Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан



Pdf көрінісі
бет20/157
Дата10.04.2022
өлшемі13,53 Mb.
#30525
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   157
Байланысты:
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy

Тромбопластиннің түзілуі
2  соты 
Г   ҢрОТрОМбин  ^
!____ Тромбин__
36
1-схема.  Қанның ую кезеңдері мен сатшары
Қ анны ң ұюының ушінші сатысында тромбин ферменті кальций 
иондары мен тромбоциттер факторларының қатысуымен фибрино­
ген белогын фибринге айналдырады.  Бұл процесс екі сатыда өтеді. 
Алғаіпқы ферменттік сатыда тромбиннің өсерімен фибриногеннен 
пептид  бөлінеді  де,  ерігіш  фибрин  талшықтары  -  мономер  пайда 
болады. Екінші полимерлеу сатысында оларға ХІІІ-фактор мен каль­
ций иондары эсер етіп, ерімейтін фибрин талшықтары түзіледі.
Қ аң  ұюының  3-кезеңінде  тромбоциттер  құрамынан  бөлінетін 
ректрактозимнің өсерінен фибрин талшықтары тығыздалып, жиы- 
рылады - ретракция процесі жүреді.
49-сурақ.  Қан  топтары  деген  не  және  қан  қандай  негізде  топқа 
болінеді?
Адамның немесе бір түр дарақтарының иммунологиялық белгіле- 
ріне  -  эритроциттер  құрамында  агглютиногендердің,  плазмада  - 
агглютининдердің  болу-болмауына  қарай ,  -  ерекш еленетін  қан  
белгілерінің бірлестігін қан топтары дейді. Австрия ғалымы К.Лан- 
дштейнер  (1901)  мен  чех  ғалымы  Я .Я нский  (1907)  зерттеулері 
нөтижесінде эритроцитгерде А жене 
В 
деген екі түрлі агглютиноген- 
дер (антигендер), ал плазмада екі түрлі агглютининдер (антиденелер- 
жабыстырғьпи заттар), - а  жөне р, болатыны анықталған. Қ ан құра- 
мында олар жеке-жеке, қос-қос немесе тіпті болмауы мүмкін. Агг­
лютиноген А(В) мен агглютинин а(р) аттастар деп аталады. а  агглю­
тинин  А  агглютиногені  бар  эритроцитгерді,  ал  р  агглютинин  -  В 
агглютиногені бар эритроциттерді жабыстырады. Сондықтан бір адам- 
ның қаныңда өр тектес агглютиноген мен агглютинин ғана болады. 
Адамда олар торт түрлі бірлестікге немесе топта кездеседі:  1(0) топ 
қаныньщ  эритроциттерінде агглютиногендер болмайды, ал плазма- 
сында а  мен р агглютининдері болады.  I I  (А) топта - агглютиноген 
А мен агглютинин р,  I I I  (В) топта - агглютиноген  В мен агглюти­
нин а  болады.  IV  (АВ) тобында А жене В агглютиногендері болады 
да, агглютининдер болмайды.  Егер қан  құйганда донор (қан беруиіі) 
қаны ны ң  эритроциттері  реципиенттің  (қан  қабылдауиіы)  аттас 
агглютининімен кездессе,  эритроциттер агглютинациясы  (жабысу) 
жүреді. Мүндай қандар сөйкес емес қандар деп аталады.
Қаны /т о п қ а  жататын адамға тек /то п ты ң  қаны н құюға болады, 
ал /т о п  қанын басқа топтардағы адамдардың барльпъша құюға бола­
ды. Сондықтан қаны /т о п қ а  жататын адамдарды өмбебап донор дейді. 
Қаны /К топқа жататындарға барлық топ қанын құюға болады, олар- 
ды өмбебап реципиенттер дейді. I I топ қаны н  - 7/ж өне  IV топтарға, 
ал  I I I  топ қаны н - I I I  жөне I V топтарға қүюға болады ( 4- сурет).
37


Қазіргі кезде АвОжүйесінен 
басқа  200-ден  астам  өр  түрлі 
агглютиногендердің болатыны 
анықталған. Бұл агглютиноген- 
дерге қарсы дайын агглютинин- 
дер болмайды жөне организмде 
түзілмейді, сондықтан оларды 
ескермейді. Олардың арасында 
тек  бір  агглютиноген  -  резус- 
факторға (Rh) ғана көңіл ауда- 
рады. Дүние жүзіндегі адамдар- 
дьщ 85 пайызының қанында ре­
зус фактор болатын көрінеді (резус оң қан,  R h+), ал  15 пайызында 
бұл агглютиноген болмайды (резус теріс қан, Rh-). Теріс резус-фак- 
торлы адамға оң резус-факторлы қан құйылса реципиент организмінде 
қорғағыш денелер - антирезус-фактор түзіледі. Осындай реципиент- 
ке  екінші  рет  оң резус-факгорлы  қан   құйылса,  дайын  антирезус- 
фактордың өсерімен эритроциттер жабысып, агглютинация процесі 
жүреді. Теріс резус-факторлы ана оң резус-факторлы бала көтерсе де 
осындай қүбылыс байқалады.
Қанның тобы мен резус-фактор белгілі заңдылықпен тұқым куалайды.
Мал қаны ны ң топтарында өлі күнге дейін белгісіз жөйттер көп. 
Мал эритроциттерінде көптеген агглютиногендер болады, сондықтан 
қанды төрт топқа бірікгіру мүмкін емес. Әрбір топты бірнеше агглю­
тиногендер түзеді, сол себептен мал қаны генетикалық жуйеге бөлінеді. 
Мөселен, ірі қарада 85 агглютиноген болғандықтан оларды  11  гене- 
тикалы қ жүйеге бөледі. Ж ылқыда  16 агглютиноген 8 жүйе, қойда - 
26 агглютиноген 7 жүйе, шошқада 50 агглютиноген  14 жүйе, тауық- 
та 60 агглютиноген  14 жүйе болады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   157




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет