М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы


(кепді), ал суреттеудің  осы шақта берілуі  (жсттырап, мөлдіреп жатыр; жасырып, мелшиіп



Pdf көрінісі
бет89/133
Дата15.11.2023
өлшемі4,98 Mb.
#123413
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   133
Байланысты:
мәтін лингвистикасы

(кепді),
ал суреттеудің 
осы шақта берілуі 
(жсттырап, мөлдіреп жатыр; жасырып, мелшиіп
Цалган).
Суреттеудің екінші сөйлемі өткен шақ мэнін білдіретін 
есімшенің 

ган
тұлғасы арқылы берілсе де, осы мәтінде осы шақтың 
°рнына қолданылған. Өткен шақ тұлгасында қолданылған сөздер 
негізінен сипатталып отырған нысанның бір мезгіл ішіндегі бейнесін, 
сипатын, қимыл-сынын беруге жұмсалатындыктан, осы шақ түрінде 
кабылданады. Әңгімелеудің суреттеуге ұласқанын мекендік ұғымды 
бшдіріп тұрған барыс тұлғалы сөздің 
(көлге)
заттық ұғымды білдіретін 
сөзге 
(көл)
ауысқанынан аңғаруымызға болады. «Аралас» мэтіндерде 
әңгімелеу мен суреттеу мағыналык әрі лексика-грамматикалық 
тәсілдер арқылы байланысып, жіктері білінбей мазмұндық жағынан 
¥Штасып жатады.
Енді төмендегі мәтінге назар аударайық.
Мысалы: 
Үй іші жым-жырт. Қарсы цабьіргадат сагат цана
Жагы талмастан таңдайын ңақңан баладай тыц-тыц согып тұр.
Мынау ұйқы-түйцысы шыгып жатқан астан-кестен дүниеде күлпі
хаЩа өзінің дегенін істеп баягы бір ізбен міз бақпай тартатын да
°>пыратын ж ер бетіндегі жапгыз мықты осы - уақыт цои. Я,
101


уацыт... Уагрят...
(Ә.Нұрпейісов).
Мэтін сурегггеу - ойгапқы түрінде кұрылып, кейіпкер-әңгімелеуші 
суреттелген оқиғаға катысты пайымдауын философиялық ой- 
қорытывдысы ретінде беріп отыр. Алғашкы екі сөйлемде үй ішінін, 
қабырғадағы сагаттың белгілерін сипаттап, бір көріністі бейнелесе, 
кейінгі екі сөйлемде осы көрінісгі кдбылдап отырған кейіпкердің өмір, 
зырлап етіп жагқан уақыт туралы өзіндік пайымдауы баяндалған. Бұл 
мәтінде суреттеліп отырган 
сагаттың
сипаты қабылдаушының ішкі 
пікірімен астасып ойгалқыдағы мазмұнга ұласқан.
Ойталқы эңгімелеумен салыстырганда суреттеумен толыктай
табиғи жымдасыл кетеді деп айта алмаймыз, себебі олардың
арасындағы айырмашылық бір оқығаннан-ак байқалып тұрады.
Біріншіден, мазмұндық-фактуалды хабарлары бір-біріне мүлде
жуыспайды. Бірі - автордың (кейіпкердің) оқиғаға, түрлі қүбылыстарға
деген өзіндік көзқарасын, пайымдауын, философиялык ойларын
бщдірсе, екіншісі - болмысты суреттеу арқылы бейнелейді. Екіншіден,
оиталқы мэтінінде сұраулык шылаулар, сұрау есімдіктері суреттеумен
салыстырғанда анағұрлым жиі қолданылады. Өйткені ойталкыда
толғаныс, күдік, философиялык пайымдау, риторикалық сүрау
мағынасын беруге қатысатын сұраулы, лепті сөйлемдер көп кездеседі-
Сөйлемнің айтьшу максатына қарай қойылатын графикалык 
белгілер
де, сөйлем соңьшан келіп аяқталмаган, әлі де айтьшуга 
к е р е к т і 
ойды
бшдіретін көп нүкте де оіггалқыны өзге сөйяеу 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет