п
П А Й Ы М Ж Ә Н Е ЗЕ РД Е
(филос*.
ф и я л ы қ -п с и х о л о г и я л ы қ
дост урде)
-
л о п ік а л ы қ ойлау жүмысының екі пиіі
О йды ң ақ и қ атқ а қарай ілгерілеущщ б1р
сөті болганды қтан, пайым калыптаскдн
білім ш еңберіндс тожірибенің молімет-
терімен амалдар жасайды, оларды клщ
тиянақталган ережелер бойынша ретгеіш,
о ган қ а т а ң ан ы қты лы қ, бүлжымайтыіі
шектеулер, ықш амдап, схсмалауга ойысу
т о н . М үн ы ң озі қүбылыстарды дүрыс
т а п т а с т ы р у г а , б іл ім д ер д і жүйелеугс
м үм кін д ік береді. Пайым индивидтщ,
осіресе утнлнтарлық міндеттерді орыидау-
да үй рен ш ікті таны м ды қ жагдаяттарга
ойдагыдай бейімделуін қамтамасыі етеді.
П айы м ны ң шектеулілігі оның икемсішп
мен кесімділігі, оны ң талданып отыріш
м азм үннан шыга алмайтындыгы бапып
табы лады . А дам ны ң ақы л-ой мрексті
пайым амалдарымен томамдалган жаглай-
ларда ол абстрактылы-формалды болып
ш ы гады . Зерде негүрлым тсрсң жоне
жалпылама снпатта білім береді. Қарама-
қ а р с ы л ы қ т а р д ы ң бірлігін аңгарып, ох
объектінің ор турлі жақтарын олардын
үксас еместігі, бір-біріне отетіндігі жонс
м о н д і с и п а т т а м а л а р ы аркы лы угугі
м ү м к ін д ік б е р е д і. Зердеде сезімлік
тож ірибенің моліметтерін де, сондай-ақ
о з н ы с а н д а р ы н , бар ойларды талдап,
қорьпу, олардың біржақтылыгын еңсеріп,
о б ъ с к т и в т ік д ү н и с н ін диалектикісын
бейнелейтін үгымдар бслгілеу қабілегі бар.
нақты бар білім шеңбсрінен шыгып, жію
үгы м дар тудыру зерденің бүган дейінп
үгымдармсн амалдауды коздсйтін пайыи*
нан нсгізгі ерскшелігі болып табылиы
Зердс сы ндарлы , рефлексиялы, жорары
деңгсйдегі олеумстгік мақсатгарга багядр*
ланган. Л огикалы к ойдын нактьі жүмы-
сында пайым мсн зерде танымнын түш
п р о ц есіііін күрам дас боліктсрі рстішге
іштей байланысты.
.
.т
;
ПАЙЫМДАУ (Рассуждеиие) — ойліу
процссінің бслгілі бір сатысы немесс ой
түжырымдаудың түрі; басты бір моселсгс
каты сты ж оне сол қойылган моселегс
жауап кайтаруда бір-бірінен туындайшн
ой-пікірлер туындысы. Заттардын айкын
бсйнесін, дол кескіігін білгісі келгендср
пайымдауга бсйім болган П. — ойліну*
ды ң алгаш кы шартынан онын түжырн*
мына оту жолы. Бірак П. туралы түсілікп?
бірден жүйеленбеді, бірін-бірі толыктыр»
д а б с р м е д і. Ф и л о с о ф и я т а р и ім н и
пайымдауды гылыми танымга қабілйтілік
(К ант), аныктамаларды шектейтін бшМ'
н ін к а л ы п т а с у к сзен і
( Г е г с л ь )
дситш
| түсініктср бар. П. күбылыстын себебі мея
ляй лан ы сы н
анықтайтын акы л-ойды ң
втоамяас бөлігі, тіл табысудың алғашқы
тпігейі П. тосілін сипаттау, жинақтау
хоие
дөлелдеу - л о ги кан ы ң негізгі
мшдетгерінің бірі.
ПАҚЫР (Факир; арабша сөзбе-сөз
яүіарганаа - кедей, жарлы) - 1) дүниені
тооікеткен кезбе сопы, дәруіш; 2) Индия-
лагы сикыршы, көзбайлаушы адам; көбі-
несе көзбояушылыкпен, дуалап емдеумен,
түс жорумен айналысады; 3) П, термині
XVIII—XIX ғ.ғ. Орта Азия мен Ауғанстан-
нын соятүстігінде “халық” деген мағьгаада
да қолданылды.
ІШІЕОПСИХОЛОГИЯ (грек.
раіео
—
ежелгі, көне жоне
психология)
— ерте
эволюциялық доуірлерде өткен деп бол-
жанган процестерді зертгейтін психология
саласы. Бүл салаға тілдің эволюциясы мен
шыгуы туралы зерттеулердің бір бөлігі
хатады.
ПАЛИН — “ қ а й т ы м д ы ” ң ем есе
“қайталанатын” деген магьгааны білдіре-
тін сөздің қүрамды бөлігі.
ПАЛИНФРАЗИЯ — сөйлегенде бел-|
гілі бір сөзді немесе сөйлемді (фразаны)
жиі кайталау.
ПАНТОМИМА (грек.
рапіотітаз
—
еліктеу арқылы дене қимылдарын қайта-
лау) - көркем бейнелеу, ж ан-тоннің
монерлі қозғалысын, дененің үйлесімді
кимылын, одетгің ыңғайлы ымьга орын-
дау арқылы жасалатын өнердің жүйесі
жоне оньщ сахналық түрі. П. алгаш ежелгі
Грекия мен Рим театрьгада қалыптасқан.
Орта ғасырларда П. түрлері ел кезуші
актерлер (гнстриондар), қалж ы ң б ас
күлдіргіштер, жонглерлер арқылы музьпса-
лық колдаумен таралған. П. XII—XIII ғ.ғ.
комедиялық өнердің тосілі ретінде колдау
табады. XIX ғ. жеке театр ойьгаьгаа айна-
лады. Пантомиманың музыкамен, әнмен
сүйемелдеумен орындалатын арнайы түрі
Орта жоне Шыгыс Азия елдерінде кеңінен
таралган.
ПАРАБИОЗ (грек.
рага —
маңыида,
тоңірегінде,
Ьіов
— омір) — 1) екі немесе
бірнеше организмнің қан, лимфа тамыр-
ларындагы, организмдегі сүйық заттарды
жасанды іркіддету арқылы оларда жалпы
қан айналымьш қалыптастыру тосілі; 2) тірі
организмнің тітіркендіргіш осеріне (тітір-
кеидірудің күші мен үзақтығына қарай)
кайтаратын сатылы жауаптың олсіреуі. П.
кезінде организмнің негізгі қасиеттері —
козгыштық, өткізгіш тік, жалпы қозу
процесі қайтымды өзгеріске үшырайды.
П. үгымы мен теориясьга Н. Е. Введен-
ский ашты (1901 ж.). П. туралы ілім
организмдегі қозу мен тежелу процесте-
рінің генетикалық бірлігін, қозғыштык
пеи өткізу арасьгадағы байланысты анық-
тады.
-------------------------------- ПАР
ПАРАГРАФИЯ —
жазу кезінде сөз-
Дерді Дүрыс жазбаудың одет больш кетуі.
ПАРАДИГМА (грек.
рагаёеі%та
—
үлгі) — 1) берілген біліш ер саласьгадағы
белгілі бір тарихи кезеңдегі ғалымдардьщ
зертгеу практикасы соларга қарап үйым-
дастырылатын негізгі ғылыми жетістіктер
(теориялар, одістер) жүйесі. Үгымды
енгізген америкалық тарихшы Т. Кун
ғы лы м и п о н н ің дамуы нда препара-
дигмалық кезең (П. белгіленер алдыңдағы
кезең), П. үстемдігі кезеңі, дағдарыс жоне
гылыми революция кезеңі (парадигма-
лардың алмасуы, бірінен екіншісіне оту)
болады деп пайымдады. П. түжырымда-
масы алға қойған проблемалар (ғылыми
пон жоне оның даму кезеңдері туралы,
танымның субьектісі ретіндегі гылыми
қауымдастық туралы және т.б.) отандық
ғылымда диалектикалық-материалистік
одіснама түрғысьгада талдап-шешілуде;
2) шындық болмыстың монді сипатгарын
білдіретін үғымдар жүйесіңде түлғаланған
қатаң гылыми теория; 3) белгілі бір тарихи
кезең ішінде ғылыми қоғамдастықта үстем
болатын зертгеу одістерінщ, проблемалар
қою м ен оларды ш еш удің бастама
түжырышамалық схемасы, моделі.
ПАРАЛАЛИЯ — сойлегеи кезде
дыбыстарды дүрыс айтпауға одеттену.
ПАРАЛЕКСИЯ — сөздер жоне/немесе
оріптер дүрыс оқылмайтын дислексия
түрі. Көбінесе оріптердің, буындардың
жоне сөздердің орнын ауыстырғанда дүрыс |
оқылмайды.
.. <
'
ПАРАМИМИЯ — апраксия түрі; дене
мен бет пішінінің эмоцияны дол корсете
алмауы. >- •
,
■ ; -
'
ПАРАПСИХОЛОГИЯ (грек.
рага
—
маңында, төңірегінде жоне
психология)
—
адамдардың психологиясы мен мінез-
қүлықтарындағы ғьшыми негізі беймолім
ги п н о з, елестету си яқ ты айры қш а
қүбылыстарды зерттейтін психология
саласы. П. — экстрасенсорлық қабылдау,
телепатия, түс көру сияқты табиғаты
айқындалмаган, функциялык қызметі
т и я н а қ с ы з п си х и кал ы қ қүбы лы стар
туралы молімеггердің жиынтығы. Парап-
сихологиялық коріністер XIX ғ. соңғы
ширегінен бастап арнайы ғылыми объект
ретінде зерттеле бастады. Ғалымдардың
к әп ж ы лғы ізд ен істер і ги п н озд ы ң ,
I идеомоторлық актілердің, субсенсорлық
қабылдаудың, таңғажайып естің, есеп
шығарудағы дарынды кабілетгің психоло-
гиялы қ заңдылықтарын танып-білуге
үйытқы болды. Дегенмен, П. қарастыра-
тьга қүбылыстардың ерекше сипаты осы
уақытқа дейін мамандар арасында бірде
қызу айтыс-тартыс, бірде ашық күмон
туғызуда. П арапсихологияны ң қарсы
| сарапшылары жалпы парапсихологиялык
ізденістердің қажетгшігіне қарсы емес, тек
ондағы дүрмек туғызатын долелсіз күрғақ
п ік ір л е р г е т о қ т а у сал у д ы к о л д а й д ы .
Парапсихологияньщ снноннм і — психо-
троника.
,.,-.'1
ПАРАСАТ — акы лды лы қ пен білім-
паздықтьщ, моденнетгіліктің іс-орекетгегі
көрінісі, адам бейнесіндегі нүры.
П А Р А С А Т Т Ы Л Ы Қ — ө р к е н и е т т і
а д а м д ы қ қ а с и е т т ің к ө р ін іс і: с а б ы р -
салауаггы лы қ, білім дарлы қ, үлгі-өнеге
к ө р сететін адам б е й н е с ін д е гі қ а д ір л і
қасиет. >
■'
1
ПАРАФАЗИЯ (грек.
рага —
маңында,
төңірегіңде,
рһазіз
— айту) — сөйлегенде
сөздерді дүры с қолданбауды белгілеуге
арналған ж алпы терм ин; ауы зекі ж оне
жазып сөйлеуде жекелеген дыбыстарды
(оріптерді) не сөздерді қате қолданудан
көрінетін сойлеп айту кінораты . П ара-
ф азияны ң екі түрі сараланады: 1) одеби
П. — сөздердегі кейбір дыбыстарды (не
буындарды қате алмастыру; м үны ң негізі
с ө й л е у д ің с е н с о р л ы қ н е м о т о р л ы қ
бүзылуы; 2) вербальдық П. — бір сөздерді
мағынасы ж ақы н басқа сөздермен алмас-
тыру; сойлеудің мнестикалық не соманти-
калы қ кінэраттары м ен байланысты; ор
турлі сөздердің жекелеген элементтерін
біріктіріп қосу болып та көрінуі мүмкін.
ПАРАФЕМ ИЯ — сөйлегенде дүры с
емес созді қолдануға әдеттеніп кету.
ПАРАФОБИЯ — ф обияны ң кез кел-
ген жеңіл түрі.
.*
ПАРАФОНИЯ — дауыстың олсіреуі
немесе дауыс сапасы ны ң патологиялы қ
өзгеруі.
ПАРЕСТЕЗИЯ — патологиялы қ тері
сезімталдыгы (мыс., қыш ыну).
П А Р О К С И ЗМ (грек.
р а г о х у ш о з
—
тітіркену) — 1) спазмалық үстама немесе
селкілдек, яғни қайсыбір аурудың кенет-
тен үстап, асқы на қысымдайтын, күш ейе
булықтыратын күйі; 2) аурудың немесе
эмоцияны ң бүзылуының кенеттен күшеюі
н ем есе к ү й зе л г е н э м о ц и я н ы ң (м ы с .,
торы ғы п аш ы нуды ң, аш уды ң, үрей дің
жоне т.б.) қиы н түрі; 3) ашу немесе ыза
үстамасы.
ПАРОСМ ИЯ — иіс сезудің бүзылуы.
П арофрезия деп те аталады.
П А РО Ф РЕЗИ Я - қ .
Паросмия.
П А РЫ З (Долженствование) — адам-
н ы ң е л - ж ү р т , м е м л е к е т п е н қ о ғ а м
алдындағы борышын білдіретін одептік
үгым. Парыздың мон-ж айы өр заманда,
ор доуірде т а р и х и -қ о ға м д ы қ ж ағдайға
орай анықталып түрленеді жоне толы қ-
тырылады. П. адам ны ң бейімділігі мен
белсенділігіне, сезімталдыгы мен естілігіне
б а й л а н ы с т ы . С о н д ы қ т а н о н ы ад ам
б о л м ы с ы м е н м ү д д е с ін е н , т у ғ а н ел
П А Р ---------------------------------172
түрмысы мен туған жер қажетінен баліп
қарауға болмайды. П. дүниетаныщык
бағдармен үласы п, астарласып жаталы
Өйткені, П. омірдің қажетгілігін расш'
қүндьш ы гы н кобейту ынтасынан туын-
дайды , адам ны ң қоғамдық болмыстағы
орны н жалғастыру қажетін қуатгайды. П •
1) адам мен қоғам арасындағы қарым-
қаты насты ң үрпақты қ мән-жайын ірік-
тейді; 2) адамның адамға қамқорлыгын
жағымды эдеп пен адал еңбек ету үлгісін
сақтайды , жастардың үлкендер мен Отан
алдындагы перзентгік қарызын, азаматгық
міндетін тиянақты орындауға жүмылды-
рады; 3) адамның жақсы қасиетін орнық-
ты руға ү л т а р а л ы қ қаты насты ң тиімді
түрлеріне қы зм ет еткізеді.
П А Р Ы Қ Т Ы Л Ы Қ — жеке түлганың
омір қүбьшыстарьщ бағалай білу белгісі.
П а р ы қ с ы з д ы қ ақы лсы зды қтан пайда
болады. Әр нәрсенің (затгьщ, қүбылыс-
тьщ, іс-әрекетгің) парқын білу — адамның
жауапты міндеті. П. жеке түлганың беделін
арттырады. Өмір қүбылыстарын парықтай
білуге жас үрпақты үйрету — ата-ананың,
айналасы ны ң міндеті.
ПАТЕРГАЗИЯ — адамның алжасуы
н е м е с е м ін е з - қ ү л ы қ т ы ң бүзылуы —
а н ат о м и я л ы қ не қүры лы м ды қ патоло-
гиямен байланысгы нышанды белгілеуге
арналған, А. Мейер енгізген термин.
П А Т О Л О Г И Я Л Ы Қ КҮМӘНДАР
(грек.
раіһоз —
азап, ауру) — нақты немесе
болуы ықтимал жамандық не қиыншы-
л ы қ қ а мөлшерлеспейтіндей шамада мінез-
қ ү л ы қ т ы қ н е ә д е п т ік түрғы дан не
ипохондриялы қ магынада күйініп торы-
г у ш ы л ы қ . М ы с ., а с қ а за н н ы ң сол де
болсы н м азалауы не тері қабатындагы
кінорат мүндай субъекгіні қатерлі ауруға
ш алдықтым деген азапты ойга батырады.
Бүған сон дай -ақ күмоншылдық, егжей-
тегжейлі талдауға бейімділік жоне басқа
да мінез ерекш еліктері себепші болады.
С аңды рақ пен ғаламдық идеялардай емес,
п а т о л о г и я л ы қ к ү м о н д а р д а н психо-
терапевтік білікті оңгімелесулер арқылы
арылтуга болады.
П А ТО ЛО ГИ ЯЛЫ Қ М ІНЕЗ (Патоло-
гическии характер; грек.
раіһоз
— азап
шегу, ауру ж он е ...
логия)
— адамның
берекесіз, бақытсыз коңіл жайыңда нақты
р е н іш т е н , ж а й с ы з қ ы р с ы қ т а н , түрлі
б о л е д е н т у ы н д а й т ы н әдеп-дағдының
адам герш ілік пен эдептілік, денсаулық
(и п охоң дри ялы қ) туралы ауыр, үрейлі,
м а за с ы зд ы қ т ы б ір ж ақ ты тамырлатуы.
М ы с ., о з б іт ім і м ен жүріс-түрысына
күдікпен қарайты н адам асқазаны аздап
бүзьшса да, денесі бортіп қызара қалсада,
ондай оқы с күйге үлкен секеммен, қауіп-
п е н қ а р а п , о з д е г б ір ін қашырады.
Ж орамал күйді секемшілдік пен шүбалан-
ғыштьік сияқты б асқа ж еңіл м інез-
күлыктар қоздыра түседі. Патологиялық
мінездің естен танырлық сандырақ пен
күндылыгы жойылмас идеядан айырма-
ппалыіы — мінездегі кесепатты психоте-
папиялык өнгіме арқылы жеңілдетуге,
топі емдеуге болады. қ.
Психопатиялар.
ПАТОЛОГИЯЛЫҚ
психология
(Патолоіическая психологая; грек.
раіһоз —
азап шегу, ауру жөне
психология)
—
ауырган адамның психикалық қызметі
мен касиетінің, мінез-қүлқының ауытқу
заңпылыктарьш зерттейтін медициналық
психология саласы. П.п. психолопіялық
теорияга сүйеніп, аурудың қозуы мен
кайтуын дені сау адамның психнкалық
процестерінің қалы п тасуы м ен өту
сиіатын салыстыру арқылы анықтайды.
Патолошялық психологияның психопа-
толопіядаи айырмашьшыгы — клиникада
байқалган психикалық ауыр күйдің қүры-
лымдык ерекшелігі мен түрлену сипатын
психикалык одісті ко л д ан у арқы лы
түсіндіреді. П.п. жетістіктері медицина
саласында психикалық ауруды анықтау
максатында сот, оскери, еңбек сарапта-
масында колданылады. Бүл орай да,
тубегейлі моселе — адамның жеке және
әлеуметтік дамуын қарқындататын немесе
туйықтайтьш факторларды айқындау.
ПӘНДІК ҮЙІРМЕЛЕР (Предметиые
кружки) — мектеп бағдарламасы бойынша
ор түрлі пондерді тереңдете оқыту арқьшы
піісті гылым, одебиет салаларына оқушы-
лардың қы зы гуш ы лы гы н тугы зуды
көздейтін сыныптан тыс гылыми білім
беретін үйірмелер. П.ү. оқушылардың
шыгармашылық қабілетін дам ы ты п,
олардың озіндік зер ттеу ш іл ігі мен
дагдыларын қалыптастырады.
ПӘТУА (Консенсус; лат.
сопзепзиз —
келісу, бірауыздылық) — 1) даулы
моселелер бойынша дауы сқа салмай
келіссез барысында ортақ келісімге келу.
Оқу-білім мекемелерін басқару процесіиде
шешім қабылдаудың бір амалы; 2) белгілі
бір іс жөніндегі бітім, тоқтам, келісім;
ислам дінінде шаригат бойынша керекті
моселе, іс жөнінде дін басы муфтидің, бас
казының шыгарган қарары , ш еш імі,
тоқтамы, қорытындысы. Мүсылмандар
үшін пөтуа — бүлжытпай сөзсіз орын-
Далуга тиісті заң, міндет, парыз. Пөтуа,
эдетге, қагида, ереже, нүсқау түрінде
хазылып, мүсылмаңдарга жария етіліп,
таратыльт отырған.
ПЕДАГОГИКА (грек.
раіёоз —
бала,
а&>
— торбиелеуші, жетектеуші) — жеке
адамды торбиелеп қалыптастыру үшін
облплі мақсатқа багы тталған жүйелі
тароие, білім беру туралы ғьшым саласы.
едагогиканың негізгі категориялары —
хеке адамды қалыптастыру, төрбиелеп
' !
3
----------------
----- ------------------- ПЕД
1 жетілдіру, білім беру, оқыту. Педагоги-
каның оқу-төрбие жүйесінің салаларын
зертгейпн бірнеше дербес атаулары бар.
ь іл ім берудің м ақ саты н , м індетін,
м азм ү н ы н , п р и н ц и п тер і мен өдіс-
тосілдерін қарасты рум ен оқы туды ң
дидактикалық теориясы айналысады. Жеке
адамды төрбиелеп жетілдірудің жолдары-
мен төрбие теориясы шүғылданады.
Оқыту мен торбие эдістерін іске асырудың
ж олдары — педагогиканы ң өдістеме
саласьшың объектісі. Сондай-ақ мектепке
дейінгі, мектеп, жоғары оқу орындары
педагогикасы бар. Кемтар балаларды
оқытып төрбиелеу ісімен педагогиканың
деф ектология саласы. ал педагогика
тарихымен педагогика тарихы саласы
аііналысады.
1 /
ПЕДАГОГИКА Ғ Ы Л Ы М Ы Н Ы Ң
ИНФРАҚҮРЫЛЫМЫ (Инфраструктура
педагогической науки) — педагогика
ғылымының ішкі қүрауыштар кешені.
Педагогика ғылымының инфрақүрылы-
мына ғылыми-педагогикалық мекеме
тораптары, педагогика ғылымын ақпарат-
тандыру, өлемдік білім орталықтары мен
байланыс мекемелері кіреді.
ПЕДАГОГИКА Ғ Ы Л Ы М Ы Н Ы Ң
КАДРЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫ (Кадровые
условия педагогической иауки) — үзақ
мерзімді жөне қысқа мерзімді ғылыми-
педагогикалы қ тақырыптар бойынша
түрақты , уақы тш а немесе ауысымды
жүмыс істейтін зертгеушілер.
ПЕДАГОГИКА Ғ Ы Л Ы М Ы Н Ы Ң
Э К О Н О М И К А Л Ы Қ ЖАҒДАЙЛАРЫ
(Экоиомические условия педагогической
науки) — 1) мемлекеттік, аймақтық жөне
жергілікті бюджетгер арқылы каржыла-
нуы; 2) білім саласына қатысты жыл-
жымайтын мүліктер мен ёндіріс орын-
дары; 3) нарықтық жөне ақпараттық-
төлімдік кызметгерге байланысты ғылыми
өнімдер нарығы.
ПЕДАГОГИКА ТАРИХЫ - білім
беру практикасы мен педагөгикалық
білімнің тарихи дамуын бірлікте жөне
білім беру мен педагогикалық гылым-
дардың қазіргі заманғы проблемаларымен
өзара байпаныстыра зертгейтін гылым
саласы. Педагогиканың, өлеуметганудьщ,
философия мен модениет тарихьшың,
психология тарихы ны ң мөліметтерін
тоғыстыра отырып, П.т. тарихи-педагоги-
калық процесті тарихи-мөдени процестің
ажырағысыз бөлігі деп қарастырады. Білім
беру мен төрбие практикасының, сөңдай-
а қ п ед аго ги к ал ы қ б іл ім н ің дамуын
қамтитын тарихи-педагогикалық процес-
тің қүрылымында негізгі пөндік екі сала
сараланады. Олардың өрқайсысы зерттеу
саласы ретінде біршама дербес болғаны-
мен, мөн-мағынасы түргысынан біртүтас,
о й т к е н і п е д а г о г и к а о л е м д і р у х а н и -
практикалы қ игеру ны сандары ны ң бірі,
ал педагогикалы қ практика педагогика-
л ы қ идеяларды ң жүзеге асатын саласы.
П едагогика тари хы н ы ң бүл п о н д ік екі
с а л а с ы н ы ң ә р қ а й с ы с ы н д а а л ы н ғ а н
білімдердің синтезі тарихи-педагогикалық
п роң естің түтас көрін ісін беруге ж оне
он ы ң дам уы ны ң занды лы қтары н ашуға
ж агдай жасайды. П .т. о қу пөні ретінде
ж оғары ж он е орта п ед аго ги к ал ы қ о қу
о р ы н д ар ы н д а о қы ты л ад ы . П едагоги ка
тарихы курсы ны ң элем енттері универ-
ситеттерде, модениет институттары нда,
дене тэрбиесі институтгарында ж әне басқа
да жогары о қу оры ндары ңда педагоги-
каны ң жалпы курстарына ен гізілген.
ПЕДАГОГИКАДАҒЬІ ЗЕҒГГЕУЛЕР -
оқы ту м ен торбиелеудің заңдылыктары,
қүры лы м ы , м еханим зі, п едагоги кан ы ң
т е о р и я с ы м е н т а р и х ы , о қ у - т о р б и е
жүмысыньщ үйымдастырылу өдістемесі,
оны ң мазмүны, принңиптері, өдістері мен
ү й ы м д а с т ы р ы л у н ы с а н д а р ы т у р а л ы
коғамдық түрғьщан маңызды жаңа білімдер
алуға бағытгалған ғылыми қы зм ет проңесі
мен нөтижесі. Педагогикадағы зерттеулер
эмпириялы қ тексеруге келетін фактілерге
негізделеді, м ақ сатк ер л ігім ен , ж ү й ел і-
лігімен, барлық элементтерінің, проңеду-
рапары мен одістерінін өзара байланысты-
лығымен ерекшелеңді, талдап-белгіленген
теорияға сүненеді, элементгерін ғылыми
ж өне п рактикапы қ қы зм етге бір монде
үғынып, пайдалануға болатьшдай логика-
л ы қ -с ы н д а р л ы сх ем ал ар ш е ң б е р ін д е
қүрылады. Педагогикадағы зертгеулердің
теориялық маңыздылыгы оньщ сонылы-
ғымен, түжырымдамалық монімен, алын-
ған нотижелердің долелдігімен байланысты.
П р а к т и к а л ы қ м аң ы зд ы л ы ғы а л ы н ға н
нотижелердің оқу-торбие процесіне, оқьггу
эдістемесіне, қы зм еттің ор түрін үйы м-
дастьфуға ы қпал-әсерім ен, бүл нәтиж е-
лердің элеум еттік ж эн е эк о н о м и к ал ы қ
мэнділігімен анықталады.
ПҚДАГОГИКАЛЫ Қ БАСҚАРУ (П е-
дагогическое управление) — қ о й ы л ға н
мақсатқа сойксс педагогикалық жағдайды,
процесті немесе жүйелерді бір қалыптан
екінш і қалы пқа ауьістыру процесі.
ПҚДАГОГИКАЛЫҚ ДИ А ГН О З (П е-
д агоги ч ески й д и агн о з) — о қ у ш ы н ы ң
қабілетін, мінезіндегі ауытқуларды, оку
бары сы нда кездесуі м ү м кін қ и ы н д ы қ -
тарын анықтау. П.д. оқуш ы ны ң мектеп
бағдарламасын игеруі туралы мэліметгер
негізінде, оны ң оқу іс-орекеттерін бакы -
лау ж эн е нотижелерін талдау ж эн е т.б.
арқылы қойылады.
ПЕДАГОГИКАЛЫ Қ ЖАҒДАЯТ (П е-
дагогическая ситуация) — педагогикалық
процесс пен педагогикалық ж үйенің озек- I
ПЕД
Щ
тесе бір уақытта көрініс беруі. Педагоги
к а л ы қ ж ағд аятта төлімгер мен оқушы
қары м -каты насы н қамтамасыз етуі тиісті
барлы қ торбие факгөрлары табиги түрде
тоғысады. П.ж. қарама-қайшылық, дамү
ж ө н е ш е ш іл у ү р д іс ін е н өтеді ’ П ж
қүрудағы негізгі ережелер: түлганың тек
ж ағы м ды қасиеттерін дамытуға багыт-
талуы; түлғаға аш ы қ өріс қалдыру арқылы
м о сел ен ің кей бөлігін озінше шешуге
мүм кіндік туғызу.
' ~
П Е Д А Г О Г И К А Л Ы Қ
ЖОБАЛАУ
(П е д а г ө г и ч е с к ө е проектированне) -
о қ у ш ы м е н т ө л ім г е р д ің алдагы іс-
ө р е к е т ін ің н е г із г і қүрылымдарының
ж асал ы м ы . П .ж . өқы туш ы әрекетінің
тиімділігін арттырады.
,
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖҮЙЕ (Педаго-
ги ч еск ая си стем а) — адамды дамыту
м ақ саты н д ағы жетістіктерге жеткізуші
б ар л ы қ ф акторларды ң біртүтас бірлігі.
П едагогикалық ж үйенің бешілері: 1) мақ-
сатқа жету үш ін қажетті күрауыштардың
толы қты ғы ; 2) қүрауыиггар арасындагы
байланы стар мен озара тэуелділіктердің
болуы ; 3) қү р ау ы ш тар д ы біріктіретін
жетекші буын, жетекші идеяның болуы;
4) қүрауы ш тар арасьщда ортақ қасиет-
тердің пайда болуы.
• І я р ір
ПҚДАГОГИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ӘДІС-
Т Е Р І (М етоды педагогического нсследо-
в а н и я ) — о қ ы т у д ы ң , төрбиелеу мен
дамы туды ң өбъективтік заңдылықтарын
т а н ы п -б іл у д е г і ам алдар мен тосілдер
жиынтығы.
.»
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЗЕРТГЕУ МІН-
Д Е Т І (Задачи педагогического исследова-
ния) — педагогикалы қ зертгеудің нақты-
л а н ғ а н н е м е с е н еғү р л ы м жекеленген
мақсаттарын айқындау.
ЩярР
П ҚДА ГО ГИ КА ЛЫ Қ ЗЕРТГЕУ ПӘ-
Н І (П редм ет педагогического исследо-
вания) — зерттеу объектісінің нақты бөлігі
не ондағы жүріп ж атқан процесс немесе
зерттелетін мэселе аспектісі.
П Е Д А Г О Г И К А Л Ы Қ ИМПРОВИ-
ЗА Ц И Я (л ат.
Достарыңызбен бөлісу: |