Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан



Pdf көрінісі
бет53/157
Дата10.04.2022
өлшемі13,53 Mb.
#30525
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   157
Байланысты:
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy

120-сурақ.  Қарын қимылы деген не, оның қандай түрлері болады?
Қарын қабырғасының жынды араластыруға, ішекке қарай жыл- 
жытып,  қары н н ан   іш екке  өтуіне  (эвакуация)  мүмкіндік  беретін 
жиырулары ның ж иы нты ғы н  қарын қимылы  (моторика) деп атай­
ды .  Ол  қ ар ы н   қ абы р ғасы н ы ң   етті  қабы ғы н ы ң   өрекеттерінің 
нөтижесінде атқарылады.
Ашқарын жағдайында қарын қабырғасының етті қабаты ширығу 
(тонус) жағдайында болады. Апггық ұзаққа созылған жағдайда әрбір 
60-90 минут сайын 20-40 минут бойына қарын оқты н-оқты н жиы- 
рылып отырады. (“Аштық мезгіл”). Осы жиырылулар гуморальдық 
факгорлармен қабатгасып аштық түйсігін күшейтеді, қорек қабылдан- 
ғанға дейін мезгіл-мезгіл қайталанып отырады. Тамақ қабылдау бас- 
талысымен қарын босаңсиды,  20-40 минуттан кейін оның жиыры- 
луы қарын кіреберісінде (антральдық бөлікте) күшейеді.
Қарын қабырғасында өр түрлі ет қабатгарының әрекетгерімен бай- 
ланысты бірнеше қимыл түрлері байқалады. Олар - ширықпа (тонус- 
тық), толқынды (перисталтикалық) жөне систолалық жиырылулар.
Толқынды қимыл дара (бір фазалы) майда амплитудалы, минуты- 
на  3-4  рет  қайталанатын  жиырылу.  Ол  етті  қабы қты ң  сақинаш а 
қ абаты н ы ң  өрекетінен туындайды.  Әрбір жиырылу толқы ны   5- 
20 секундқа созылады.
Ширықпа қи м ш  етгі қабықтың бойлама жөне қиғаш ет қабатга- 
ры ның толқын  тбрізді жиырылуынан туындайды.  Ш ирықпа жиы­
рылу толқындары күштірек, ұзағырақ, минутына 2-4 рет қайталана- 
ды.  Әрбір  толқы н  15-30  секундқа  созылады.  Бұл  қимыл  қарын 
қуысындағы қысымды жоғарылатып, жынның қарын сөлімен арала- 
суын қамтамасыз етеді.
Систолалық жиырылу қарын кіреберісінен басталып 60 секунд бой­
ына  созылады.  Ол  қарын  қуысындағы  қысым  жоғарылаған  кезде 
басталып, жынның белгілі бір бөлігін ішекке өткізеді.
100
Қарынның бірыңғай салалы еттерінің қызметі қабырғалық (инт- 
рамуральдық) жөне сыртқы (эксграмуральдық) тетіктермен ретгелінеді. 
Қабырғалық  реттеу  тетігі  Ауэрбах  (етті  қабатта  орналасқан)  жөне 
Мейснер (кілегей асты қабатта орналасқан) нерв өрімдерінен қүрала- 
ды. Осы өрімдер қарын қабыргасының өздігінен (автоматты түрде) 
жиырылуын қамтамасыз етеді.
Экстрамуральдық реттеу тетігін парасимпатикалық жөне симпа- 
тикалық нервтер қалыптастырады. Қарын мен ұлтабар ұш ынан ор- 
талы ққа (сопақш а жөне ортаңғы миға) тітіркеніс кезеген нерв пен 
қүрсақтың симпатикалық нерві арқылы беріледі. Кезеген нерв қарьш 
қимылын  күшейтеді,  симпатикалық  нерв  —  бөсендетеді.  Қ ары н 
қимылын гастрин, гистамин, холин, ацетилхолин, калий иондары 
жандандырады, ал адреналин, норадреналин, энтерогастрон, каль­
ций иондары - өлсіретеді.
121-  сүрақ.  Қарын жыны ішекке қалай отеді?
Құрамы мен сүйылу деңгейіне (консистенциясына) байланысты 
қабылданған қорек қарында 4-10 сағатқа бөгеледі. Көмірсуларға бай 
тамақ (азық) ішекке жылдамырақ өтсе, белоктар одан баяуырақ, ал 
майлар  өте  баяу  өтеді.  Ж ақсы   ұнтақталған,  сүйы лған  жын  ірі 
түйіртпектермен салыстырғанда қарында азырақ бөгеледі.
Қарыннан ішекке жьш бөлек-бөлек үлеспен (порциямен)  өтеді. 
Бұл  пилорус  қ ы сқы ш ы н ы ң   аш ы лы п-ж абы луы ны ң  (пилорус 
рефлексінің) мезгіл-мезгіл туындауымен байланысты. Қьппқьш қарын 
сөлін сіңірген жын пилорус аймагьша өткенде сезімтал нерв ұпггары 
тітіркеніп,  рефлекс түрінде  қы сқы ш  ашылады да,  жынның белгілі 
үлесі ішекке өтеді. Енді осы қы ш қы л жын ұлтабар ұш ының рецеп- 
торларын тітіркендіріп,  пилорус қы сқы ш ы н жабады.  Іш екке өткен 
қьппқыл жын бейтараптанып болғанға дейін, қысқыш жабық күйінде 
қалады. Осыдан кейін бұл процесс аталған ретпен қайта қайталана- 
ды. Пилорус қыш қыш ы майдың өсерінен де жабылады, сондықтан 
майлы тамақ қарында ұзақ бөгеледі.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   157




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет