Автовакзал – автобус тоқтайтын жер. Жиен

Сөздік дәптерлерін бұл сөздерді әліпби (альфавит) ретімен жазғызып үйреткен жөн. Әр әріпке дәптердің бір-екі парағын арнап, жаңа сөзді сол әріп тұсына жазып отыру керек.

Балалар жасына қарай әр кезеңде әр-түрлі сөздер біледі. 3-7 жасқа дейін – үш жарым төрт мың сөз, бастауыш сыныпты бітірген соң оқушылар 7-12 мыңға дейін сөз білетін болады (қараңыз: молдабеков, 1985). Күніне орта есеппен алғанда 5-8 жаңа сөз үйренеді. Бастауыш сыныптың балаларының өлең, әңгіме, мысал, мақал-мәтелдер, фразелогиялық сөз тіркестерін білу арқылы тілі дамиды.

Қазақ тілінде де жазылуы қиын сөздер аз емес. Жазды гүні немесе жаздыгүні деп жазатын оқушылар жиі кездеседі. Міне, осындай сөздердің дұрыс жазылуын сөздік дәптерге тігіп отыру керек. Мысалы: түзу, (дүзу емес), жүзік (дүзік емес), аяз (айаз емес) т.б.

Оқу сабақтарында сөздік жұмыстарына уақыт бөлінбейді, дегенмен ол үшін сабақтың өн бойынан орын бергені мақұл, немесе үйде өз бетінше орындайды. Оқушылардың мәтінді дұрыс қабылдауы үшін, сөздік жзұмысын жүргізбейінше мақсатқа жету мүмкін емес. Мысалыға, 1-сыныптың “Әліппе”, “Қазақ тілі” оқулықтарында кездесетін автовокзал, перрон, метро, вокзал, эксковатор, фонтан тағы сол сияқты сөздерді түсіндірмесе біраз оқушылар осы сөздері бар мақалаларды, жаттығуларды дұрыс қабылдай алмайды.

Сөздік жұмыста сөз мағынасын түсіндіріп қана қоймай, балаларға сол сөздерді өмірден мысалдар келтіре отырып, байланыстыра сөйлеуді үйрету басты мақсат.

Міне, сондықтан да бастауыш сыныптарда мәтінді кездесетін түсініксіз сөздер мен ұғымдарды түсіндіру үш кезеңде жүргізіледі.

1. 
   Мәтінді оқуға дайындық кезеңінде.
   
2. 
   Шығарманы оқу барысында.
   
3. 
   Оқып болғаннан кейін.
   

ұғынуға қиындық келтіретін сөздер түсіндіруге болады. Ол үшін көбінесе синонимдер арқылы түсіндірлетін сөздер іріктеліп алынады. Мысалы, 3-сыныпта “Африкадан хат” әңгімесін оқығанда құрма ағаштары-жеміс ағаштары, лашық-үй, қаршадай-кішкентай, дүмше молда-шала молда; отаршылар-басқыншылар т.с.с Алайда, сөз мағынасын оқу барысында сөзді түсіндіргенде оны байқампаздықпен, үлкен дайындықпен жүргізу керек.

Ал енді оқу барысында мағынасы қиын сөздердің оқушыларға түсіндірілмегені дұрыс, өйткені қандай түсінік болса да шығарманың негізгі оқиға желісі үзіледі. Оқушылар зейіні басқаға ауады. Мұндай сөздердің шығарманы талдау барысында түсіндірілгені мақұл. Мысалы, плантация, азап шеңгелі т.б. сөздер.

Сөздік жұмысы мәтінде кездесетін сөздерді түсіндірумен ғана бітпей, ол жаңа ұғымдарды жасау, заттың жаңа қасиеттерін табу жаңа көріністер байқау сияқты жұмыстармен де тығыз байланысты болады. Бұл оқушының ойын, тілін дамытады.

“Ана тілі” хрестоматиясындағы материалдар негізінен оқушылардың өз бетінше оқуына арналады. Ана тілі хрестоматиясында, “Туған елім”, “Қазақстан”, “Туған жер келбеті”, “Күн ортақ”, “Ай ортақ”, “Жақсы ортақ”, “Жақсыдан үйрен, жаманнан жирен”, “Атадан қалған асыл сөз”, “Еңбек тұрі-береке”, “Театрға саяхат”, Оқпық, ойналайық, деген тарулардан тұратын шығармаларды мұғалім оқулықтағы материалдарды толықтыру мақсатында оқушыларға өз бетінше сабақтан тыс уақытта оқып өз білімдерін толықтырып терең білім алуға бейімделеді. Ана тілі хрестоматиясын оқытуда оқушылар үйде өз бетінше мәтінді, берілген шығармаларды сыныпта өтілген тақырыпты толықтыру мақсатында мұғалімнің нұсқауыменг жетекшілігімен оқып, өз білімін толықтырыпотырады. Негізінен алғанда хрестоматиямен өздігінен жұмыс істеу кіші мектеп жасындағы оқушыларға өте қиын, күрделі болып келеді. Сондықтан хрестоматиямен өз бетінше жұмыс жасауда ата-аналар, ересектер тарапынан көмектер қажет.