КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ ТӘУЕКЕЛДЕР

54 
 
 
10-сурет. 
Кәсіпкерлік тәуекелдің жіктелуі

 
Қаржылық тәуекел 
кәсіпкердің банктермен және басқа қаржылық 
институттармен қарым-қатынастар сферасында пайда болады. Қаржылық 
тәуекелдің себептері болып қарыз және меншікті қаражаттардың 
арақатынасының жоғары алшақтығы, кредиторларға тәуелділік, капиталдардың 
пассивтілігі, бір жобаға ҥлкен қаражаттарды орынсыз жҧмсау. Қаржылық 
КӘСІПКЕРЛІК ТӘУЕКЕЛ ТҤРЛЕРІ 
Сақтандыру мҥмкіндігі бойынша 
Сақтандырылатын 
Сақтандырылмайтын 
Әртараптандыру мҥмкіндігі 
бойынша 
Жҥйелік
Жҥйелік емес 
Мәселелерді шешу сатыларына байланысты
Шешімдерді қабылдау аясындағы 
Шешімдерді ж
ҥ
зеге асыру
 аясындағы
Пайда болу табиғаты бойынша 
Масштабтары бойынша 
Пайда болу аясы бойынша 
Әсер ету ҧзақтылығы бойынша
Кҥтілетін нәтижелер бойынша
Жіберілу дәрежесі бойынша 
Негізделу дәрежесі бойынша 
Шаруашылық 
Кәсіпкер тҧлғасымен 
байланысты 
Жергілікті 
Ғаламдық
Сыртқы
Ішкі
Уақытша 
Тҧрақты
Спекулятивті 
Қарапайым 
Жіберілетін
Апатты (Катастрофалық) 
Қҧқықтық
Қҧқықты емес
Ақпараттың жетіспеуімен 
байланысты 
Шегіне жеткен
Мемлекеттік

55 
тәуекел фирма қызметін қаржыландыру ҥшін қарыз алу нәтижесінде фирманың 
ӛз қаржылық міндеттемелерін орындай алмау мҥмкіндігімен байланысты.
Коммерциялық тәуекел
кәсіпкермен ӛндірілген немесе сатып алынған 
тауарлар мен қызметтерді ӛткізу ҥрдісінде пайда болады. Коммерциялық 
тәуекелдің себептері болып нарық конъюнктурасында, коммерциялық қызмет 
жҥргізу барысында кҥтпеген ӛзгерістердің болуы.
Ӛзінің қызмет етуі барысында кәсіпкерлік фирмалар кезігетін 
тәуекелдердің 
белгілі бір тҥрлері
бар. Олар:

заңды тәуекел
заңнамалық актілердің тӛмен сапасымен және 
заңнамадағы кҥтілмеген ӛзгерістерге байланысты;

инвестициялық тәуекел
технико-экономикалық негіздемелерді сапасыз 
ӛңдеумен, жоба қҧнының кҥрт ӛсуімен, қоршаған ортаны қорғау туралы 
заңдардың кҥшеюімен негізделеді. Сонымен қатар жеке меншік сатып 
алынған бағалы қағаздардан, туындайтын инвестициялық-қаржылық 
портфельдің қҧнсыздануымен байланысты;

нарықтық тәуекел 
валюталардың ҧлттық ақша бірлігінің курсына,
нарықтық пайыздық ставкаларының ӛзгеруіне байланысты;

сақтандыру тәуекелі
сақтандыру қорын қалыптастырумен, басқарумен, 
сонымен қатар меншікті мҥлікті, ақшалай қаражаттарды және 
персоналды басқарумен байланысты;

инновациялық тәуекел 
осы аядағы белгісіздікпен (идеяны жасап 
шығарудан бастап, оны ӛнім ӛндіруге немесе жаңа технологияны 
ӛндіріске енгізе отырып, ӛнімді нарыққа ӛткізуге дейін) байланысты. 
Кәсіпкерлік қызметтің тәуекелінен болатын шығындары, еңбек, қаржылық, 
уақыт және арнайы шығын деген тҥрлерге бӛлінеді.
Материалды шығындар – 
бҧл жобамен қарастырылмаған натуралды 
сипаттағы материалды объектілердің тікелей шығындары (ҥйлер, ғимараттар, 
ӛнім, жартылай шикізаттар, материалдар, шикізаттар, қҧраушы бӛліктер). 
Еңбек шығындары – 
кездейсоқ немесе кҥтпеген жағдйалардан туындаған 
жҧмыс уақытының шығыны; техникалық орындауға кететін уақыт нормаларды 
қолдану (ӛлшем бірлігі – «адам-сағат» немесе адам-кҥн) 
Қаржылық шығындар – 
тікелей ақшалай зиян (кәсіпкерлік жобамен 
қарастырылған тӛлемдер, айыппҧлдар, мерзімі ӛтіп кеткен несиелер ҥшін 
тӛлемдер, қосымша салықтар, ақшалай қаражаттардың немесе бағалы 
қағаздардын жоғалуы)
. 
Олар жобамен қарастырылған кӛздерден, қарызды 
әртҥрлі себептерден ала алмау нәтижесінен болуы мҥмкін.

Уақыт шығындары 
кәсіпкерлік қызмет ҥрдісі жобамен қарастырылған 
мерзімінен баяу жҥрген жағдайда (сағаттармен, тәуліктермен,айлармен 
ӛлшенеді) пайда болады.
Шығындардың арнайы тҥрлеріне келесілерді жатқызуға болады: 
адамдардың ӛмірі мен денсаулығына, қоршаған ортаға, кәсіпкер беделіне зиян 
келтіру және басқа да қолайсыз әлеуметтік және моральды-психологиялық 
факторлармен байланысты шығындарды жатқызуға болады. Шығындардың 
арнайы тҥрлерінің ерекше тобына – саяси сипаттағы факторлардың кҥтпеген 
әсерінен болатын шығындарды жатқызуға болады. Олар адамдардың 

56 
қалыптасқан экономикалық жағдайына тҥсінбеушілік енгізеді, ӛндірістік – 
шаруашылық қызметтің ырғағын бҧзады, шығындардың ӛсуіне және 
табыстардың тӛмендеуіне әкеледі.
3.2 КӘСІПКЕРЛІК ТӘУЕКЕЛДЕРДІ БАҒАЛАУ 
Тәуекелді басқару ҥрдісінде ӛзекті мәселелердің бірі болып кәсіпкерлік 
қызметтің нәтижелеріне әсер ететін және есептелетін бағалау сатысы болып
табылады.
Тәуекелді бағалау
– бҧл тәуекел шамасын (дәрежесін) сандық және сапалық 
тәсілмен анықтау. Тәуекелді бағалаудың әмбебап тәсілдері жоқ. Пайдаланып 
жҥрген тәсілдердің артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Бағалаудың қандай 
да бір белгілі тәсілін таңдау нақты жағдай мен кәсіпкер тҧлғасына байланысты. 
Сондықтан, сандық-сапалық тәсілді ҧштастырып, яғни кәсіпкерлік тәуекелді 
қҧрамдастыру әдісімен бағалауды ӛткізген дҧрыс. Кәсіпкерлік тәуекелді 
сандық және сапалық бағалау 11-суретте кӛсретілген.

жүктеу/скачать 2,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: