Оқулықтар мен әдебиеттер. «ҚР әлемдік қауымдастықта» пәні «Қазақстанның қазіргі заман тарихы»
жүктеу/скачать 1,53 Mb.
|
| Таяу Шығысқа біздің еліміз сыртқы саяси басымдықтар жүйесінде маңызды орын береді. Бұл үш ірі құрылық: Еуропа, Азия және Африка түйісуінде орналасқан осы аймақтың бірегей геосаяси жағдайымен байланысты. Бұл жерде көмірсутегі шикізатының әлемдік қорларының үштен екісі жатқанын қоса алғанда, адамдық және экономикалық елеулі ресурстар шоғырланған. Көрсетілген жағдаяттар қазіргі халықаралық қатынастарда Таяу Шығысқа барған сайын артып отырған заңды рөлін қамтамасыз етеді.
Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін көпшілігі тәуелсіздік алған араб мемлекеттері экономикалық дамуының айқындаушы факторы мұнай болып табылады. "Қара алтынның" бай қорын игеру бұл елдер экономикасын басым шикізаттық сипатын ғана емес, олардың сыртқы саяси бағытын да белгілеп берді. Нақ осы мұнай факторы бір жағынан, аймақ мемлекеттерінің аса мол кіріс алуын қамтамасыз етсе, екінші жағынан, әлемдік державалардың Таяу Шығысқа ықпал үшін аймақтық бәсекелестігінің, Иран мен Ирак, Сауд Аравиясы мен Йемен, Ирак пен Кувейт және басқалары арасында көптеген қақтығыстардың туындау себебіне айналды. Өткен ғасырдың 70 жылдарындағы мұнай дағдарысынан бастап Вашингтон Парсы шығанағы ауданын өз стратегиялық мүдделерінің аймағы деп жариялады, бұл аймақ елдерін АҚШ-тың одақтастары мен қарсыластарына жіктеді. Израильден басқа Таяу Шығыс мемлекеттерінің ішкі және сыртқы саяса-тының екінші тірек киті Ислам. Діни фактордың ықпалы да қарама-қайшылықта. Оның игілігі жұмылдырушылық рөлінде (әлемнің бұл елдерінің көпшілігі Батыс пен Шығысқа, Солтүстік пен Оңтүстікке емес, мұсылман және мұсылман емес дүниеге бөлінеді). Бұл діни қағидат бойынша мысалы, ИКҰ, ИДБ және басқа да түрлі халықаралық саяси және қаржы құрылымдарын құруға алып келді. Мұнымен бір мезгілде Ислам факторының теріс ықпалы да бой көрсетіп отыр, ол көбінесе шииттік Иран мен сунниттік араб дүниесі арасындағы елеулі алауыздықтардың, Ирак пен Бахрейнде суннит және шиит қауымдастықтары қарым-қатынасындағы ішкі шиеленістердің, Ливанда азаматтық соғыстың көзіне айналды. Кейінгі жылдары экстремистік және терроршылдық ыңғайдағы көптеген діни қозғалыстар үлкен қиын түйін болып отыр. Аймақтағы саяси ахуалды айқындаушы үшінші фактор - этникааралық және конфессияаралық қарама-қайшылықтар. Ілгеріден келе жатқан, қантөгісті әрі шешілуі қиын осы заманғы дағдарыс - араб-израиль қақтығысы нақ осыған байланысты. Жоғарыда баяндалған ерекшеліктер Қазақстан саясатының Таяу Шығыс бағытындағы ерекшеліктері мен өзгешеліктерін айқындап берді. Аумақтың мемлекеттерімен қатынастар орнату және даму процесі бастапқы кезде белсенді байланыстармен және экономика саласында бірлескен жобалар нөпірімен ерекшелене қойған жоқ. Мұның алғашқысы бұрынғы КСРО кезінен екі жақты байланыстар тәжірибесі болмағандықтан көптеген елдермен қатынас орнатуды тыңнан бастауға тура келді. Бұдан басқа, араб дүниесі тарабынан әліптің артын бағу да аңғарылды. Мәселенің мәнісі мынада еді, басқа мемлекеттермен қатынастан гөрі билеуші әулет мүшелерімен қатынастар орнату әлдеқайда артық тұратын аймақтың сыртқы саяси өзіндік ерекшелігі сыртқы байланыстарға дем бере қоймады. Байланыстар көбінесе мұнайды сыртқа шығарушы немесе туысқан араб елдерімен (Қазақстан бұлардың екеуіне де жатпайтын еді) кең ауқымда алғанда ислам дүниесімен дамыды. Біздің еліміз мемлекеттік құрылысының зайырлы сипатына қарамастан ислам дүниесіне жатады. Сондықтан Қазақстан ИКҰ-ға кіргеннен (1995 жылғы желтоқсан) кейін жағдай жақсы жағына қарай өзгере бастады. Қазақстан дипломатиясы Таяу Шығыс елдерімен қатынастарды өзекті халықаралық проблемалар бойынша саяси сұхбат деңгейіне көшіру жөнінде үлкен дайындық жұмысын жүргізді. Бірте-бірте бастапқы кезеңге тән болған мәлімдеме жасау мен енжарлық сауда-экономикалық және инвестициялық ынтымақтастықтың келешегі бар бағыттарын талқылауға ойысты. Нақты жобаларды әзірлеу басталды. Қазақстанның Таяу Шығыстағы саясатының аса бір нәзік астары Израильмен де, араб елдерімен де қатынастарды қатар дамытуы болып отыр. Аймақта ірі державалардың мүдделері түйіскенін ескере отырып, мұндай саясаттың міндетті шарты Таяу Шығыс бейбіт процесінде барлық қатысушылардың пікірлерін ескеріп отыру болды. Кей ретте ол пікірлер мен көзқарастар бір-біріне қарама-қарсы келіп те жатты. Сондықтан Қазақстан дипломатиясы осы аймақтағы қатынас саясатына теңгерімділік пен тұрақтылық бере отырып, Таяу Шығысты реттеуге өз көзқарасын мұқият ойланып, таразылап отыруы қажет. жүктеу/скачать 1,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|