ШЦ-I-сыртқы және ішкі өлшемдерді өлшеуге арналған және тереңдікті өлшеуге арналған сызғышы бар екі жақты орналасқан штангенциркуль.
ШЦ - (дөңгелек шкаласы бар штангенциркуль). Штанганы ойуда бастиектің тістегершігі тіркелген рейка орналасқан, сондықтан губканың жағдайына жауап беретін штангенциркулдің көрсеткіштері штанганың шкаласы мен бастиектің шеңберлі шкаласы бойынша стрелка жағдайы бойынша оқылады. Нониус бойынша оқу қарағанда Орындаушы үшін әлдеқайда оңай, жылдам және аз шаршатады;
ШЦТ-I-жоғары абразивті тозу жағдайында сыртқы өлшемдер мен тереңдікті өлшеу үшін қатты қорытпамен жабдықталған губкалардың бір жақты орналасуы.
ШЦ-II-сыртқы және ішкі өлшемдерді өлшеу үшін және белгілеу үшін губкалардың екі жақты орналасуы. Соңғы жеңілдету үшін микрометриялық бергішпен жабдықталған.
ШЦ-III-сыртқы және ішкі өлшемдерді өлшеу үшін губкалардың бір жақты орналасуы.
ШЦЦ — сандық индикациясы бар (электрондық).
2.2 Микрометр. Микрометрдің құрылысы. Микрометр-төмен қателікпен ұзындықты (сызықтық өлшемді) өлшеуге арналған өлшеу құралы. Микрометрмен өлшеу қателігі өлшенген диапазондарға және құрылғының дәлдік класына байланысты 2-ден 50 мкм-ге дейін. Өлшеу кезінде абсолютті немесе салыстырмалы байланыс әдісі қолданылады және оның түрлендіргіш механизмі бұрандалы гайканың микропарасы болып табылады.
Бұрандалы санау құрылғысында қолдану XVI ғасырда белгілі болды, мысалы, зеңбіректерді көру механизмдерінде (1570), кейінірек бұранда әртүрлі геодезиялық құрылғыларда қолданыла бастады. Жеке өлшеу құралы ретінде микрометрге алғашқы патент Францияда Ж.-Л. Пальмерге берілді (фр. Jean-Louis Palmer) 1848 жылы "дөңгелек нониусы бар бұрандалы калипер"сияқты. Бірақ сол кезде материалдарды өңдеу кезінде мұндай дәлдікке қол жеткізілмеді және жаңа өлшеу құралы қолданбады. Тек 1867 жылы американдық инженерлер Джозеф Браун мен Луснан Шарпе микрометрлерді шығара бастады.
Дәлірек өлшеулер үшін микрометрлік құралдар қолданады. Олар әртүрлі типте дайындалады: сыртқы, ішкі, тереңдік өлшемдерін анықтау үшін.
Сыртқы өлшемдерге арналған микрометр (5-суреттті қараңыз) тағамен байланысқан тұтас сабақтан (стержень) тұрады. Сабақтың жалғасы ретінде микрометрлік винт (А) орналасқан. Өлшеу жүргізгенде дене қозғалмайтын сабақ пен микрометрлік А винттің қозғалатын жақтауының арасында орналасады. Микровинтті дыбыс шығаратын қондырғы (трещотка) В арқылы бұрайды, бұл кезде С барабан сабаққа салыстырғанда ілгерiлемелі қозғалады. Микрометрдің есеп жүргізетін құрылымы екі шкаладан тұрады. Сабақтың горизонталь шкаласы әр бөлігінің құны 0,5 мм болатын қос шкала болып табылады, олар бойлық сызықтың бойына орналасқан және жоғарысы төменгісіне қарағанда жарты бөлікке ығысады. Барабанның дөңгелек шкаласының бөлік саны n = 50 болсын. Микровинттің қадамы h = 0,5 мм, яғни микровинт (онымен қоса барабан) толық бір айналғанда барабанның шеті 0,5 мм-ге қозғалады. Дөңгелек шкаланың бөлігінің құны:
(2)
Өлшеу былайша жүргізіледі: сабақтың горизонталь шкаласы бойынша заттың өлшемі 0,5 мм дәлдікпен анықталады, миллиметрдің жүздік бөлігі барабанның дөңгелек шкаласынан жазылады. Алынған нәтижелер қосылады. Жүздік бөліктердің саны сабақтағы бойлық шкаланың қарсысындағы бөлігіне сәйкес келеді. Өлшеу жүргізудің осы тәртібі микрометрлік құралдардың барлық типі үшін бірдей.
Егер өлшеу нәтижелерін математикалық түрде өңдегенде сенімділік интервалы прибордың қателігімен шамалас болса, онда толық қателік мына формуламен анықталады:
(3)
5-сурет.Микрометр
A-винт, B-винттің басы, C-шкаласы бар барабан, D-негізгі шкала