Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке»
жүктеу/скачать 12,18 Mb. Pdf көрінісі
|
Зарина мақола 722 бет
| beg‘araz, nari borsa raqibidan arazlab ketadigan ijobiy tiplar ko‘payib bormoq-da…
X.Sultonovning «Qog‘oz gullar», A.A’zamning «Odamning olasi», N.Qobulning «Do‘stmurod bobo», G‘.Hotamovning «Qilko‘prik», M. Hazratqulovning 32 Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. – Tosh.: “Ma’naviyat”, 2008. - B 136. 33 Yo’ldoshev Q. Yoniq so’z. – Tosh.: “Yangi asr avlodi”, 2006. - B 84. 267 «Momaqaldiroq», Z. A’lamning «Kiyik ko‘zlari», N.Qilichevning «Yugan» hikoyalari mahorat bilan yozilgan, kitobxon diqqatini jalb qiladi. Mazkur hikoyalarda ijobiy qahramonlarning samimiy kishilar, hayotning tirgagi ekanini his qilasiz». 34 O‘sha davr adabiyotshunosligida biron-bir asar tahlil etilib, adabiy - estetik jihatdan baholanar ekan, avvalo, uning munda-rijasi, obrazlarning qaysi ijtimoiy toifaga mansubligi, qahramonning ijobiy yoxud salbiy ekaniga asosiy e’tibor qaratilar, hayotdagi dolzarb masalalar, yetakchi qahramonlar qalamga olinishi badiiy yuksaklikning muhim sharti deb hisoblanar edi. Badiiy asarning qiymatini belgilashda undagi har bir katta-kichik tasvirda yozuvchining dalillash mahorati ham muhim ahamiyatga egadir. Bunda asar syujetining markaziga hayotda bo’lib o’tgan voqealarning olinishining o’zigina kifoya qilmaydi. Yozuvchi asardagi voqealar oqimiga kiritayotgan har bir harakatni, har bir badiiy tasvir vositasini va har bir detalni o’z o’rniga qo’yishi, uning aynan shu joyda kelishi zarurligi va shartligini chuqur asoslashi lozim. Boshqacharoq aytilganda, asarda yozuvchi tomonidan kiritilayotgan har bir unsur o’zaro birikib, yaxlit bir manzarani, hayotning muyyan bir parchasini ko’z oldimizga joylashtirib berishi kerak. Bu manzara yana ko’zga ko’rinmas ichki kichik xalqalar bilan ham bir - biriga mustahkam bog’lanib ketadi. Agar asarda ana shunday xususiyatga ega tasvir yaratishga erishilgan bo’lsa bu jihat yozuvchining mahoratidan, iste’dod darajasidan dalolat beradi. Bu dunyoda bir- biriga o’xshash xarakter egasi bo’lmaganidek, asar yozish undagi obrazlarni yaratishda bir xil usul va uslubni qo’llovchi yozuvchilarni ham uchratish mushkul. Aniqroq qilib aytganda, yozuvchilarimiz istiqlol davri o’zbek hikoyachiligida ijtimoiy-siyosiy davr hamda shaxs obrazini yaratishda o’ziga xos individual usullardan foydalanmoqdalar. So’z o’rnida Abdulla Qahhorning yosh yozuvchilarga maslahat ma’nosida bergan interviyusidagi quyidagi so’zlarni eslash o’rinlidir : “Kitobxonga bir fikrni anglatish yoki bir narsani tasavvur qildirish uchun kishining boshini qotirmaydigan, ochiq, ravon va sodda til kerak. Surat oldirayotgan kishi suratga chiroyli va kelishib tushmoqqa behuda zo’r berib, o’zining tabiiy holatini 34 Расулов А. Саксонинчи йил ҳикоялари // Ўзбекистон маданияти. – 1981 йил. – 17 март. 268 buzganday, yozuvchi chiroyli va “qoyil qilib yozishga” behuda zo’r bersa, adabiy asar uchun zarur bo’lgan tildagi soddalik, tabiiylik buziladi ”. 35 Chunonchi, Xayriddin Sulton ijodini o`rgana turib, Abdulla Qahhor ta’kidlab o`tgan “kishining boshini qotirmaydigan, ochiq, ravon va sodda til”ni yaqqol kuzatishimiz mumkin. U xalqona va sodda ruhda asarlar yozgan. Xususan, “Odamlardan tinglab hikoya” to`plamida keltirilgan har bir hikoyasida har bir inson obrazining ism-familiya va martabalarini to`liq va aniq ko`rsatgan holda qog`ozga tushirib, ular til va uslub jihatdan yuksak mahorat ila badiiy qiyomiga keltirgan.Aytaylik, “Omad” sarlavhali hikoyani Toshkent shahrining sobiq imom- xatibi Anvar qori Tursunov so`zlab bergan. Unda bayon etilgan omadli voqea chindan ham dunyolarga tatiydigan taassurot qoldiradi. Anvar qori Tursunov Qirg`izistonning Qorasuv shahrida yashayotgan ustozi Alouddin Mansurni ziyorat qilib borganida o`sha yerlik Botirbek ismli bir yigitga ish topishga yordam berishiga to`g`ri keladi. Xullas, Botirbek o`n ming aholi yashaydigan Oqyor qishlog`i qabristoniga go`rkovlikka joylashtiriladi. Oradan biror yil o`tib Anvar qori yana o`sha tomonlarga ziyoratga borsa, huzuriga Botirbek keladi. “ Xo`sh, mulla Botirbek, o`zingizning ishlaringiz qalay ? Xizmatga ko`nikib qoldingizmi ?” deb so`raydi undan. Go`rkov yigitning gapi ajoyib-u g`aroyib bo`ladi : “ Endi , sizga qanday tushuntirsam ekan … Endi … shu, siz ishga qo`yib ketganingizdan keyin ,,, qishlog`imizda birorta ham odam o`lmaydi-da …” Ana sizga omad-u, mana omad ! Aslida Anvar qoridek tabarruk insonning shu ishga bosh qo`shgani Oqyor ahliga katta odam keltirgandir, degan fikrlar xulosa o`rnida paydo bo`ladi. Hayotda sodir bo’layotgan voqealarni, undagi tinim bilmas odamlarni hech e’tibor bilan kuzatganmisiz ?! Inson atalmish zot taniga jon tashrif buyuribdiki, u tinimsiz harakatda faoliyatda bo’ladi. Shu jarayonlarni o’zgacha nigoh bilan kuzatgan, modern adabiyot vakili Xayriddin Sulton o`z hikoyalari hamda asarlari 35 Yoshlar seminariyasida so’zlangan nutqdan. 269 orqali novatorligini yana bir bor omma oldida isbotladi, xususan, biz yuqorida fikr yuritgan “Odamlardan tinglab hikoya” to`plami orqali. Adibning «Tomosha», «Plastinka», «Olis «Artek» haqida xotiralar» singari hikoyalari bir qarashda bolalar hayoti, ularning muammolariga bag‘ishlangandek tasavvur uyg‘otadi. Mashhur rus hikoyanavis yozuvchisi Y.Kazakov «Shamchalar» («Свечочки»), «Tushlaringda achchiq yig‘lading» («Во сне ты горько плакал») hikoyalarini bolalarga mo‘ljallab yozilgan emas, balki bolalar to‘g‘risidagi asarlar deya ta’riflagan edi. 36 Xayriddin Sultonning yuqorida zikr etilgan hikoyalari haqida ham xuddi shunday deyish mumkin. Chunki ularda bolalar hayoti kattalar nuqtai nazaridan tahlil qilinadi yoxud bolalikda, yoshlikda ro‘y bergan voqea-hodisaga hikoyachi- qahramonning ulg‘aygach, teran yondashuvi asosida baho beriladi. Gap bola xarakteri, tuyg‘ulari, tarbiyasi xususida borar ekan, hikoyachi-qahramonning hayotiy tajribaga ko‘ra chiqargan mantiqiy xulosalari salmoqlidir. Ushbu hiko-yalarda ham inson ruhiyati qatlamlariga chuqur kiriladi, ma’naviy-axloqiy masalalar badiiy – estetik rejada tahlil etiladi. Badiiy adabiyotda ota - bola, avlodlar va ajdodlar o‘rtasidagi munosabatlar hamisha muhim mavzulardan biri bo‘lib kelgan, bu borada ko‘p va xo‘b asarlar yaratilgan. X.Sultonning «Nuqta», «Plastinka» hikoyalarida ko‘proq otaning farzandga munosabati tasvirlanadi. Bu munosabat, asosan, otaning botiniy kechinmalari tarzida ifodalanadiki,muhim ma`naviy-axloqiy ahamiyat kasb etadi. «Plastinka» asarida hikoyachi - qahramon – ota. Har qanday ota singari u ham hali go‘dak o‘g‘lining har bir gap-so‘zidan, qiliqlaridan zavqlanadi. Ko‘z o‘ngida o‘sib- ulg‘ayayotgan farzandi esa o‘ziga yarasha o‘jar – aytganini qilmay qo‘ymaydigan xilidan. Bola-da, bola – podsho deyilishi shundan bo‘lsa kerak. Balki shu sababli ham o‘g‘li unga qadrli bo‘lgan «Sharq-u G`arbning ajib ohanglari» – plastinkalarni xona uzra yoyib, ustida «mashina haydagan»ida, gipslangan oyog‘i ostida plastinkalar qisir- qisir singanida ota unga tanbeh berolmagan, og‘iz ochib biron narsa deyolmagandir. Ammo aynan shu manzara farzandi ulg‘ayganda qanday inson bo‘lishini o‘ylashiga, 36 Казаков Ю. Две ночи. – М.: Современник, 1986. – С. 330. 270 uning kelajagidan xavotir-lanishiga turtki bo‘ladi. Bu uning o‘g‘li haqida «Erta bir kun жүктеу/скачать 12,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|