4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1. Сесквитерпедер мен ароматты қосылыстар.
2. Эфир майлары, жалпы түсініктер.
3. Өсімдіктерден эфир майларын алу тәсілдері.
4. Өсімдіктер әлемінде эфир майларының таралуы.
5. Өсімдіктердің экзо- және эндогенді қуыстары.
6. Эфир майларының зерттеуі мен стандарттауы.
7. Терпеноидтар мен эфир майларының өсімдік көздері және оларды медицинада қолдану жолдары.
5. Пәннің соңғы ОН қол жеткізудің негізгі формалары / әдістері / технологиялары:Зертханалық жұмыс. Шағын топтардағы жұмыс.
Өз бетінше оқу объектілері:
№
|
Қазақша
|
Орысша атауы
|
Латынша атауы
|
Ациклды монотерпендер
|
1.
|
Егістік кориандр
|
Кориандр посевной
|
Coriandrum sativum
|
Моноциклды монотерпендер
|
4.
|
Бұрыш жалбыз –
|
Мята перечная –
|
Mentha piperita
|
5.
|
Дәрілік шалфей ––
|
Шалфей лекарственный
|
Salvia officinalis
|
6.
|
Кәдімгі зере ––
|
Тмин обыкновенный
|
Carum сarvi
|
7.
|
Шыбықты эукалипт ––
|
Эвкалипт прутовидный
|
Eucalyptus viminalis
|
Бициклды монотерпендер
|
8.
|
Кәдімгі түймешетен –
|
Пижма обыкновенная –
|
Tanacetum vulgare
|
9.
|
Кәдімгі арша–
|
Можжевельник обыкновенный –
|
Juniperus communis
|
10.
|
Дәрілік шүйгіншөп –
|
Валериана лекарственная
|
Valeriana officinalis
|
Сесквитерпендер
|
11.
|
Батпақты иір
|
Аир болотный –
|
Acorus calamus
|
12.
|
Биік аңдыз –
|
Девясил высокий
|
Inula helenium
|
13.
|
Ащы жусан –
|
Полынь горькая –
|
Artemisia absinthium
|
14.
|
Дермене жусан –
|
Полынь цитварная –
|
Artemisia cina
|
15.
|
Дәрілік түймедақ –
|
Ромашка аптечная –
|
Matricaria recutita
|
16.
|
Кәдімгі мыңжапырақ –
|
Тысячелистник обыкновенный –
|
Achillea millefolium
|
17.
|
Таулы арника –
|
Арника горная –
|
Arnica montana
|
18.
|
Батпақты сазқазанақ –
|
Багульник болотный
|
– Ledum palustre
|
Ароматты қосылыстар
|
19.
|
Кәдімгі анис –
|
Анис обыкновенный
|
– Anisum vulgare
|
20.
|
Кәдімгі фенхель –
|
Фенхель обыкновенный –
|
Foeniculum vulgare
|
21.
|
Кәдімгі жебіршөп ––
|
Тимьян обыкновенный
|
Thymus vulgaris
|
22.
|
Жатаған жебіршөп–
|
– Тимьян ползучий (чабрец)
|
Thymus serpyllum
|
23.
|
Кәдімгі жұпаргүл –
|
Душица обыкновенная –
|
Origanum vulgare
|
Смолалар мен бальзамдар
|
24.
|
Кәдімгі қарағай –
|
Сосна обыкновенная –
|
Pinus silvestris
|
25.
|
Сібір самырсыны –
|
Пихта сибирская –
|
Abies sibirica
|
Лабораториялық оқуға арналған объектілер: бұрышты жалбыз, дәрілік сәлбен, кәдімгі мыңжапырақ, жатаған жебіршөп
Ыдыстар және құралдар: химиялық стакандар; 100,200, 1000мл колба; пипеткалар, сулы монша, кері тоңазытқыш, фильтрлі қағаз, воронкалар, өлшеуіш цилиндр, фарфор табақша, эксикатор, градуирленген қабылдағыш, спиртовка, ұстағыш, заттық шыны, бюретка, титрлеуге арналған колбалар, аузы кедір-бұдырлы колба.
Реактивтер: 0,5 моль/л калий гидроксидінің спирттік ерітіндісі, күкірт қышқылы, фенолфталеин.
Сандық талдау көрсеткіштері
І . ХІ МФ 1 әдіс бойынша дәрілік өсімдік шикізатындағы эфир майының мөлшерін анықтаңыз
Әдістеме. Эфир майын анықтау үшін 1-ші суретте көрсетілген приборды қолданады. 10-20г ұсақталған шикізатты сыйымдылығы 1000мл. жалпақ түпті колбаға А салып 300 мл су құйып толық суланғанша араластырады. Колбаның жоғарғы бөлігіне градиурленген қабылдағыш жалғайды. Қабылдағыш су деңгейінен 50 мм-дей жетпей колбаның мойнында еркін қабырғасына тимей орналасуы керек. Колбаны тік орналасқан шарикті тоңазытқышпен қосады, қайнағанға дейін қыздырады және әлсіз жалында фармакопеялық мақалада шикізатқа көрсетілген уақыт бойы қайнатады. Су буы мен эфир майы тоңазытқышта конденсацияланады да сұйық қоспа қабылдағышқа тамады. Эфир майы градуирленген қабылдағышта судың бетінде қабатқа бөлініп тұрады. Қабылдағыштың градуирленген бөлігіндегі майдың көлемін майды айдап болғаннан және приборды бөлме температурасына дейін суытқаннан кейін өлшейді. Эфир майының көлемдік – салмақтық пайызын (Х), абсолюттік құрғақ шикізатқа шаққандағы мөлшерін мына формуламен есептейді:
Х = V · 100/m
Мұндағы V - эфир майының миллиметрмен алғандағы көлемі; m – шикізаттың грамм массасы; W-шикізатты кептіру кезіндегі жоғалтқан салмағын пайызбен алғандағы көрсеткіші.
6. Пәнді оқытудың соңғы нәтижелеріне қол жеткізу деңгейін бағалауға арналған бақылау түрлері.Ауызша сұрау. Хаттаманы тексеру. Тест тапсырмалары.
7. Әдебиеттер:
негізгі:
1.Патсаев, А. К. Химия природных лекарственных веществ : учебник / А. К. Патсаев, Г. А. Туребекова, К. Дж. Кучербаев. - Шымкент : Әлем, 2016. - 192 с.
2.Дәрілік өсімдік шикізаттарын фармакогностикалық талдау. Оқу құралы/ Орынбасарова К.К.-Шымкент, 2016
3.Табиғи дәрілік заттардың химиясы : оқулық / Ә. Қ. Патсаев. - Шымкент:Әлем,2016. -188 бет с.
4.Орынбасарова К. К. Дәрілік өсімдік шикізаттарын фармакогностикалық талдау : оқу құралы / К. К. Орынбасарова. - Алматы : ЭСПИ, 2021. - 308 бет.c.
5.Тоқсанбаева Ж. С. Фармакогнозия. Т.1 : оқулық / Ж. С. Тоқсанбаева, Т. С. Серікбаева, К. К. Патсаева. - Алматы : ЭСПИ, 2021. - 252 бет. c.
6.Тоқсанбаева Ж. С. Фармакогнозия. Т.2 : оқулық / Ж. С. Тоқсанбаева, Т. С. Серікбаева, К. К. Патсаева. - Алматы : ЭСПИ, 2021. - 264 бет c.
Қосымша:
1.Айдарбаева, Д. К. Растительные ресурсы Казахстана и их рациональное использование [Текст] : учебное пособие / Д. К. Айдарбаева. - 2-е изд. - Караганда : АҚНҰР, 2019. - 194 с
Достарыңызбен бөлісу: |