Коммуникация

Төменде  берілген  мысалдар  ағылшын  халңы  мүмкіндігі  шектеу- 
лі  әлеуметтік  топтардың  құқығын  қорғау  мақсатында  тіл  арқылы 
олардың көңіл  күйіне жағымсыз эсер ететін  үғымдарды  қолданбауға 
тырысады:
invalid  > handicapped > disabled  > differently-abled > physically 
challenged [мүгедек > физикалық > ақыл-ой кемістігі > жарымжан 
> өзге де  мүмкіндігі  шектеулі > өзінің физикалык, жағдайына 
қарамастан бар  қиындықты  жеңіп  шыққан адам; 
retarded  children  >  children  with  learning  difficulties  [ақыл-ой 
кемістігі  бар  балалар  >  оқытуда  қиындық  тудыратын  бала- 
лар;
old  age  pensioners  >  senior  citizens  [зейнет  жасындағы  кісілер  > 
үлкен  кісілер];
poor  >  disadvantaged  >  economically  disadvantaged  [кедейлер  > 
мүмкіндіктері аз > материалдық жақтан  қысым көрушілер]; 
unemployed  >  unwaged  [жүмыссыздар  >  жалақы  алмайтын 
адамдар];
slums  >  substandard  housing  [қаланың  лас,  шеткергі,  қараңғы 
жерлері  > стандартқа жауап  бермейтін  баспана]; 
bin  man  >  refuse  collectors  [қоқысты  ақтарып  жүрген  адам  >  қа- 
жетсіз заттарды жинаушы адам]; 
natives  >  indigenious  population  [жергілікті  тұрғындар  >  ежелгі 
тұрғындар];
foreigners > aliens, newcomers [шетелдіктер > бейтаныс адамдар;
шеттен  келгендер,  бұл  жердің турғындары  емес]; 
foreign  languages > modern  languages [шет тілдері > қазіргі заман 
тілдері];
short  people  >  vertically  challenged  people  [ортадан  томен  бой- 
лы  адамдар  >  өзінің  тік  бағыттағы  пропорциясы  бойынша 
қиындықты  жеңіп  шыққан  адам]; 
fat  people  >  horizontally  challenged  people  [толық  адамдар  > 
өзінің көлбеу бағыттағы  пропорциясы  бойынша  қиындықты 
жеңіп  шыққан  адам];
third  world  countries >  emerging  nations  [үшінші  әлемнің мемле- 
кеттері  > жаңадан  пайда  болушы ұлттар]; 
collateral  damage  >  civilians  killed  accidentally  by  military  action 
[бірге  ілесе  жүретін  шығындар  >  соғыс  кезінде  кездейсоқ 
қаза тапқан бейбіттұрғындар];
killing  the  enemy  >  servicing  the  target  [дұшпанның  көзін  жою  > 
дәл  көздеп  ату].
Жануарлар  әлеміне  ңатысты  антропоцентризмге  жол  бер- 
меу  үшін,  адамзат  баласымен  бірге  осы  ғаламшарда  өмір  сүру- 
ге  тең  құқы  бар  өзге  де  дүниелердің  бар  екенін  айқындау  үшін

ағылшын  тілінде  цолданылатын  pets  [үй  жануары]  сөзінің  орнын 
animal companions  [жануарлар дүниесі] сөз тіркесі, сондай-ақ house 
plants  >  botanical  companions  [үй  өсімдіктері  >  өсімдіктер  дүниесі, 
өлі  табиғаттағы  заттар  -   mineral  companions  [минералдар  дүниесі] 
тілдік  бірліктері  қолданысқа  түскен.  Өйткені  мұндағы  pets  сөзінің 
астарында  осы  үй  жануарларының  иесі  бар  деген  астарлы  түсінік 
жатыр.
Сұлулықты,  жанға  жайлы  дүниелерді  ұсқынсыз,  жайсыз  нәр- 
селермен  салыстыру  саяси  әдептілікке  жатпайды.  Осындай  саяси 
әдептілікке жатпайтын  нәрселер  lookism  (look  сөзі  ағылшын тілінде 
«көру, тексеру») деген  мағынаға  ие болған -  favouring the attractive 
over less attractive  [сүйкімсіз нәрсеге  қарағанда тартымды, суйкімді 
нәрселерді  артық  көру].  (Ең  бастысы,  негізгі  lookist  «ұлы  эстетист» 
болған  сияқты,  өйткені  Оскар  Уайльд  өзінің  эстетикалык,  принцип- 
терімен сулулык, әлеміне табынған).
Саяси  әдеп  мәселесі  ағылшын  тілінде  кеңінен  таралғанымен, 
тілдегі  мәдениеттілікті  сақтау  үшін  қалыптасқан  тілдік  бірлік- 
тердің  кейбірі  адамның  күлкісін  (history  [тарих]  сөзін  herstory 
түрінде  айту)  тудырды.  Нәтижесінде  «саяси  әдептіліктің тиімділі- 
гі»  төмендеп,  кейде  мүлде  керісінше  жағдайлар  да  кездесіп
қалады.
Чикагодан  шыққан  жазушы  және  актер  Джеймс  Финн  Гард­
нер  халык,  арасына  кең  таралған,  танымал  ертегілерді  саяси  эдеп 
принципін  үстанып,  қайта  жазып  шығады.  Жазушының  кітабы 
«Politically  Correct  Bedtime  Stories»  деген  атаумен  Нью-Йорк,  То­
ронто,  Оксфорд,  Сингапур  және  Сиднейде  бір  уақытта  басылып 
шыңты.  Нәтижесінде  ертегілер  жинағы  нөмірі  бірінші  бестселлер 
кітапқа айналды.19
Осы  кітаптың  алғы  сөзінде  автор  халық  саяси  әдептілікті  бүр- 
малады  деген  кінә  артпас  үшін  (бұл  жерде  де  юморға  жол 
беріледі)  алдын  ала  ескертеді:  «If,  through  omission  or  commis­
sion,  I  have  inadvertently displayed  any sex­
ist,  racist,  culturalist,  nationalist,  regional- 
ist,  ageist,  lookist,  ableist, sizeist,  speciesist, 
intellectualist,  socioeconomicist,  ethnocen- 
trist,  phallocentrist,  heteropatriarchialist, 
or  other  type  of  bias,  as  yet  unnamed,  I 
apologize  and  encourage  your  suggestions 
for  rectification».
«Саяси  сыпайылық»  негізінде  жазылған 
ертегілер  арнайы  комментарийді  қажет  етпейді.  Төменде  ертегіден 
алынған  үзінділер  абсурд  дәрежесіне  дейін  жеткізілген  саяси  әдеп 
үрдісініңжүйелілігін көрсетеді.

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: