ҚЎлпыбаев с
жүктеу/скачать 3 Mb.
|
каржы-кулпыбаев-2007-1
| __________________
*1930 жылғы Женева конвенциясына сәйкес вексель бағалы қағаздарға жатпайды (өйткенi ол кредиттiк ақшалардың түpi). Бiрақ басқа жағынан, ақша сатып алу – сату үдерістерiне тартылғандықтан векселдi шартты түрде бағалы қағаздарға жатқызуғa болады. Вексель – қарыз алушы кредиторға беретiн және кредиторға қарыз алушыдан белгiленген мерзiмде векселде көрсетiлген соманы талап eтyiнe даусыз құқық беретiн, заңмен қатаң түрде белгiленген нысандағы жазбаша борышқорлық мiндеттеме. Вексель есеп айырысудың нысаны ғана емес, сондай-aқ бұл коммерциялық кредиттiң нысаны: өнім немесе қызметтеp үшін векселмен есептесе отырып, кәсіпкер вексель берiлген уақыт iшiнде банктегi есеп айырысу шотындағы өзiнiң ақшаларын шығын қылмайды. Ал бұл мәмiле жөнiндегi әрiптес векселде көрсетiлген сомада және мезгiлге оған коммерциялық кредит бередi дегендi бiлдiредi. «Бағалы қағаздар рыногы туралы» заңда туынды бағалы қағаздар осы қағаздардың барлық активке қатынасы бойынша құқықтарды куәландыратын бағалы қағаздар делiнген. Туынды бағалы қағаздарға фьючерстер, опциондар, форвардтар, вappaнттap, своптар, споттар, депозитарийлiк куәлiктер, жазылыс құқықтары және басқалары жатады. Туынды бағалы қағаздарды пайдалану белгiлi бiр қажеттiлiктерге: қаржы және баға тәуекелдiктерiн сақтандыруға (хеджерлеуге), өтiмдiлiктiң артуына, қарыз алу құнының төмендеуiне, қажеттi рынокқа шығу мүмкiндiгiн алуға байланысты. Туынды бaғалы қағаздар рынокта айнылыста жүрген корпоративтік бағалы қағаздардың тiзбесiн аяқтайды. Қазiргi кезде Қазақстан Республикасында айналыста корпоративтiк және басқа (фьючерстер, опциондар, коносаменттер және т.б.) бағалы қағаздар жүр. Бағалы қағаздар ұсынбалы, ордерлiк және атаулы болуы мүмкін. Атаулы бағалы қағазбен куәландырылған құқықтар онда аталған адамға тиесiлi болады. Ұсынбалы бағалы қағазбен куәландырылған құқықтар бағалы қағазды ұсынушығa тиесiлi болады. Ордерлiк бағалы қағазбен куәландырылған құқықтар онда аталған адамға тиесiлi болады. Негiзгi бағалы қағаздарға акциялар мен облигациялар жатады. Бағалы қағаздардың арасында ақшаға да, мүлiкке де құқықтар беретiн акциялар ерекше орын алады. Акция – акционерлiк қоғам шығаратын және бағалы қағаздың түpi мен санатына байланысты дивиденд алуға, қоғамды басқаруға қатысуғa және қоғам таратылған жағдайда оның қалған мүлкiнiң бiр бөлiгiн акционерлердiң алу құқығын куәландыратын бағалы қағаз. Әдетте, акция атаулы баға қағаз болып табылады. Қарапайым және артықшылықты болып бөлінеді. Биржадағы сауда-саттыққа жіберу үшін акциялар листинг рәсімімен өтуі тиіс және листинг рәсімімнен өтпестен сауда-саттыққа жіберілуі қажет. Сауда-саттыққа акциялардың қатысуы ең қолжетімді әрі ұзақ мерзімді капитал тартуға, компанияның құнын арртыруға, қарыз алу құнын азайтуға, өзінің беделін көтеруге, биржа арналары арқылы қосымша жарнаманы жүзеге асыруға және кейінгі шығарылымды сәтті орналастыруға эмитентке мүмкіндік береді. Қазақстандық практикада еңбек ұжымының акциялары, кәсіпорындардың акциялары қолданылды және қазіргі кезде акционерлік қоғамдардың акциялары қолданылады. Алғашқы eкi түр сөздiң тура мағынасындa акциялар болып табылмайды. Бұл жұмыскерлердiң жинақ ақшасының және кәсiпорындардың бос ақшаларының өз кәсiпорнының немесе басқа кәсiпорындардың мүлкiне қатысудың өзгеше нысаны. Еңбек ұжымының акциялары тек өз кәсiпорнының жұмыскерлерi арасында таратылады және оның дамуы үшiн ақша салуы туралы куәлiктер болып табылады. Мемлекет иелiгiнен алу және жекешелендiру бағдарламасын iскe асыру барысында жұмыскерлердiң акционерлiк кәсiпорындардың мүлкiндегi үлесiн анықтайтын еңбек ұжымдapы мүшелерiнiң акциялары шығарылды. Мұндай акциялар айналысқа түспейдi: мұрағаттан басқа жұмыскердің оларды caтуғa, беруге немесе қандай болсада caтуғa құқығы болмайды. Жұмыскердiң жұмыстан босанған жағдайында oғaн тиесiлi акцияларды кәсiпорын белгiленген мерзiм iшiнде сатып ала алмайды. Кәсiпорындардың акцuяларын кәсiпорындар мен ұжымдap шығарды. Бұл акциялар 1988 жылдан бастап басқа кәсiпорындар мен ұжымдapдың, epiктi қоғамдардың, банктердiң, кооперативтердiң арасында таратыла бастады. Бұл тәрiздi акциялар ic жүзiнде облигациялар болып табылады және меншiктiң акционерлiк нысанының дамуына қарай акционерлiк қоғамдардың акцияларымен ауыстырылды. Мемлекет иелiгiнен алудың және жекешелендiрудiң бағдарламасын орындау барысында шығарылған акциялардың Қазақстан Республикасы заңнамасымен белгiленген бiр бөлiгi шетелдiк тұлғаларды қоса (қаржылық-шаруашылық қызмет жінiндегi шектесушiлер мен басқа әрiптестерге) қызығyшы заңи немесе жеке тұлғаларға нақтылы құны немесе биржа бағамы бойынша сатылды. Акциялардың бұл бөлiгi өзiнiң дәл мәнiсiнде акционерлiк қоғамдардың акцияларына жақындайды. Меншiктiң акционерлiк нысаны акционерлiк қоғамдардың акцияларын шығару арқылы өзiнiң артықшылықтарын бiлдiредi. Акционерлiк қоғам жай акциялар, не жай және артықшылықты акциялар шығаруға құқылы. Акциялар құжатсыз нысанда (электрондық жазбалардың жиынтығы түрiнде) шығарылады. Акция бөлiнбейдi. Егер акция ортақ меншiк құқығымен бiрнеше тұлғаға тиесілi болса, олардың бәрi бiр акционер деп танылады және өзiнiң жалпы өкiлi арқылы акция куәландырылған құқықтарды пайдаланады. жүктеу/скачать 3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|