Оқулық. Алматы: жшс рпбк
жүктеу/скачать 5 Mb. Pdf көрінісі
|
[Nes pbaev T.] ZHanuarlar fiziologiyasue(z-lib.org)
| 11.11. Бүйрек үсті бездер
Бүйрек үсті бездер жануарларда бүйректің алдыңғы жағында орналасқан жұп орган. Олардың жалпы массасы жылқы мен сиырда 25-40 г, шошқада 6-8 г, қой мен ешкіде 3-5 г, тауықта 200- 400 мг. Əр без сырт жағынан дəнекер ұлпалы фиброздық қабықпен қапталған жəне сыртқы - қыртысты қабат, ішкі - бозғылт затқа бөлінген (132-сурет). Эмбриогенезде (ұрықтық даму кезеңінде) қыртысты қабат мезодермадан (ұрықтың аралық немесе ортаңғы қабығынан) дамиды да, интерральдық ұлпадан құралады. Боз- ғылт зат эктодермадан (ұрықтың сыртқы қабығынан) дамып, хромаффиндік ұлпадан тұрады. Қыртысты қабат гистологиялық құрылысына байланысты: сыртқы – шумақты, ортаңғы - шоғырлы, жəне ішкі – торлы үш 24–888
370 аймаққа бөлінеді. Əр аймақ өзіне тəн гормондар түзеді. Шоғырлы ай- мақ торшалары арасында кеуекті торшалар – спонгиоциттер орнала- сады.
Бозғылт зат хром тұздарының əсерінен сарғыш түске боялған хро маф финдік торшалардан құрал- ған. Бұл қабатта көптеген жүйке талшықтары (симпатикалық) мен ганглиоздық жүйке торшалары кез- деседі. Организмде негізгі бүйрек үсті бездерден басқа не қыртысты зат- тан, не бозғылт заттан, кейде аталған екі бөлік те болатын майда бездер де кездеседі. Құстарда без қабаттарға бөлінбейді, хромаффиндік торшалар бүкіл без ұлпасында быты- рап жатады. Бүйрек үсті бездері қанмен мол жабдықталады, симпатикалық жүйке талшықтарымен жүйкеленеді. Бездердің əр қабатының физиологиялық маңызы əртүрлі. Ар- наулы операция арқылы бездердің қыртысты бөлімін сылып та- стаса, мал өліп қалады. Бозғылт заттың сақталуы малды өлімнен құтқармайды. Демек, бүйрекүсті бездердің қыртысты қабатының тіршіліктік маңызы зор. Бездің қыртысты бөлігі аймақтарының да физиологиялық маңызы əрқилы. Шумақты аймақта - минералкортикоидтар, шо- ғырлы аймақта - глюкокортикоидтар, торлы аймақта - андрокор- тикоидтар түзіледі. Бүйрек үсті бездердің қыртысты қабатынан 40-тан астам заттар бөлінген. Олардың тек бесеуі ғана (дегидрокортикостерон, корти- костерон, альдостерон, кортизон, гидрокортизон) биологиялық белсенділігімен ерекшеленеді. Аталған биологиялық белсенді заттардың үшеуі ғана - альдостерон, кортикостерон жəне гидро- кортизон, нағыз гормондар, ал басқа қосылыстар осы гор мон- дардың алмасу өнімдері болып табылады. Бездің қыртысты қабатында түзілген гормондар: 1) минералокортикоидтар - альдостерон, дезоксикортикостерон; 2) глюкокортикоидтар - гидрокортизон, кортизон, кортикостерон; 3) андрокортикоидтар - андрогендер (андростендион, андросте- жүктеу/скачать 5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|