,  düdük  geçen  Türkiye  Türkçesinde  18, 

Azerbaycan  Türkçesinde  19,  Türkmen  Türkçesinde  13,  Gagavuz  Türkçesinde  ise  6  atasözü  tespit 

edilmiştir.  Toplam  rakam  56  olarak  karşımıza  çıkmaktadır.  Ancak  yukarıdaki  sınıflandırmalardan  da 

anlaşılacağı üzere 56 farklı atasözü söz konusu değildir. 2 atasözü 4 lehçenin tamamında, 3 atasözü bu 

lehçelerden herhangi üçünde, 8 atasözü ise bu lehçelerden herhangi ikisinde bulunmaktadır. Bu verilere 

göre  33  atasözü  13  grupta  toplanmıştır.  Geri  kalan  23  atasözü  ise  sadece  tespit  edildiği  lehçede 

bulunmaktadır. Yani başka bir deyişle, bahsi geçen 4 lehçede, 36 farklı atasözü tespit edilmiştir. Türkiye 

Türkçesi  ile  Azerbaycan  Türkçesi  en  çok  ortaklığın  olduğu  iki  lehçe  olarak  öne  çıkmaktadır.  Aynı 

atasözlerinin toplandığı 13 grubun 10 tanesinde bu iki lehçeden de atasözü vardır. 

Bu çalışmaya konu olan çalgıların, lehçelerden tespit edilmiş 56 atasözünün kaçında tek başlarına, 

kaçında  ise  yine  bu  çalgılardan  biriyle  ya  da  ikisiyle  beraber  kullanıldıklarını  şu  şekilde  bir  tabloyla 

gösterebiliriz: 

Lehçeler 

Saz 

Davul 

Zurna 

Düdük 

Saz-Davul-

Zurna 

Davul-

Zurna 

Saz-Zurna 

TT 

1 

7 

4 

3 

1 

2 

0 

AT 

4 

1 

9 

2 

0 

1 

2 

GT 

0 

2 

1 

2 

1 

0 

0 

TRKT 

8 

1 

1 

2 

0 

1 

0 

Tabloya  göre  tespit  edilen  atasözlerinde,  zurna  tek  başına  15,  başka  çalgılarla  birlikte  8  olmak 

üzere toplam 23 defa; davul tek başına 11, başka çalgılarla 6 olmak üzere toplam 17 defa; saz tek başına 

13, başka çalgılarla 4 olmak üzere toplam 17 defa; düdük ise hepsi tek başına olmak üzere toplam 9 defa 

kullanılmıştır. Yine bu tabloya göre Türkiye Türkçesi atasözlerinde tek başına 7, başka çalgılarla 3 olmak 

üzere toplamda 10 defa kullanılan davul başı çekmektedir. Azerbaycan Türkçesi atasözlerinde tek başına 

9,  başka  çalgılarla  3  olmak  üzere  toplam  12  defa  kullanılan  zurna  adlı  çalgı  ön  plandadır.  Gagavuz 

Türkçesi  atasözlerinde  2  defa  tek  başına,  1  defa  da  başka  çalgılarla  olmak  üzere  3  yerde  tespit  edilen 

davul öne çıkmaktadır. Türkmen Türkçesi atasözlerinde ise 8 farklı atasözünde tek başına kullanımı tespit 

edilen saz, ilk sırada gelmektedir. 

2.3. Atasözlerinde saz 

Bu  atasözlerinde  geçen  saz  sözcüğü  anlamı  itibariyle  diğer  çalgılardan  farklı  bir  konumdadır. 

Çünkü saz sözcüğü müzikoloji bağlamında birden çok anlama gelmektedir. Türk Dil Kurumunun güncel 

sözlüğünde saz kelimesinin müzikle ilgili 5 anlamı verilmektedir. Bunlardan ilk üçü konumuzla ilgili olan 

anlamlardır. Birinci anlama göre saz, her tür müzik aracının adıdır. İkinci anlama göre ise sadece bağlama 

grubuna giren çalgıların adıdır. Üçüncü anlama göre ise sadece bağlama çalgısının adıdır. Yıllar içinde 

oluşan bu çok anlamlılıktan dolayı burada incelediğimiz ve içinde saz sözcüğünün geçtiği atasözlerinde, 

bu kelimeyle müzik aletlerinden herhangi birinin mi, bağlama grubuna giren çalgılardan herhangi birinin 

mi,  yoksa  doğrudan  doğruya  bağlama  çalgısının  mı kastedildiği  tam  olarak  açık  değildir.  Atasözlerinin 

oluşumunda, kullanımında ve aktarımında asıl dikkat edilen nokta anlam tarafı olduğu için saz sözcüğü de 

bu  atasözlerinde  bir  sembol  derecesinde  kalmış  ve  en  genel  manasıyla  kullanılmış  olmalıdır.  Bundan 

dolayı da, saz sözcüğüyle kastedilenin “müzik aletlerinden herhangi biri” olabileceği fikri bize göre daha 

mantıklıdır. 

523 

Arş. Gör. Orhan BALDANE/Güneybatı Türk Lehçelerinin Atasözlerinde Saz, Davul, Zurna, Düdük  

2.4. Atasözlerinde davul ve zurna 

Davul ve zurna ile ilgili değerlendirmelere aynı başlık altında yer verilecektir. Çünkü bu iki çalgı, 

tarihsel süreçte adeta ayrılmaz bir ikili olarak karşımızdadır. Zaten atasözlerindeki hem tek başlarına, hem 

de  birlikte  olarak  önemli  miktarda  kullanımları  bunu  açıkça  göstermektedir.  Göktürk  Erdoğan,  bu 

konuyla  ilgili  olarak  davul  ve  zurnanın  Türk  toplumu  ve  kültürü  bakımından  Ramazan  aylarında  bir 

iletişim  aracı,  düğünlerde  bir  eğlence  aracı,  milli  birlik  ve  beraberlik  gibi  duyguların  ön  plana  çıktığı 

asker  uğurlamalarında  bir  eğlence  aracı,  seyirlik  halk  oyunlarında  ise  vazgeçilmez  bir  müzikal  figür 

olarak uzun yıllardır kullanılıyor olmasının bu iki çalgıyı ön plana çıkaran etkenler olduğunu ve bu ikili 

etrafında bütünleşen çeşitli ritüellerin Türk toplumunun somut olmayan kültürel mirası içerisinde önemli 

bir yere sahip olduğunu belirtmektedir (Erdoğan 2015: 181-182). Yine aynı çalışmada Erdoğan, davul ve 

zurnanın  yaygın  kullanım  sebepleri  olarak  bu  iki  çalgının  da  akort  gerektirmemesine,  ses  gürlüklerinin 

yüksek  olmasına  ve  kolay  temin  edilebilecek  nesnelerden  yapılıyor  olmalarına  işaret  etmektedir  (2015: 

178). 

Feyzan Göher Vural, davulun Orta Asya dünyasındaki yerine değindiği bir çalışmada şunları ifade 

etmektedir (Göher Vural 2013: 5): 

“Buna  göre  davul,  Türklerin  en  eski  çalgılarından  biri  olması,  Eski  Türk  İnancı’na  bağı  olarak 

dinî bir mahiyete sahip olması, hâkimiyet sembolü oluşu, tuğ takımlarının başlıca çalgısı olması, orduda 

haberleşme,  halk  içinde  duyuru  aracı  olması,  avcılıkta  kullanılması,  düğünlerde,  festivallerde  ve 

törenlerde  eğlenceyi,  cenaze  törenlerinde  acıyı  anlatması  nedenleri  ile  Türk  kültüründe  ayrıcalıklı  bir 

yere sahiptir ve farklı yansımaları ile kısmen de olsa bu önemini korumaktadır.” 

Bu  sözlerden  de  anlaşılacağı  üzere  davul,  Türk  sosyal  hayatının  neredeyse  her  kademesinde 

kendine yer bulmuştur. Bundan dolayı da, sözlü kültürde yansımasını fazlaca görebiliyoruz. 

Davul  ve  zurna  olarak  adlandırılan  müzik  aletleri,  diğer  iki  müzik  aletinden  farklı  olarak  bazı 

atasözlerinde  davulcu  ve  zurnacı  şeklinde  meslek  adı  olarak  da  karşımıza  çıkmaktadır.  Ancak  bu 

kelimelerin geçtiği atasözlerine bakıldığında, bahsi geçen mesleklere karşı toplumda olumsuz bir düşünce 

olduğu da ortaya çıkmaktadır. Bu düşünceyi oluşturan psikolojik ve sosyolojik sebeplerin ne olduğu ise 

ayrıca incelenmelidir. 

2.5. Atasözlerinde düdük 

Düdük adlı çalgının atasözlerinde kullanımı bu çalışmada incelediğimiz diğer çalgılara göre daha 

azdır. İçinde düdük çalgısının geçtiği ve dört lehçenin üçünde tespit ettiğimiz “Parayı veren düdüğü çalar” 

atasözü  bir  yönüyle  diğer  atasözlerinden  ayrılmaktadır.  Bu  atasözü,  kaynak  olarak  bir  fıkraya 

dayandırılmaktadır. Sinan Gönen, konuyla ilgili çalışmasında halk anlatılarının içerisinde atasözleri ile en 

yakından  ilişkili  olan  türün  fıkralar  olduğunu,  hatta  bazı  araştırmacıların  atasözlerini  yapılarına  göre 

sınıflandırırken  ‘fıkralı  atasözleri’  şeklinde  adlandırılan  yeni  bir  atasözü  sınıflandırması  yaptıklarını 

belirtmiştir (Gönen 2006: 46-47). Bilindiği üzere “Parayı veren düdüğü çalar” atasözünün kaynağı olarak 

meşhur bir Nasreddin Hoca fıkrası gösterilir. 

Sonuç 

Müzik, yüzyıllardır Türk insanının yaşantısının merkezinde olmuştur. Hem eğlenceli anlarda, hem 

de üzüntülü anlarda müzik, daima yardıma koşmuştur. Müzik, sadece yönetilen tabakanın değil, yönetici 

tabakanın da hayatında her zaman kendine yer bulmuştur. Müzikle iç içe olunan bu yaşam tarzında doğal 

olarak  müzik  aletleri  de  Türk  insanının  yanı  başında  olmuştur.  Bu  yüzden  de  müzik  aletleri,  atasözleri 

gibi  yüzyılların  süzgecinden  geçip  olabildiğince  geniş  bir  kullanım  alanı  yakalamış  sözlü  kültür 

yapılarında  da  sıkça  kullanılmışlardır.  Güneybatı  Türk  lehçelerinin  atasözleri  bağlamında  yapmış 

olduğumuz bu çalışmayla ilgili olarak diyebiliriz ki: 

1.  İncelediğimiz  dört  lehçenin  atasözlerinde  saz,  davul,  zurna,  düdük  adlı  çalgılar,  bu  lehçelerde 

kullanıldıkları  şekillerle  toplam  56  atasözünde  tespit  edilmiştir.  Atasözlerinden  bazılarının  birden  çok 

lehçede olduğunu belirtmiştik. Bu atasözlerinden sekizini dörderli iki grupta, dokuzunu üçerli üç grupta, 

on altısını ikişerli sekiz grupta ve geri kalan yirmi üç atasözünün her birini tek olarak değerlendirdiğimiz 

takdirde dört lehçede, bu çalgıların geçtiği toplam 36 farklı atasözü olduğunu söyleyebiliriz. Daha detaylı 

taramalarla bu çalışmada verilmiş olan rakamlar arttırılabilir ya da bazı lehçelerde tespit edemediğimiz 

atasözleri de farklı kaynaklardan bulunup sınıflandırmalara dâhil edilebilir. 

2.  Bu  çalgılar,  atasözlerinde  bazen  tek  başlarına  bulunurken,  bazen  yine  incelediğimiz  diğer 

çalgılardan  biri  ya  da  ikisiyle  beraber  aynı  atasözünde  kullanılabilmektedirler.  Davul  ve  zurna,  bu 

524 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

bakımdan  en  dikkat  çekici  örneklerdir.  Tarihsel  birliktelikleri,  bu  iki  çalgıyı  atasözlerindeki 

kullanımlarında  da  yalnız  bırakmamıştır.  Zaten  davul  ve  zurna,    hem  tek  başlarına,  hem  de  beraber 

kullanımları göz önüne alındığında en çok başvurulan iki çalgı olarak karşımızdadır. Bunun sosyolojik ve 

teknik sebepleri yukarıda açıklanmıştı. 

3.  Tespit  edilen  atasözlerinde  geçen  saz  ile  kastedilenin  ne  olduğu  meselesi,  saz  sözcüğünün 

Türkçede çok anlamlı bir görünüm kazanmasından dolayı biraz muğlaktır. Atasözlerinde kelimeler zaman 

zaman değişse de, derin yapıdaki anlam aynı kaldığı için saz sözcüğü de bu sebeple bir sembol niteliğinde 

kalmıştır. Bu yüzden bizce bu atasözlerinde saz ile kastedilen, “herhangi bir müzik aleti” olmalıdır. 

4.  Düdük  adlı  çalgı,  incelediğimiz  dört  çalgı  içinde  atasözlerinde  kullanımı  en  az  olandır.  Ancak, 

içinde  geçtiği  “Parayı  veren  düdüğü  çalar”  atasözünün  çok  bilinen  bir  Nasreddin  Hoca  fıkrasıyla 

ilişkilendirilmesi, düdük adlı çalgıyı oldukça öne çıkarmaktadır. 

KISALTMALAR 

TT: Türkiye Türkçesi 

AT: Azerbaycan Türkçesi 

GT: Gagavuz Türkçesi 

TRKT: Türkmen Türkçesi 

TTADS: Türkiye Türkçesi Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (TDK ağ sayfası veri tabanı) 

AS: Atalar Sözü (Azerbaycan Türkçesi) 

AAD: Azerbaycan Atasözleri ve Deyimleri (Yüksek lisans tezi) 

ATAM: Azerbaycan Türkçesi Atasözleri ve Meselleri (Kültür ve Turizm Bakanlığı, ekitap ağ sayfası) 

GTAD: Gagavuz Türkçesi Atasözleri ve Deyimleri (Kültür ve Turizm Bakanlığı, ekitap ağ sayfası) 

THN: Türkmen Halk Nakılları (Türkmen Türkçesi) 

TDOAS: Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü 

BTMAÜ: Batı Türklerinin Manzum Atasözleri Üzerine (Doktora tezi) 

KAYNAKÇA 

Atalar Sözü – Azerbaycan (2004). Bakı: Önder Neşriyyat. 

Çobanoğlu, Özkul (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, Ankara: AKM Yayınları. 

Çobanoğlu, Özkul (2000). “Barış Manço Araştırmalarının Önemi ve Yöntemi Üzerine Tespitler”,  Millî Folklor, C. 

6, S. 46, ss. 40-47. 

Erdoğan, Göktürk (2015). “Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Müzik Kültürümüz”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar 

Dergisi, C. 8, S. 38, ss. 174-182. 

Göher  Vural,  Feyzan  (2013).  “Orta  Asya  Türk  Dünyasında  Davulun  Önemi  ve  Simgesel  Anlamı”,  TURANSAM 

Dergisi. C. 5, S. 20, ss. 1-6. 

Gökdayı, Hürriyet (2008). “Türkçede Kalıp Sözler”, Bilig, Kış/2008, S. 44, ss. 89-110. 

Gönen, Sinan (2006). Batı Türklerinin Manzum Atasözleri Üzerine (2 Cilt), Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Saim 

Sakaoğlu, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozleri&view=atasozleri (13.03.2016). 

http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10837,atasozuvemesellerpdf.pdf?0 (11.03.2016). 

http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/11648,atasozlerivedeyimleripdf.pdf?0 (07.03.2016). 

http://arsiv.ntv.com.tr/news/201560.asp (03.03.2016)  

Öztürk,  Göksel  (1993).  Azerbaycan  Atasözleri  ve  Deyimleri  (Metin-Tercüme-İndeks),  Yüksek  Lisans  Tezi, 

Danışman:  Prof.  Dr.  Emine  Gürsoy  Naskali,  İstanbul:  Marmara  Üniversitesi  Türkiyat  Araştırmaları 

Enstitüsü. 

Türkmen Halk Nakyllary (2005). Aşgabat: MIRAS. 

ATEBETÜ’L-HAKAYIK’TA  

METİNLERARASILIK VE ÖNMETİNSELLİK 

Doç. Dr. Özen YAYLAGÜL ÜSTÜNEL



 

Özet:  Atebetü’l-Hakayık,  Karahanlı  sahasında  Kâşgar  Türkçesiyle  Yüknekli  Edib  Ahmet  bin  Mahmut 

tarafından XII. yüzyıl sonu veya XIII. yüzyılın ilk yarısında kaleme alındığı düşünülen ahlȃkla ilgili öğretici 

bir  eserdir.  Bu  bildiride  Atebetü’l-Hakayık’ta  tespit  edilen  metinlerarasılık  ve  önmetinsellik  durumları  ele 

alınmıştır. Bir metin diğer metinlere ima yollu gönderimde bulunabilir. Diğer metinlerden alıntı veya intihal 

yapabilir ki buna ‘metinlerarasılık veya arametinsellik’ adı verilir. Bir metin belli bir türün parçasıdır ve bu 

metnin düzenlenmesinde aynı türdeki diğer metinler arasında düzenleme açısından bir ilişki olabilir. Buna da 

önmetinsellik  adı  verilir.  Atebetü’l-Hakayık’ın  gerek  aynı  sahada  XI.  yüzyılda  yazılmış  Kutadgu  Bilig’le 

gerek daha eski tarihli Orhun Yazıtları ile ve bazı hadis, deyim ve atasözleriyle önmetinsel ve metinlerarası 

ilişkiler kurduğu görülmüştür. 

Anahtar Kelimeler: Atebetü’l-Hakayık, Kutadgu Bilig, metinlerarasılık, önmetinsellik   

Intertextuality and Architextuality in Atebetü’l-Hakayık 

Abstract: Atebetü’l-Hakayık is a moralistic, didactic text that had been wrote in Qarakhanid era at the end of 

XIIth century or beginning of the XIIIth century with Kâşgar Turkish by Yüknekli Edib Ahmet bin Mahmut. 

In  this  paper,  it  has  been  discussed  intertextuality  and  architextuality  in  Atebetü’l-Hakayık.  Intertextuality 

refers to far more than the influences of writers on each other. Architextuality is designation of a text as part 

of  a  genre  or  genres.  It  was  determined  that  Atebetü’l-Hakayık  has  been  established  relations  as 

intertextuality and architextuality with both  Kutadgu Bilig that had been wrote in same era at XIth century, 

and earlier dated Orkhon inscriptions, and some hadiths, phrases and proverbs. 

Keywords: Atebetü’l-Hakayık, Kutadgu Bilig, intertextuality, architextuality  

Atebetü’l-Hakayık,  Karahanlı  sahasında  Kâşgar  Türkçesiyle  Yüknekli  Edib  Ahmet  bin  Mahmut 

tarafından  XII.  yüzyıl  sonu  veya  XIII.  yüzyılın  ilk  yarısında  kaleme  alındığı  düşünülen  ahlȃkla  ilgili 

öğretici  bir  eserdir.  Eserin  adı  olan  Atebetü’l-Hakayık,  Arapça  bir  tamlama  olup  ‘Hakikatlerin  Eşiği’ 

anlamına  gelir.  Eser  gerek  aynı  sahada  XI.  yüzyılda  yazılmış  Kutadgu  Bilig’le  gerek  daha  eski  tarihli 

Orhun  Yazıtları  ile  ve  bazı  hadis,  deyim  ve  atasözleriyle  metinlerarası  ilişkiler  kurar.  Bu  bildiride, 

Atebetü’l-Hakayık’ta  yer  alan  metinlerarasılık  ve  önmetinsellik  ele  alınarak  Türk  düşünce  sisteminin 

aydınlatılması amaçlanmıştır. 

Metinlerarasılık kavramı ilk kez Julia Kristeva tarafından dile getirilmiştir. Bu kavram, başlangıçta 

yazarların  birbirini  etkilemesi  olarak  algılanırken  daha  sonraları  bundan  başka  şeylere  de  gönderimde 

bulunur  duruma  gelmiştir.  Metin,  metinlerin  oluşturduğu  bir  ağın  yalnızca  bir  düğümüdür  ve  metin 

içindeki  her  cümle,  her  parça  bir  diğerine  gönderimde  bulunur.  İki  metin  arasında;  bazı  noktaları 

yineleme, özetleme, açıklama veya değerlendirme biçiminde bir metinlerarası ilişki olabileceği gibi diğer 

metindeki bilgiyi kabul etmeme, eleştirme durumunda da bir metinlerarasılıktan söz edilebilir. Metinler 

arasındaki  bilgi,  görüş,  düşünce  benzerlikleri  veya  ayrılıkları  yanında;  bilgi  aktarılırken  kullanılan 

sözcükler, cümle türleri arasındaki ilişkinin de dikkate alınması gerekir. 

Gérard Genette metinlerarasılıktan daha kapsamlı bir terim olarak  transtextuality  ‘ötemetinsellik’ 

terimini  teklif  etmiş  ve  beş  alt  tür  (intertextuality  ‘metinlerarasılık  veya  arametinsellik’,  paratextuality 

‘yanmetinsellik’,  architextuality  ‘önmetinsellik’,  metatextuality  ‘üstmetinsellik’  ve  hypotextuality 

/hypertextuality  ‘altmetinsellik/ilerimetinsellik’)  sıralamıştır.  Bunlardan  biri  metinlerarasılık  iken  diğeri 

de  architextuality  ‘önmetinsellik’tir.  Önmetinsellik,  belli  bir  türün  parçası  olan  bir  metnin 

düzenlenmesinde aynı türdeki diğer metinler arasında düzenleme açısından bir ilişki olmasıdır. 

Tür kuramına (Genre theory) göre, bir türün her bir örneği, onu bu türün diğer üyelerine bağlayan 

uzlaşımları kullanır. Her bir metin çeşitli türlerde geniş bir metinler topluluğu içinde yer alır. Bu yüzden 

bir metnin, topluluğu oluşturan diğer metinlerle karşılaştırılması; benzerlik ve farklılıklarının belirlenmesi 

gerekir.  

                                                      



 Ondokuz Mayıs Üniversitesi,  ozeny@omu.edu.tr 

526 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Atebetü’l-Hakayık  şairi  her  ne  kadar  kitabının  başkalarıyla  kıyaslanmasını  istemese  de  (bitidim 

kitabnı  mevaiz  mesel/okısa  tatır  til  yimiş  teg  'asel/kim  erse  bu  sözke  adınlar  sözin/teng  ese  tenggedi 

dürüstga bedel (465-468) ‘Kitabı mevizalar şeklinde yazdım; dil okursa, bal yemiş gibi tatlı olur, kim bu 

sözü  başkalarının  sözüyle  kıyaslarsa,  hakikiyi  sahte  ile  mukayese  etmiş  olur.)  bu  bildiride  daha  önceki 

metinlerle ilişkileri açısından bir kıyaslama yapılacaktır. 

Atebetü’l-Hakayık, on dört bölümden oluşur. Eserde kırk beyit ve 101 dörtlük bulunur. Karahanlı 

sahasında  XI.  yüzyılda  yazılmış  Kutadgu  Bilig  gibi  aruzun  fe  û  lün  fe  û  lün  fe  û  lün  fe  ûl  vezniyle 

yazılmıştır.  Atebetü’l-Hakayık  da  Kutadgu  Bilig  gibi  Tanrı  övgüsüyle  başlar,  peygamber,  dört  halife, 

eserin  sunulduğu  Emir  Muhammed  Dâd  İspehsalar  övgüsüyle  devam  eder.  Daha  sonra  kitabın  yazılış 

nedeni,  bilginin  yararı,  bilgisizliğin  zararı,  dilini  tutmanın  erdemi,  dünyanın  dönekliği,  cömertliğin 

övülmesi,  cimriliğin,  kibir  ve  harisliğin  yerilmesi,  zamanenin  bozukluğu  gibi  konuların  işlendiği 

bölümlerle devam eder. Atebetü’l-Hakayık’ın İslami metinlerde ortak olarak görülen övgü ve sebeb-i telif 

kısımları beyitlerle, asıl konunun işlendiği bölüm olan ve aaba/ccdc/eefe uyak örgüsüne sahip olan kısmı 

dörtlüklerle  yazılmıştır.  İslamiyet  öncesi  Türk  şiirine  özgü  dize  başı  kafiyelerine  de  sıklıkla  rastlanır. 

Bunlar önmetinsellik örnekleridir. 

Atebetü’l-Hakayık’ta metinlerarası unsurlar da dikkat çekicidir. Özellikle aynı sahada XI. yüzyılda 

yazılmış  Kutadgu  Bilig’le  konular  açısından  olduğu  gibi  söylemler  açısından  da  büyük  benzerlikler 

görülür. Her iki metinde de dünya aldatıcı bir kadına benzetilir. Atebetü’l-Hakayık’taki şu dizelerde bunu 

görmek  mümkündür:  nikab  kötrür  ajun  birer  yüz  açar/yazar  kol  kuçar  teg  yana  terk  kaçar  (221-222) 

‘Dünya bazen peçesini kaldırır ve yüzünü açar; kucaklayacak gibi kollarını açar, fakat hemen kaçar.’ bu 

ajun ma körmekke körklüg taşı/velikin içinde tümen na-hoşı/bakıp taş bezekin körüp sen munga/köngül 

bamakıng  bil  hatalar  başı  (217-220)  ‘Bu  dünyanın  da  dıştan  görünüşü  güzeldir,  fakat  içinde  binlerce 

nahoşluk vardır. Bakıp dış görünüşünü görerek senin ona gönül bağlaman, bil ki, hataların başıdır.’ ajun 

külçirer  baz  alın  kaş  çatar/bir  elgin  tutup  şehd  birin  zehr  katar/asel  tatrup  ilkin  tamak  tatıtıp/kidinrek 

kadahka sunup zehr katar (205-208) ‘Dünya gülümser, fakat yine alın buruşturur ve kaş çatar; bir elinde 

bal tutup, birinde zehir saklar; önce baldan tattırarak biraz sonra kadehe zehir katarak sunar.’ 

Kutadgu  Bilig’in  münzevi  eyleyeni  Odgurmış’a  göre  de  dünya  vefasızdır,  saadeti  kararsızdır;  ne 

verdiyse yine çabucak alır. İnsanları kul veya bey; iyi veya kötü diye ayırmaz. Birini kendine bey olarak 

seçer; fakat bakarsın, her gün başka bir beyi çağırmaya devam eder. Dünya insanın karşısına süslenerek 

çıkar;  süslü  bir  gelin  gibi  gönlü  heyecanlandırır.  Gönül  verirsen,  huysuz  bir  acuze  olur;  yaka  ve  yene 

yapışır,  dırdırı  bitmez.  Tavır  ve  hareketi  de  vefasız  ve  dönektir;  kocası  ile  doğru  dürüst  üç  ay  bile 

geçinmez.  Bir  kimse  ona  gönül  bağlarsa,  yazık,  hayatını  boşuna  ona  feda  etmiş  demektir.  (3533-3544) 

Dünya önce kendini sevdirir; fakat sonra seveni kovar; huzur içinde avutur, fakat çabucak ondan bıkar 

(3548). 

Odgurmış, hükümdara şöyle der: tünek ol bu dünya ay dünya begi (KB 5185) ‘Ey dünya beyi, bu 

dünya  bir  zindandır.’  Odgurmış’a  göre  dünya  güvenilmez  bir  kızdır:  tükel  ķız  ķılınçlıġ  turur  bu  ajun 

(6122) ‘Bu dünya bütünüyle kız tabiatlıdır.’ ‘Ey yumuşak huylu insan o seni aldatmasın. O, senin gibi çok 

insanları yele verdi, hükümdar gibi birçok beyleri gördü geçirdi. Bugün size baktı ve el uzattı, gâfil olma, 

ey temiz yürekli insan. Sana ne verdi ise geri alacaktır; sende neler topladı ise, onları yine dağıtacaktır. 

Ne kadar gülerse gülsün, bir gün yine ağlatır, ne kadar düzeltirse düzeltsin, bir gün bozar, dağıtır. Onun 

tabiatı  cefacı  ve  küstahtır;  aydınlığı  az,  tozu  ve  dumanı  daha  çoktur.  Süslenir,  insana  kendini  gösterir; 

gönül verirsen, senin elini ayağını bağlar.’ (6123-6129).  

Atebetü’l-Hakayık’taki  tüpi  yil  turur  bu  tiriglik  küni/ınançsız  turur  ķut  keçürgey  sini  (AH  5091) 

‘Bu ömrün günleri tipi ve rüzgârdır; saadet vefasızdır, bir gün seni de bırakır.’ dizeleri Kutadgu Bilig’deki 

tüpi  yėl-turur  bu  ajun  kör  oġul/kölike-turur  kör  karārı  yok  ol  (KB  4758),  tüpi  yėl  keçer  teg  tiriglik 

keçip/asıġsız ulır-men özümke açıp (KB 1175) dizelerine büyük benzerlik gösterir. 

Her  iki  metinde  de  dünyanın  gelip  geçiciliği  ve  kimseye  kalmayacağı  vurgulanmıştır.  Atebetü’l-

Hakayık’ta: bu kün bar yarın yok bu dünya nengi (AH 197) ‘Dünya malı bugün var, yarın yoktur.’ neçe 

alim erdi neçe feylesuf/kanı bu kün olar minginde biri (AH 203-204) ‘Ne kadar âlim, filozof vardı; bugün 

onlar  hani,  binde  biri  (bile  yok).’  Kutadgu  Bilig’de:  bu  kıwçak  kowı  dünyā  kiçki  ajun/neçe  beg  karıttı 

kanmaz  özün  (KB  5133),    keçigli-turur  bu  ajun  kalġusuz/bu  kalmış  tiriglik  yėme  belgüsüz  (KB  4905), 

seniŋde ozakı ajun tutġuçı/kanı kança bardı kanı ol küçi (KB 5137). 

Atebetü’l-Hakayık’ta  ‘Bu  dünya  konup-göçmek  için  bir  kervansaraydır.’  bu  ajun  rıbat  ol  tüşüp 

köçgülüg (177), Kutadgu Bilig’de ise, dünya bir misafirhane olarak görülür: Ķonuķ sen bu dünya saŋa bir 

527 

Özen YAYLAGÜL ÜSTÜNEL/Atabetü’l-Hakayık’ta Metinlerarasılık ve Önmetinsellik  

tüşün/tüşünde  saķınç  tutma  artuķ  uzun  (KB  3561)  ‘Sen  misafirsin.  Bu  dünya  sana  bir  misafirhanedir; 

misafirhanede çok fazla şey aranmaz.’ 

Her iki metne göre de bu dünya bir tarladır ve ne ekilirse o biçilir: tiken edlegen er üzüm biçmez ol 

(AH 376), tarılaġ-turur bu ajun ay ilig/negü ekse anda alır bu elig (KB 5248). 

Bu  dünya  geçicidir.  Bu  dünyadan  ayrılmadan  önce  iyilik  etmek  gerekir:  barıġlı-turur  bu  ajun 

kalġusuz/özüŋ  edgülük  kıl  yitip  barġusuz  (KB  5254).  Atebetü’l-Hakayık’taki  sening  malın  ol  mal 

aşındurdukung ‘Senin malın öbür tarafa geçirdiğin maldır.’ fikrine benzer bir fikir Kutadgu Bilig’de de 

görülür: sarāy ol ajun kör bu kazġanç yėrinegü bulsa munda naru ıd yorı/özüŋ köçgü mundın köçüŋ aşnu 

ıd/kerekligni alġıl kereksizni tıd (1444-1445). 

Her iki metinde de iki dünya inanışı vardır: açılġay seçilgey kamuġ işleriŋ/süzülgey itilgey kamuġ 

işleriŋ/saŋa bolġa iki ajun edgüsi (KB 5595-96) İçinde bulunulan dünya kimi zaman bu ajun ‘bu dünya’ 

olarak  belirtilmiştir:  keçigli-turur  bu  ajun  kalġusuz  (KB  6115),  ikinci  dünya  ise,  öldükten  sonra 

gidileceğine inanılan dünyadır.  

Her  iki  metinde  de  bilgi  ve  bilgili  övülmüş;  bilgisiz  yerilmiştir:  eren  körki  akl  ol  süngekning 

yilig/biligsiz  yiligsiz  süngek  teg  hali  (AH  90-91)  ‘İnsanın  ziyneti  akıldır,  kemiğinki  ise  iliktir;  bilgisiz 

(kişi) iliksiz kemik gibi boştur.’  bilig birle alim yokar yokladı/biligsizlik erni çökerdi kodı (AH 101-102) 

‘Âlim  bilgi  ile  yükseldi,  bilgisizlik  insanı  aşağı  düşürdü.’  tavarsızka  bilgi  tükenmez  tavar  (AH  127) 

‘Bilgi, malı olmayan için tükenmez bir hazinedir.’ 

Kutadgu  Bilig’de  bilgi,  akıl  ve  bilgili  olma  sürekli  olarak  övülmüştür:  kişen  ol  kişike  bilig  hem 

uķuş/kişenlig yaraġsızķa barmaz öküş (314) ‘Bilgi ve akıl insan için bir köstektir; köstekli olan yakışıksız 

şeylere pek girmez.’ bilig ol yarukluk yaruttı sėni (288) ‘Bilgi seni aydınlatan bir ışıktır.’ biligligke bilgi 

tükel ton aş ol (321) ‘Bilgili insan için onun bilgisi yeterli bir yiyecek ve giyecektir.’ Kutadgu Bilig’de 

ilim  sahibi  kişiler  yolu  şaşırmayı  engelleyen,  koyun  sürüsünün  koçları  olarak  gösterilmiştir:  bular  ol 

sürüg  ķoyķa  erkeç  sanı/ķoyuġ  başlasa  sürse  yolça  köni  (4353)  ‘Bunları  koyun  sürüsünün  koçu  olarak 

düşün;  onlar  başa  geçip  sürüyü  doğru  yola  götürsünler.’  Buna  karşılık,  Kutadgu  Bilig’de  akılsız  ve 

bilgisiz  kişinin  yerildiği  görülür:  uķuşsuz  kişi  ol  yimişsiz  yıġaç  (KB  2455)  ‘Akılsız  adam  meyvesiz 

ağaçtır.’  biligsiz  karaġu-turur  belgülüg/yorı  ay  biligsiz  bilig  al  ülüg  (KB  179)  ‘Bilgisiz  insan  şüphesiz 

kördür; ey bilgisiz, yürü; bilgiden nasip al.’ 

Her iki metinde de akılsız ve bilgisiz insan daha aşağıda konumlandırılır: ukuşsuz biligsiz bedütmez 

özüg (KB 298) ‘Akılsız ve bilgisiz insan kendisini yükseltemez.’  biligsizlik erni çökerdi kodı (AH 102) 

‘Bilgisizlik insanı aşağı düşürdü.’ 

Her iki metinde de bir şeyin değerini bilmek için ona sahip olmak gerektiği vurgulanır. Atebetü’l-

Hakayık’ta: bilig bildürür bil bilig kadrini/biligni biligsiz otun ne kılur (107-108) ‘Bil ki bilginin kadrini 

yine bilgi bildirir, bilgisiz odun bilgiyi ne yapar?’ Kutadgu Bilig’de: ukuş kadrini hem ukuşluġ bilir/bilig 

satsa bilge biliglig alır (470) ‘Aklın kıymetini yine akıllı bilir; âlimin sattığı bilgiyi de bilgili alır.’ 

Her iki metinde de sözün dikkatli söylenmesi gerektiği, aksi halde insanın zarar görebileceği ifade 

edilir: tiling  bekte tutgıl  tişing  sınmasun/kalı  çıksa bektin  tişingni  sıyur (AH  131-132)  ‘Dilini  muhafaza 

altında tut, dişin kırılmasın; eğer muhafaza altından çıkarsa, dişini kırar.’ öküş yanşagan til unulmaz yagı 

(134)  ‘Çok  gevezelik  eden  dil  karşı  konulmaz  bir  düşmandır.’  sözüng  boşlag ıdma  yıga tut  tiling/yeter 

başka bir kün bu til boşlagı (135-136) ‘Sözünü başıboş bırakma; dilini sıkı tut; dilin başıbozukluğu bir 

gün başa bela olur.’ sefih er tili öz başı duşmanı (141) ‘Sefih adamın dili kendi başının düşmanıdır.’ ne 

kim kelse erke tilindin kelür (145) İnsana ne gelirse, dilinden gelir.’ küdezgil bu til küdezlür özüng (157) 

‘Dilini sıkı tut, gel, sözünü kısa kes.’ ukup sözle sözni ivip sözleme/sözüng kizle kidin başıng kizleme (AH 

357-358)  ‘Sözü  düşünerek  söyle,  acele  etme;  sözünü  sakla  ki  sonra  başını  saklamayasın.’  katıg  kizle 

razıng kişi bilmesün/sözüngdin özüngke ökünç kelmesün (AH 169-170) ‘Sırrını iyi sakla, kimse bilmesin, 

sözünden kendine pişmanlık gelmesin.’ işim tip ınanıp sır ayma sakın/neçe me ınançlıg iş erse yakın/serip 

sinde  razıng  singip  turmasa/serermü  işingde  munı  ked  sakın  (AH  173-176)  ‘En  yakın  ve  inanılır 

arkadaşına  bile  sakın/arkadaşım  diye  inanıp  sırrını  söyleme/sırrın  kendinde  sabretmez  ve 

saklanmazsa/arkadaşında sabreder mi, bunu iyi düşün.’ 

Kutadgu Bilig’de de sözün düşünülerek söylenmesi gerektiği öğütlenir:  üküş sözleme söz serin til 

küdez/üküş sözlemiş söz suwı kaldı az (KB 4332) ‘Çok söz söyleme, kendine hakim ol ve dilini tut; çok 

söylenen sözün kıymeti kalmaz.’ 

Atebetü’l-Hakayık’a  göre  de  Kutadgu  Bilig’e  göre  de  bilgisizin  kendi  dili  başını  yer.  Atebetü’l-

Hakayık’taki şu sözler Kutadgu Bilig ile büyük ölçüde örtüşür: biligsiz ne aysa ayur ukmadın/anın öz tili 

528 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

öz başını yiyür (AH 119-120) ‘Bilgisiz ne söylese, anlamadan söyler, onun kendi dili kendi başını yer.’ 

Kutadgu Bilig’de benzer sözler şöyledir: bilip sözlese söz biligke sanur/biligsiz sözi öz başını yėyür (KB 

170).  ‘Söz,  bilerek  söylenirse,  bilgi  sayılır;  bilgisizin  sözü  kendi  başını  yer.’  Her  iki  metnin  deyim  ve 

atasözleri  paylaşması  da  metinlerarasılıkla  ilgilidir.  Atebetü’l-Hakayık’taki  tiling  bekte  tutgıl  tişing 

sınmasun/kalı  çıksa  bektin  tişingni  sıyur  (131-132)  ‘Dilini  muhafaza  altında  tut,  dişin  kırılmasın;  eğer 

muhafaza altından çıkarsa, dişini kırar.’ sözleri de bu türdendir. 

Cömertlik her iki metinde de övülmüştür. Atebetü’l-Hakayık’ta: akılık kamug ayb kirini yuyur (AH 

230)  ‘Cömertlik  bütün  ayıpların  kirini  temizler.’  Kutadgu  Bilig’de  de  cimrilik  yerilir  ve  cömertlik 

öğütlenir: saran bolma ilig akı bol akı/kalır meŋü ölmez akılık atı (1402). 

Hem  Kutadgu  Bilig  hem  de  Atebetü’l-Hakayık  alçakgönüllülüğü  över.  Atebetü’l-Hakayık’taki 

kılıklarda edgü kılık kodkılık (AH 270) ‘Huyların iyisi, alçakgönüllülüktür.’ uluglukka tegseng yangımla 

özüng/kalı  kedseng  atlas  unıtma  bözüng  AH  (353-356)  ‘Büyüklüğe  erişirsen,  kendini  şaşırma,  atlas 

giyersen  bözünü  unutma,  yükseldikçe  daha  çok  yumuşak  huylu  ol,  büyüğe  ve  küçüğe  tatlı  dil  kullan.’ 

sözleri  Kutadgu  Bilig’deki  kötürme  köŋül  sen  küwezlenmegil  (5211),  bu  kutka  küwenip  kötürme  köŋül 

(5323) ‘Bu saadete güvenme; alçakgönüllü ol.’ sözlerine benzer. Buna karşın her iki metinde de şairler 

kendi eserlerini övmekten kaçınmamıştır: bu maşrık ėlinde kamuġ türk ü çîn/munı teg kitāb yok ajunda 

adın  (KB 19) ‘Türk, Çin ve bütün doğu illerinde, dünyada bunun gibi başka bir kitap yoktur.’  anın uz 

erür bu kitab bir süzük (AH 477 ) ‘Onun için bu güzel ve süzülmüş bir kitaptır.’  

Her  iki  metinde  de  İslamiyet  öncesi  metinlerdeki  sözcüklerle  İslamiyet  sonrasında  yazılmış 

metinlerde sıklıkla kullanılan eşanlamlı sözcükler bir arada kullanılır. Söz gelişi hem Kutadgu Bilig hem 

de  Atebetü’l-Hakayık’ta  ajun  (AH  201,  KB  5258)  ve  dünyā  (AH  197,  KB  5255)  kelimeleri  bir  arada 

kullanılmıştır. 

Atasözü,  deyim  gibi  dilsel  unsurlar  da  metinlerarasılık  kapsamında  değerlendirilebilir.  Ekrem 

Demir  (2013)’te  Atebetü’l-Hakayık’taki  deyim,  atasözü  ve  özdeyişleri  tespit  etmiştir.  Atebetü’l-

Hakayık’ta  başını  yi-  ‘başını  yemek’,  kafeska  kir-  ‘aldatılarak  tuzağa  düşmek’,  kökini  kaz-  ‘kökünü 

kazımak, bir daha üreyemez hale getirmek’, köngül ba- ‘gönül bağlamak’ gibi bazıları bugün de sıklıkla 

kullanılan  deyimler  yanında  asel  kayda  erse,  arı  zehri  tatgu  aseldin  oza  (439)  ‘Bal  nerede  ise,  arısı 

beraberdir;  baldan  önce  arının  zehri  tadılır.’  (Dikensiz  gül  olmaz,  Emeksiz  yemek  olmaz  ve  Cefa 

çekmeden  sefa  sürülmez  atasözleriyle  eşleştirilebilir.)  bu  til  başıktursa  bütmez  büter  ok  başı  (139-140) 

(Bıçak yarası geçer, dil yarası geçmez.), isizke yavuma isiz suhbeti; sini terkin isiz kılıglıg kılur (379-380) 

(Körle yatan şaşı kalkar, topalla gezen aksamak öğrenir gibi benzer birçok atasözü var.) işi edgü bolsa er 

edgü  bolur/er  iş  edgüsindin  öküş  hayr  bulur  (AH  377-378)  ‘İnsanın  arkadaşı  iyi  olursa,  kendisi  de  iyi 

olur,  insan  arkadaşının  iyi  olmasından  çok  hayır  görür.’  (Bu  atasözü  Türkiye  Türkçesindeki  “Bana 

arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim”, “Üzüm üzüme baka baka kararır” atasözlerine benzer.) 

ming er dostung erse öküş körmegil, bir er duşman erse anı azalma (359-360), (Bin dost az, bir düşman 

çok)  aya  edgü  umgan  isizlik  kılıp/tiken  edlegen  er  üzüm  biçmez  ol  (375-376)  ‘Ey  kötülük  yapıp  iyilik 

uman  (kişi),  diken  eken  üzüm  biçmez.’  (Arpa  eken  buğday  biçmez,  Rüzgar  eken  fırtına  biçer,  Herkes 

ektiğini biçer) gibi atasözleri yanında Demir (2013)’ün tespit edemediği atasözleri de vardır. Söz gelişi; 

arımaz neçe yusa kan birle kan (328) ‘Ne kadar yıkanırsa yıkansın, kan kan ile temizlenmez.’ Bu atasözü 

Karahanlı  sahasının  bir  diğer  önemli  eseri  XI.  yüzyılda  yazılmış  Divanu  Lûgati’t-Türk’te  de  yer  alır: 

kanıg kan bile yumas (DLT III 66) ‘Kan kanla yıkanmaz.’ (Fitne fitne ile bastırılmaz, barışla bastırılır).  

VIII.  yüzyıla  ait  Orhun  Yazıtları  ile  de  metinlerarası  bir  ilişki  kurulduğu  söylenebilir.  Atebetü’l-

Hakayık’taki yaraglıg aşıngnı kişike yitür/yarag bulsang oprak yalıngnı bütür (329-330) ‘Yemeğe yarar 

yemek  varsa  yedir,  giymeğe  yarar  elbise  bulursan,  çıplağa  giydir.’  görüşü  8.  yüzyılda  yazılmış  Orhun 

abidelerinde Bilge Kagan tarafından şöyle ifade edilmiştir:  yalaŋ bodunug tonlug kıltım çıgañ bodunug 

bay kıltım az bodunug üküş kıtlım (BK D23-24). ‘Çıplak halkı giysili, fakir halkı zengin ettim, az halkı 

çoğalttım.’ Benzer bir söyleme Kutadgu Bilig’de de rastlanır: özüŋ asġı kolma bodun asġı kol/bodun asġı 

içre özüŋ asġı ol/negü tėr eşitgil uluġ kend begi/kamuġ iş içinde yetürmiş ögi/ kut ol beg bodunka kutadġu 

kerek/kutadsa bodun karnı todġu kerek (KB 5353-5355) ‘Kendi yararını değil halkın yararını iste. Halkın 

yararına  olan  senin  de  yararınadır.  Ulu-kent  beyi  ne  der  dinle:  “Halk  mesud  olmalıdır,  halkın  mesud 

olması için karnının doyması lazımdır”.   

Atebetü’l-Hakayık’ta Hz. Muhammed’in hadisleriyle de bir metinlerarasılık kurulmuştur: bilig yind 

usanma bil ol hak resul/bilig çinde erse siz arkang tidi (103-104) ‘Bilgiyi ara, usanma; bil ki, o hak resul: 

“Bilgiyi,  Çin’de  bile  olsa,  arayınız”  dedi.’  tarıglık  tip  aymış  ajunnı  resul  (191)  ‘Resul,  dünya  için, 

“tarladır”  demiş;  tarlada  çalış  çabala  ve  iyilik  et.’  (dünya  ahiretin  tarlasıdır.)  eliglerde  kutlug  birigli 

529 

Özen YAYLAGÜL ÜSTÜNEL/Atabetü’l-Hakayık’ta Metinlerarasılık ve Önmetinsellik  

elig/alıp birmegen ol elig kutsuzı (251-252) ‘Ellerin en kutlusu veren eldir; alıp da vermeyen el ellerin 

kutsuzudur.’  (veren  el  alan  elden  hayırlıdır),  erni  otka  yüzin  atguçı  til  ol  tidi  (159)  ‘İnsanı  yüzükoyun 

ateşe atan dilidir.’ gibi. 

Sonuç:  Her  metin  kendinden  önceki  ve  aynı  dönemde  oluşturulmuş  diğer  metinlerle  ilişki  kurar. 

Atebetü’l-Hakayık’ın  da  kendinden  önce  yazılmış  Kutadgu  Bilig’le  gerek  önmetinsellik  gerekse 

metinlerarasılık  anlamında  büyük  benzerlikler  gösterdiği  söylenebilir.  Bunun  dışında  daha  önce 

oluşturulmuş  Orhun  Yazıtları  ve  Divanu  Lugati’t-Türk  ile  deyim,  atasözü  ve  peygamber  sözleri  ile  bir 

metinlerarası ilişkiden söz edilebilir.  

жүктеу/скачать 42,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: