Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен
жүктеу/скачать 2,45 Mb. Pdf көрінісі
|
| Әртараптандыру тәуекел деңгейін тӛмендету әдісі ретінде.
Ӛз қызметінде кәсіпкер әртараптандырудың келесідей типтерін қолдана алады: 1) Шоғырланған әртараптандыру – техникалық және маркетингтік кӛзқарастан кәсіпорыннан шығарылатын ӛнімге ҧқсас болатын ӛз номенклатурасын толтыру. Мысалы, қҧрылыс кәсіпорындары ҥшін, ӛнеркәсіптік және азаматтық қҧрылыспен қатар – коттедждер, гараждар, саяжайдағы ҥйлер, сауда павильондарының қҧрылысы, кҥрделі және ағымдық жӛндеу. Әртараптандырудың бҧл тҥрі ӛндіріс профилін ӛзгертпейтін болғандықтан, қызмет ҥрдісіне біршама қосымша салымдарды талап етпейді. 2 ) Кӛлденең әртараптандыру – кәсіпорынның негізгі қызметіне байланысты болмайтын қызметтермен және ӛнімдерімен ӛз ассортиментін ҧлғайту арқылы, сонымен қатар, тҧтынушылардың қызығушылығын тудыратын қызмет жҥйесі. 3) Конгломератты (латенттік) әртараптандыру – кәсіпорын қолданатын технологияға, қызмет ету аяларына және қазіргі ӛндіріліп жатқан тауарларына ешқандай қатысы жоқ жаңа ӛнім ӛндіру арқылы ӛз ассортиментін кеңейту. Тәжірибеде кӛбінесе кӛлденең әртараптандыруды қолдану жиі кездестіріледі. Әртараптандыру әдісі ӛндірістік, коммерциялық және инвестициялық тәуекелдерді тӛмендетуге мҥмкіндік береді. Қазіргі кезде кәсіпорындардың кӛпшілігінде конгломератты әртараптандыру қолданылады. Бҧл механизм, ең алдымен тәуекелдердің жҥйелік емес тҥрлерінің теріс қаржылық салдарын болдырмау ҥшін қолданылады. Сонымен қатар, ол белгілі бір дәрежеде жҥйелік тәуекелдердің жеке тҥрлерін тӛмендетуге мҥмкіндік береді. Әртараптандыру 61 механизмінің іс-әрекет ету қағидасы шоғырлануға бӛгет болатын тәуекелдерді таратуға негізделген. Әртараптандыру механизмін жалпы сипаттай отырып, ескеретін жайт, ол жеке тәуекелдердің теріс салдарын тӛмендетуге әсер етеді. Жҥйелік емес топтың кешенді тәуекелдерін болдырмауда сӛзсіз тиімділікті қамтамасыз ете отырып, ол жҥйелік тәуекелдердің, ең алдымен инфляциялық және салықтық тәуекелдерді болдырмауға септігін тигізбейді. Сондықтан, кәсіпорында бҧл механизмді қолдану шектеулі сипатқа ие. Сонымен қатар, тәжірибеде жҥзінде әртараптандыру тәуекелді тек тӛмендетпей, кӛбейтеді. Тәуекелдің кӛбеюі кәсіпкер ӛз қаражаттарын, оның білімі мен басқарушылық қабілеттері шектеулі болатын қызмет аясына салған жағдайда болады. Бҧл жағдайда қызметтің басқа аяларынан алынатын пайдалар есебінен, зиян әкелетін қызмет аясын қолдауды болғызбау керек. Ӛйткені мҧндай тәжірибе барлық пайданы зиянды салаға жҧмсалуына әкелуі мҥмкін. Демек, әртараптандыру – бҧл негізгі қызметпен байланысты емес, белгілі бір жобаларға салымдарды салудан тҥсетін табыс алуға мҥмкіндік беретін тәуекелдерді басқару әдісі. Әртараптандыруды қолдану, кәсіпорынды банкроттықтан қҧтқаруға және ары қарай ӛз қызметін жалғастыруға мҥмкіндік береді. Тәуекелді тӛмендетудің келесі әдісі сақтандыру болып табылады. Ӛз кезегінде сақтандыру тәуекелді тӛмендетуге қойылатын идеалды жағдайларға жауап береді. Ӛйткені шығындарды жабу ҥшін қажетті ресурстарды, кәсіпкерлік фирмалар бизнес ішіндегі басқа ресурстарды қоспағанда, сақтандыру ҧйымдарынан тез алады. Сақтандыру ҥшін тӛленетін сақтандыру жарналары (сақтандыру сыйақылары) есебінен қалыптасатын, ақшалай қорлар есебінен белгілі бір жағдайлар (сақтандыру жағдайлары) болған кезде жеке және заңды тҧлғалардың мҥліктік мҥдделерін қорғау бойынша ӛзара қатынастарын сипаттайды. Және де мҧнда, кәсіпкердің потенциалды сақтандыру мҥддесі тәуекелдің максималды мҥмкін болатын шамасын жабуға қол жеткізумен байланысты. Бірақ, сақтандырушы, жауапкершілікті қабылдау туралы мәселені шешу барысында ең алдымен, сақтандырушының еркіне байланысты болмайтын сақтандыру жағдайының ықтималды сипатынан шығуы керек. Ішкі тәуекелдер әрқашанда бҧл талаптарға жауап бере бермейді. Сәйкесінше, кәсіпкерлік қызметті жҥзеге асыру барысында бірінші кезекте сыртқы тәуекелдер сақтандырылуы тиіс. Сақтандыруды жҥзеге асыру тиімділігі деп , ҥрдіске қатысатын екі тарап – сақтандырушы мен сақтандырылушы - келісім жасалмаған кездегі жағдаймен салыстырғанда, сақтандыру келісімін жасаған жағдайда экономикалық тиімділікке қол жеткізеді. Сақтандырылушының экономикалық тиімділігінің мәні – бизнес пайдалылығы мен қорлардың айналымы тӛмендейтіндіктен, сақтандыру жарналарын тӛлеуге біршама қаражаттарды бӛлмеу және кҥтпеген жағдайларда пайда болған зияндардың орнын толтыру ҥшін ақшалай қаражаттардың қосымша кӛзін қамтамасыз етуде. 62 Сақтандырушыға тӛленген жарналар есебінен сақтандырылушы ӛзіне кәсіпкерлік қызмет барысында катастрофалық зияндар пайда болған жағдайда ӛз тҧрақтылығының қосымша кепілдігін қамтамасыз етеді. Кәсіпкерлік тәуекелдерді басқару , сонымен қатар кҥтпеген жағдай пайда болған пайдадан кәсіпкерлік фирманың арнайы резервтік қорын (тәуекел қорын) қҧру ӛзін –ӛзі сақтандыру қҧралдары есебінен жҥргізілуі мҥмкін. Кәсіпкерлік тәуекелдерді болдырмаудың бҧл бағытының механизмі, тәуекел контрагенттерінің іс-әрекеттерімен байланысты емес. Сонымен қатар, ӛзін-ӛзі сақтандырудың натуралды нысаны болуы мҥмкін. Ӛзін-ӛзі сақтандыру қоры ӛнім барысында уақытша қиындықтарды жеңіп шығуға мҥмкіндік береді. Ӛзін-ӛзі сақтандыру, сақтандырылатын мҥліктің қҧны кәсіпкерліктің барлық мҥліктік және қаржылық кӛрсеткіштерімен салыстырғанда онша ҥлкен емес болған жағдайда қолданылады. Шындығында, ірі кәсіпкерлік фирмаға сақтандыру компаниясы арқылы онша қымбат емес қҧрал-жабдықты кездейсоқ бҥлінуден сақтау тиімсіз. Ӛзін-ӛзі сақтандыру шығындардың ықтималдылығы аз болған жағдайда да маңызға ие болады. Тәуекелді басқарудың кӛптеген әдістері тек ӛзара толықтырушы ғана емес, сонымен қатар нақты жағдайдан шыға отырып, баламалы болып табылғандықтан, әрбір кәсіпорын экономикалық кӛзқарас тҧрғысына ең оңтайлы әдісті таңдап алуы керек. жүктеу/скачать 2,45 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|