Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

342 
4. O’zbekiston tarixi 11-sinf: N.Jo’rayev, A. Zamonov, 2018; 
5. 
www.lex.uz
 
6. 
www.wikipedia.uz
 
7. 
https://t.me/centerasiastudy

343 
ФИО автора: Usmonova Gavhar Tolibjon qizi 
Mustaqil izlanuvchi
Название публикации: «INGLIZ BOLALAR ADABIYOTINING JAHON 
SAHNASIGA CHIQISHIDA J.K.ROULINGNING QO`SHGAN HISSASI» 
Annotatsiya 
Maqola ingliz bolalar adabiyotida J.K.Roulining fentizi janriga qo”shgan xissasi va 
ushbu janrning bolalar adabiyotida qay darajada muhim ahamiyat kasb etishi tahlil 
qilinadi. 
Kalit so’zlar: ingliz adabiyoti, ingliz o’smirlar va bolalar adabiyoti, fentezi janri, 
Garri Potter fenomeni. 
XX asr Angliya bolalar adabiyotiga razm soladigan bo`lsak, unda fentezi janri 
boshqa janrlardan ko`ra sezilarli darajada ustunlik qilganini ko`rishimiz mumkin. 
Fentezi– fantastik adabiyot janri bo`lib, janr talablariga ko`ra voqealar biz yashaydigan 
“real” dunyodan butunlay farq qiladigan sehrli dunyoda sodir bo`ladi. Bu “ikkilamchi” 
dunyoning o`z qonun-qoidalari mavjud bo`lib, ular oddiy mantiq va tabiat qonunlariga 
to`g`ri kelmaydi. Uning ilmiy fantastikadan farqi shundaki, fentezi janrida voqealar 
sodir bo`ladigan dunyoning qonun-qoidalarini ilmiy jihatdan tushuntirishga urinish 
mavjud emas. Vaqtlar almashinuvi hamda turli xayoliy qirolliklar fentezi dunyosida 
tez-tez uchrab turadiga hodisa. Bu xayoliy dunyoga qahramonlar turli yo`llar orqali 
o`tishlari mumkin: uxlab qolib yoki tush ko`rayotib, quyon uyasiga tushib ketib (“Alisa 
mo`jizalar mamlakatida”), shkaf orqali (“Narniya saltanati”-“The chronicles of 
Narnia”), loviya poyasiga tirmashib (“Jek va loviya poyasi”) yoki tornado quyuniga 
tushib qolib va hkz. Fentezi adabiyotining uzoq tarixi davomida uning ko`plab ichki 
janrlari shakllandi, uning bolalar adabiyotiga xos asosiy subjanrlari esa quyidagilar: 
1) hayvonlar va o`yinchoqlar fentezisi; 
2) g`alati va g`ayritabiiy kuchga ega qahramonlar fentezisi; 
3) epik fentezi; 
4) kulgili (komik) fentezi; 
5) gotik (qo`rqinchli, qora) fentezi. 

344 
Adabiyotning bu janri boshqa janrlarga o`xshab, kundalik hayotning 
tashvishlaridan qutulish va hayotning turli talqinlarini qidirishda yaxshi vosita 
sanaladi. Ba’zi fentezi asarlari aql bovar qilmas sarguzashtlarning shunchaki ketma-
ketligidan iborat bo`lsa, ba’zilari hayotning eng chuqur falsafiy tomonlarini ham 
ko`rsatib beradi. Piers aytganidek: “Fentezi uni yozadigan va o`qiydiganlarga tarixdan 
olingan ba’zi eng kuchli g`oyalar, qahramonlar va voqealarni boshqa kontekstga 
qo`yib, alohida elementlari o`zgartirilganda uni qanday fosh qilishlarini ko`rish 
imkonini beradi”.
57
20-yillarga kelib fantastik reallikni ko`rsatishda til vositalarining 
roli oshdi. Lingvist va qadimgi tillar o`qituvchisi Erik Edison o`zining “The Worm 
Ourborous” (“Uroboros chuvalchangi”, 1922) asarida qadimgi ingliz tili uslubini 
qo`llaydi. Keyinroq Jon Ronald Tolkin ham uning usulini qo`llab, asarida o`zi yaratgan 
“o`rtayer” dunyosining “ishonarliligini” isbotlash uchun o`rta asr ingliz tilidan 
foydalanadi.
58
XX asrning o`rtalariga kelib, janrning xususiyatlari qamrovi kengaydi, 
bunda, ayniqsa, Tolkinning adabiy xizmatlari beqiyos. Uning yer markazidagi xayoliy 
dunyoda sodir bo`ladigan voqealar tasvirlangan “Hobbit”(1937) va “Uzuklar 
hukmdori”(1954-1955) roman-epopeyasi fentezi va ushbu janrda ijod qiluvchi bolalar 
adabiyoti yozuvchilari uchun kuchli turtki bo`ldi. Ushbu asarlar nafaqat bolalar 
adabiyotining, balki fentezi janrining ham keyingi rivojlanish yo`lini belgilab berdi.
Oradan 40 yildan ortiqroq vaqt o`tib, ya’ni 1997-yilda ingliz adibasi Joan 
Rouling o`zining fentezi janrida yozilgan “Garri Potter” asarini chop ettirdi va tez 
orada bolalar adabiyotidagi eng shov-shuvli va eng ko`p tilga tarjima qilingan 
asarlardan biri bo`ldi. Garri Potter fenomeni butun dunyoni qamrab oldi. Axborot va 
fan-texnika taraqqiy etib, bolalar va o`smirlar kitobdan uzoqlashgan bir paytda dunyo 
yuzini ko`rgan bu asar bolalarni yana kitob dunyosiga qaytardi. 11 yoshli sehrgar bola 
Garri Potterning sehrgarlik va afsungarlik maktabi Hogvartsdagi sarguzashtlarini 
butun dunyo bolalari qiziqish bilan o`qib chiqishdi. Bunga o`xshash voqealar 
57
. Loer, Stephanie. 
All about Harry Potter from quidditch to the future of the Sorting Hat
. – 
The Boston Globe
. October 18, 1999. 
2 Hunt, Peter. International Companion Encyclopedia of Children’s Literature – Vol.1. – London: Routledge, 2004. – 631 p. 

345 
tasvirlangan asarlar Meri Frensis Zembreno va Diana Uins Jons kabi fentezi 
yozuvchilari tomonidan yozilib, omma e’tiboriga taqdim qilingan bo`lsa-da, ularning 
hech biri Joan Rouling asaridek kitobxonlar e’tirofiga sazovor bo`la olmadi.
59
XX asr 
oxiri va XXI asr boshlariga kelib ham ma’lum ma’noda Roulingning ko`magi bilan 
fentezi janri hamon bolalar adabiyotida yetakchi janrlardan biri bo`lib kelmoqda.
1997-yil iyun oyida “Harry Potter and the Philosopher’s stone” (“Garri Potter va 
falsafa toshi”) 1000 nusxada bosib chiqariladi, shundan 500 nusxasi kutubxonalarga 
tarqatiladi. Besh oy o`tgach, kitob birinchi mukofot “Nestle Smarties Book Prize”ni 
qo`lga kiritadi, fevral oyida esa “British Book Award”, keyinroq “Children’s Book 
Award” kabi kitob taqdimotlarda “Yil kitobi” nominatsiyasi bo`yicha mukofotlanadi. 
1998-yilda o`tkazilgan auksionda Scholastic Inc. nashriyoti 105.000 dollar pul tikib, 
kitobni AQSHda nashr etish huquqini qo`lga kiritadi. Oktabr oyida kitob “Harry Potter 
and the Sorcerer’s stone” (“Garri Potter va sehrgar toshi”) nomi bilan nashrdan chiqdi. 
Birinchi kitobda muallifning o`z ismi Joanna Rouling to`liq yozilgan edi. Ammo o`g`il 
bolalarning 
ayol 
yozuvchilar 
tomonidan 
yozilgan 
kitoblarni 
o`qishni 
xushlamasliklarini hisobga olib, noshirlar adibadan ismi o`rniga ikkita initsial 
ishlatishini maslahat berishdi. Shuning uchun Rouling keyingi kitoblarni J.K.Rouling 
taxallusi ostida nashr ettirdi.
Asarning davomi “Harry Potter and the chamber of secrets” (“Garri Potter va 
maxfiy xona”) 1998-yil iyul oyida dunyo yuzini ko`rdi. Bu safar ham Rouling kitobi 
uchun “Nestle Smarties Book Prize” mukofotini qo`lga kiritdi. Oradan bir yil o`tib 
chop etilgan uchinchi kitob “Harry Potter and the prisoner of Azkaban” (“Garri Potter 
va Azkaban mahbusi”) ham yuqoridagi mukofot bilan taqdirlangach, Rouling 
mukofotni uch marotaba ketma-ket qo`lga kiritgan birinchi yozuvchi bo`ldi. “Garri 
Potter”ning to`rtinchi kitobi “Harry Potter and the goblet of fire” (“Garri Potter va 
olovli jom”) Buyuk Britaniya va AQSHda bir kunda, 2000-yil 8-iyulda sotuvga 
chiqarildi. Buyuk Britaniyada birinchi kuni 400 mingga yaqin, AQSHda esa 48 soat 
ichida 3 million nusxada sotilgan kitob eng tez sotilgan kitoblar rekordini yangiladi. 
59
D’ammassa, Don. Encyclopedia of Fantasy and Horror Fiction. – New York: Facts on File, 2006. p.165. 

346 
Ammo yozuvchi to`rtinchi qismni yozish davrida ijodiy inqirozga duch kelganini tan 
oladi: “To`rtinchi kitobning yarmiga kelganimda, syujetda jiddiy xatoga yo`l 
qo`yganimni angladim. Shunda bitta bobni o`n uch marta qayta yozishimga ham to`g`ri 
kelgan. Biroq kitobni o`qiganlar u aynan qaysi bob ekani va menga nechog`lik 
qiyinchilik tug`dirganini bilishmaydi”.
60
Aynan shu kitob uchun 2000-yilda Rouling 
British Book Awardsda “Yil yozuvchisi” unvoni bilan taqdirlandi. Kitobning beshinchi 
qismi “Harry Potter and the order of phoenix” (“Garri Potter va qaqnus ordeni”) oradan 
3 yil o`tib, 2003-yilda nashrdan chiqdi. 2005-yil iyulda oltinchi kitob “Harry Potter and 
half-blood prince” (“Garri Potter va shahzoda tilsimi”) sotuvga chiqqach, birinchi 
kuniyoq 9 million nusxada sotildi va yana rekord natija o`rnatildi. Asarning so`nggi 
yettinchi kitobi “Harry Potter and the deathly hallows” (“Garri Potter va ajal tuhfalari”) 
2007-yil 21-iyulda Buyuk Britaniya va AQSHda sotuvga chiqdi, bu galgi natija avvalgi 
rekordlarni yana yangiladi: kitob bir kunda 11 million nusxada sotildi.. Hozirda “Garri 
Potter” ommaviy brend sanalib, uning qiymati 15 milliard dollar deb baholangan. 
Kitobning oxirgi to`rt qismi eng tez sotilgan kitoblar sifatida rekord o`rnatgan.

жүктеу/скачать 12,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: