Кіріспе тақырыптың өзектілігі
Шаршаудың анықтамасы және негізгі көрсеткіштері
жүктеу/скачать 91,33 Kb.
|
| 1.2. Шаршаудың анықтамасы және негізгі көрсеткіштері.
Шаршау – еңбектің нәтижесінде пайда болатын және қимыл-қозғалыс және вегетативті функциялардың нашарлауында және олардың үйлестіруінде, өнімділіктің төмендеуінде және шаршау сезімінің пайда болуымен көрінетін ерекше жағдай. Бұл күй уақытша және жұмыс аяқталғаннан кейін біраз уақыттан кейін жоғалады, яғни, демалыс кезінде. Бұлшықеттердің шаршауының сыртқы көріністері әртүрлі. Олар орындалатын дене жаттығуларының сипатына, сыртқы ортаның ерекшеліктеріне және спортшылардың жеке дара ерекшеліктеріне байланысты. Спортта жиі кездесетін шаршаудың сыртқы көріністеріне мыналар жатады: қозғалыстарды үйлестірудің бұзылуы, жұмыс өнімділігінің төмендеуі, ентігу, шамадан тыс терлеу, терінің қызаруы және т.б. Бұл сыртқы көріністер перифериялық органдардың жұмысының нашарлауымен де, олардың қызметін жүйке жүйесімен үйлестірудің бұзылуымен де байланысты. Перифериялық мүшелердің функцияларын үйлестірудегі өзгерістер,жұмыс басталғаннан кейін біраз уақыттан кейін пайда болатын кейбір жағдайларда атқарушы аппараттың тиімділігі төмендегенге дейін де орын алады және алдын алу шарасын білдіреді, мысалы,ұзақ уақыт бойы жоғары тиімділікті сақтауға мүмкіндік береді. Басқа жағдайларда, ол қатты шаршау кезінде пайда болатын жүйке жүйесінің функцияларын бұзу нәтижесінде пайда болады. Жүйкенің дұрыс реттелмеуі нәтижесінде пайда болатын жұмыс кезінде перифериялық органдардың функцияларының нашарлауы әртүрлі формаларда көрінуі мүмкін. Біріншіден, әртүрлі мүшелер мен мүшелер жүйелерінің өнімділігі төмендеуі мүмкін (мысалы, өкпе вентиляциясының минуттық көлемі, қанның минуттық көлемі, тұтыну,оттегі). Екіншіден, үйлестірудің бұзылуына байланысты перифериялық органдардың функцияларын мобилизациялаудың қажетті деңгейінен жоғары болуы мүмкін. Бұл дененің әртүрлі жүйелерінің жұмысының төмен тиімділігімен көрінеді, әсіресе 1 кг дене салмағына, 1 м қашықтыққа немесе 1 уақыт бірлігіне жұмсалған энергияны қайта есептеу кезінде. Перифериялық құрылғылардың өнімділігін сақтау үшін жүйке жүйесі олардың қызметін үйлестіру формаларын өзгерте алады: кейбір бұлшықет элементтерінің жұмысын басқалармен ауыстыру, тыныс алу қозғалыстарының тереңдігін азайту және т.б. Шаршаудың әртүрлі көрсеткіштерінің комбинациясы. Жұмыс түріне және әртүрлі дене функцияларының күйіне байланысты шаршау көрсеткіштерінің әртүрлі комбинациясы байқалады. Кейбір жағдайларда перифериялық органдардың функцияларының төмендеуі, жүйке жүйесінің координациясының нашарлауы байқалады және олардың қызметінің жүйесі және еңбек өнімділігінің төмендеуі және шаршау сезімі. Басқа жағдайларда шаршаудың осы жалпы көрсеткіштерінің біреуі немесе екеуі ғана болуы мүмкін. Мысалы, егер қызықты жұмыс жүргізілсе, онда аталған көрсеткіштердің қатары болған жағдайда, шаршаудың субъективті жағы жоқ - шаршау сезімі, ол көп жағдайда жұмыстың соңында немесе одан кейін ғана пайда болады. Қызықты жұмыста, керісінше, шаршау сезімін объективті белгілердің пайда болуынан әлдеқайда ерте анықтауға болады және организмнің вегетативті және қозғалтқыш функцияларының нашарлауы және тиімділігінің төмендеуі. Төтенше немесе елеулі қарқындылықпен циклдік ұзақ мерзімді жұмыс кезінде шаршаудың дамуы нәтижесінде бірқатар шеткі органдардың жағдайы нашарлайды, жүйке жүйесінің қызметі кемшіліксіз болады, бұл қалыпты координацияның бұзылуына әкеледі.Қозғалтқыш және вегетативтік функциялар, еңбек өнімділігі төмендейді, шаршау сезімі пайда болады. Төмен қуаттың ұқсас ұзақ мерзімді жұмысымен, қозғалыс құрылымының кейбір көрсеткіштері бұзылғанымен, жұмыстың өнімділігі өзгеріссіз қалуы мүмкін, сонымен қатар жеке вегетативті мүшелердің қызметі өзгеріп, шаршау сезімі пайда болады. Бұл, мысалы, төмен жылдамдықпен көп сағаттық қозғалыс кезінде байқалады. Шаршау мен еңбек өнімділігінің физиологиялық көрсеткіштерінің сәйкессіздігі әрлеу үдеулері кезінде жиі байқалады. Мәре сызығына жеткен спортшы шаршаудың бірқатар субъективті және объективті белгілері болса да, қысқа уақыт ішінде қозғалыс жылдамдығын айтарлықтай арттыра алады. жүктеу/скачать 91,33 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|