2.4.13-
сурет. Жоғары білімді мемлекеттік қаржыландыру динамикасы
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
Жоғарғы мектеп білім алушыларын мемлекеттік қаржылай қолдау механизмдерінің
бірі
-
алғаш рет 200 млн. теңгенің бөлінуі
академиялық ұтқырлықты алға жылжытты
.
62,2
73,4
89,1
2009
2010
2011
мемлекеттік бюджет шығыны, млрд теңге
8,3
9,2
8,9
білім беру шығыны жалпы көлемнің үлесі
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
140
2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі
білім жүйесінде білім алушылардың стипендиясының мөлшері 30%
-
ға көбейді. Студенттер
стипендиясы 2011 жылы 15
235 теңгені (2010 жылы
– 11
719 теңге), магистранттардікі
38
931 теңгені (2010 жылы
– 29
947 теңге), PhD докторанттардікі 59
635 теңгені
(2010 жылы
– 45
873 теңге) құрады (2.4.14
-
сурет).
2.4.14-
сурет. Жоғары оқу орындарында білім алушылар стипендиясының мөлшері, теңге
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
2011 жылы алғаш рет 10 үздік магистрантқа Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Ә. Назарбаев стипендиясы берілді.
Жоғарғы оқу орындары базалық оқулықтарын мемлекеттік тілде әзірлеуге және
баспадан шығаруға мемлекеттің қолдауын атап көрсетуге болады. 2011 жылы алғаш рет
республикалық бюджеттен 137,7 миллион теңге қаржы бөлінді. Нәтижесінде жалпы
тиражбен 230 мың данадағы 130 атаудағы оқулықтар басып шығарылды. Жоғарғы оқу
орындарындағы кітапхана қорын жаңарту мен нығайтуға жасалып жатқан іс
-
шаралар оқу
үрдісін ғылыми
-
әдістемелік
жағынан сапалы және айтарлықтай жақсартуды
қамтамасыз
етеді.
Жоғары оқу орындарының материалдық
-
техникалық базасының дамуын
қамтамасыз ету
Ақпараттық білім беру ортасы жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім
берудің
технологиялық базасын түбегейлі жаңғыртуға мүмкіндік береді, инновациялық
білім беру жүйесіне көшуді жүзеге асыруға ықпал етеді.
Республикадағы 146 жоғары оқу орнының 18
-
інде инженерлік бейіндегі және
ұжымдық
пайдаланудағы зертханалар
бар. Инновациялық құрылымдар
республиканың
6 жоғары оқу орнында (Әл
-
Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қ. Сәтбаев
атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті, Қазақ ұлттық аграрлық университеті,
Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті,
9 375
23 958
36 699
11 719
29 947
45 873
15 235
38 931
59 635
Студенты
Магистранты
Докторанты
PhD
2009 год
2010 год
2011 год
жыл
жыл
жыл
Студенттер
Магистранттар
PhD
Докторлары
жыл
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру ститистикасы
және бағалау орталығы
141
Қарағанды
мемлекеттік техникалық университеті, Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан
аграрлық
-
техникалық университеті) құрылған.
Жоғары білім бағдарламалары білім алушының халықаралық дерек көздерін қоса
алғанда, ақпараттық ресурстарға және кітапхана қорларына еркін қол жеткізуін
қамтамасыз етеді.
Өңірлер
бөлінісінде компьютерлік техникамен жарақтандырылу деңгейі Алматы
қаласындағы жоғары оқу орындарында жоғары (оқу процесінде пайдаланылатын
23
689 компьютер, 16
132 компьютер Интернет желісіне қосылған және 863 интерактивті
жабдықтар жинағы) (2.4.17.16
-
сурет).
2.4.15-
сурет. Жоғары білім беру ұйымдарын ақпараттандыру, бірлік, 2011 жыл
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
2.4.16-
сурет. Интернет желісіне қосылған
компьютерлердің саны
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
1215
882
745
793
8246
1702
1800
8688
1023
2468
833
2122
1013
4220
4988
Ақмола
Ақтөбе
Алматы
Атырау
Шығыс Қазақстан
Жамбыл
Батыс Қазақстан
Қарағанды
Қызылорда
Қостанай
Маңғыстау
Павлодар
Солтүстік Қазақстан
Оңтүстік Қазақстан
Астана қ.
оқу үдерісінде пайдаланылатын компьютерлер саны
1215 882 745 793
8246
1702 1800
8688
1023
2468
833
2122
1013
4220
4988
оқу үдерісінде пайдаланылатын компьютерлер саны
Интернет желісіне қолжетімді компьютерлер саны
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
142
Республика жоғарғы оқу орындарын заманауи ақпараттармен қамтамасыз етуді
арттырудың
оң үрдісіне әлемдік ақпараттық ресурстарға және жетекші ғылыми
басылымдар мен баспаларға қол жетімділікті ұсыну болып табылады. 2011 жылы Ұлттық
лицензия
алуда
Thomson Reuters (АҚШ), сондай
-
ақ, Springer (Германия) және Elsevier
(Нидерланд) компанияларымен келісімге қол қойылды.
Жоғары оқу орындарына арналған оқулықтарды әзірлеуді және басып шығаруды
мемлекеттік қолдау жүйесі бар. 2011 жылы алғаш рет республикалық бюджеттен жоғары
оқу орындарына арналған базалық оқулықтарды басып шығаруды мемлекеттік
қаржыландыру үшін 137,7 млн. теңге сомасында қаражат бөлінді. Нәтижесінде жалпы
тиражбен 230 мың данадағы оқулықтар басып шығарылды, бұл жоғарғы оқу орындарын
сапалы және айтарлықтай деңгейде оқу үрдісін оқу
-
әдістемелік қамтамасыз етуге
мүмкіндік туғызады. Бұнымен қатар жоғарғы оқу орындарындағы оқулықтарды
мемлекеттік тілде әзірлеуді және шығаруды тездетуді сондай
-
ақ жетекші шетелдік
авторлардың оқулықтарын мемлекеттік тілге аударуды қажет етеді (қосымша, 2.4.7
-
кесте).
Ауыл жастарына жоғарғы оқу орындарының
қолжетімділігі механизмдерінің бірі
«Студенттік баспана» бағдарламасын жүзеге асыру болды. 2011 жылы 560 орынға
арналған (Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық
-
техникалық университеті) және
500 орынға арналған (Ш. Есенов атындағы Каспий мемлекеттік инжиниринг және
технологиялар университеті) 2 жатақхана салынды.
ҚР
БҒМ
мәліметтері
бойынша
2011
жылы
жатақханаға
мұқтаж
129
882 студенттердің 70,4%
-
ы баспанамен қамтылған. Студент жастарды баспанамен
қамтамасыз ету және білім алушылардың әлеуметтік
-
тұрмыстық жағдайларын жақсарту
үшін «Студенттік баспана» жобасын жүзеге асыруды жылдамдату керек
(қосымша, 2.4.17
-
сурет).
2.4.17-
сурет. Жоғары оқу орындары жатақханаларындағы орындармен қамтамасыз ету, мың адам
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
215,591
85,77
129,821
70,916
58,905
Всего иногородних
студентов
Число студентов, не
нуждающихся в общежитии
Число
студентов, нуждающихся в
общежитии
Число студентов
проживающих в
общежитии
Число студентов не
обеспеченных
общежитиями
Басқа қаладан
келген
студенттер саны
Жатақханаға
мұқтаж емес
студенттер саны
Жатақханаға
мұқтаж студенттер
саны
Жатақханада
тұратын
студенттер саны
Жатақханамен
қамтамасыз
етілмеген
студенттер саны
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру ститистикасы
және бағалау орталығы
143
Білім беру бағдарламаларының мазмұнын жаңғырту
мен білім беру, ғылым және
өндірістің бірігуін қамтамасыз ету
2011 жылы жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім мазмұнын жаңғырту
бойынша басымдықтар мен бағыттар одан әрі дамуда. Мұны жоғары және жоғары оқу
орнынан кейінгі білімнің құрылымы мен мазмұнын, оны ғылыми
-
әдістемелік сүйемелдеуді
реттейтін нормативтік
құжаттардың талдауы көрсетіп отыр.
Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің Мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарттарының негізгі ережелері әзірленіп, бекітілді (ҚР БҒМ
-
нің 2011 жылғы
17 маусымдағы №261 бұйрығы). ҚР МЖБС
-
ға сәйкес таңдауы
бойынша компонент үлесі
бакалавриатта 55%
-
ға, магистратурада
- 70%-
ға, докторантурада 90%
-
ға дейін ұлғайды
(240 кредиттің 161
-
і таңдау бойынша компонент болып табылады
).
Осылайша жоғарғы оқу
орындары
-
білім беру бағдарламаларын өз
бетімен әзірлеуге
және элективті курстардың
мазмұнын анықтауға
мүмкіндік алды. Сонымен қатар
жұмыс берушілер мен стратегиялық
шетелдік ЖОО
-
серіктестермен бірігіп білім беру бағдарламаларының мазмұнын
да
жетілдіруді жалғастыру қажет
.
Білім берудің практикалық
–
бағдарлық жағын жүзеге асыру мен педагогикалық
білім берудің сапасын арттыру үшін педагогикалық практикаға арналған кредиттер көлемі
6-
дан 20
-
ға дейін, өндірістік практикаға арналған кредиттер көлемі 6
-
дан 15
-
ке өскендігін
атап өтуге болады
.
Көптілділік білім беру қағидаттарын жүзеге асыруда да оң факторлар
байқалады. Осылайша базалық пәндер (БП) циклына «Кәсіптік қазақ (орыс) тілі» және
«Кәсіби
-
бағдарлы шет тілі» пәндері бойынша 3
кредит көлемінде өзгерістер енгізілді.
Осылайша, педагог мәртебесін арттыру бойынша және педагогикалық білім беру
сапасын арттыруға арналған кешенді іс
-
шараларға қамдану бар. Мұнда педагогикалық
мамандықтарға гранттардың құнын анықтау сұрақтарын қарап, таңдау мен даярлыққа
талапты күшейту, жоғарғы оқу орындарында шетел тілдерін оқытатын арнайы бөлімдер
ашу керек.
Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі Мемлекеттік бағдарламасындағы басты
міндеттердің бірі
– «
Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім» бағыты. Онда білімді,
ғылым
мен өндірісті біріктіруді қамтамасыз ету, зияткерлік меншік пен технология
өнімдерін коммерцияландыру үшін жағдай жасау қарастырылған. Нысаналы индикатор
белгіленді
–
ол отандық ғылыми зерттеулер нәтижелерін өндіріске енгізу негізінде білім
мен ғылымды біріктіру арқылы инновациялық қызметті жүзеге асыратын жоғары оқу
орындарының үлесі (2015 жыл
– 2%).
Жоғарғы және жоғарыдан кейінгі білім берудің барлық деңгейлерінде ғылыми
қызмет пен білім беру процесін біріктіру бойынша жұмыстар белсендерілгендігін атауға
болады. ҚР БҒМ
-
де жоғары оқу орындарының ғылыми қызметін басқарудың негізгі
принциптері анықталды (2.4.19
-
сурет).
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
144
2.4.19-
сурет. Жоғары оқу орнында ғылымды басқарудың негізгі принциптері
Қазақстан
Республикасының «Білім туралы» Заңына енгізілген өзгерістер мен
толықтырулар жоғары оқу орындарын жаңа алты сатылы жіктеуішін белгілеуге мүмкіндік
берді. Жіктеуіштің әрбір түрі бойынша жаңа талаптар әзірленуде. Олар жоғары оқу
орындарын одан әрі оңтайландыруға негіз болады
(2.4.20-
сурет).
2.4.20-
сурет. Жоғары оқу орындарының негізгі түрлері
ЖЖОКБ
жүйесі
Институттар
Академиялар
Ұлттық зерттеу
университеттері
Ұлттық жоғары
оқу орындары
Зерттеу
университеттері
Университеттер
Ұлттық
экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында ғылыми және/немесе
ғылыми
-
техникалық қызметтің басымдығы
Жо
ға
ры
оқ
у
ор
ны
ны
ң
ғы
лы
м
и
қы
зм
ет
ін
ба
сқ
ар
уд
ы
ң
не
гі
згі
пр
инц
ипт
ер
і
мемлекеттік қолдауды алу кезінде ғылыми және/немесе ғылыми
-
техникалық
қызмет субъектілерінің ашықтығы, объективтілігі және теңдігі
ғылыми, ғылыми
-
техникалық және инновациялық қызмет субъектілерін мемлекеттік
қолдаудың экономикалық тиімділігі және нәтижелілігі
іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулердің басым бағыттарын дамыту
ғылыми, ғылыми
-
техникалық жобалар мен бағдарламалар сараптамасының
объективтілігі мен тәуелсіздігі
ғылым, білім мен өндірісті біріктіру
ғылым
мен ғылыми
-
техникалық қызметтің басым бағыттары бойынша жоғары білікті
кадрларды даярлау
халықаралық ғылыми және ғылыми
-
техникалық ынтымақтастықты дамыту
ғылыми, ғылыми
-
техникалық және инновациялық қызметті дамытуға жеке кәсіпкерлік
субъектілерін қатыстыру үшін оларды көтермелеу және жағдай жасау
білімді технологияға трансформациялау және оларды экономикаға трансферттеуді
ынталандыру
преференция ұсыну арқылы экономиканың басым секторларындағы технологияларды
коммерцияландыруды ынталандыру
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру ститистикасы
және бағалау орталығы
145
Атап айту керек, жоғарғы оқу орындарындағы ғылымның дамуының негізгі
қағидаттары
15-
инженерлік бейіндегі және 5 ашық типтегі ұлттық зертханаларда жүзеге
асырылуда. Бұдан басқа инновацияны коммерциализациялаудың базалық кеңселері
7 қазақстандық жоғарғы оқу мекемелерінде және 2 ғылыми
-
зерттеу институттарында
орналасқан.
Осылайша, «білім
-
ғылым
-
инновация»
үшбірлігін жүзеге асыру қағидаттары
бойынша үлкен жұмыс жүргізілуде, бұл сөз жоқ, жоғары білікті мамандарды даярлаудың
жоғары тиімді жүйесін
қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар
жоғары оқу орындарының жаңа
жіктеуішінің тиімді қызмет етуі үшін сыни талаптар жүйесін жасап шығару қажет
.
Жоғары білім сапасын бағалау жүйесінің жоғары тиімділігін қамтамасыз ету
Жоғары білімнің бәсекеге қабілеттілігі мен сапасы көрсеткіштерінің бірі
қазақстандық жоғары оқу орындарының әлемдік
және ұлттық
академиялық рейтингтерге
қатысуы болып табылады.
Қазақстан
Республикасының «Білім туралы» Заңына өзгерістер мен
толықтырулардың
енгізілуімен
қатар
аккредитация рәсімдері Ұлттық аккредитациалық
органдар реестріне кірген аккредитациялық агенттіктер арқылы жүргізілетінін
атап өтуге
болады.
2011 жылы білім беру бағдарламалары мен білім беру ұйымдарын
аккредитациялаған Ұлттық
аккредитациялық органдар реестрін жүргізудің Тәртібі мен
талаптары әзірленді. Осы реестрге енгізілген, институцияланған және арнайы
аккредитацияны агенттікте өткен жоғарғы оқу орындары аккредителген бағдарламалар
бойынша аккредитациялау мерзімі бойы мемлекеттік аттестациядан босатылады.
ҚР
БҒМ
-
ң Ұлттық аккредитациялық орталығы 2011 жылдың рейтингісіне жоғарғы
оқу орындарын Берлиндік
белгіленген тәртіп (ранжирование) қағидаттарының
тарауларына сәйкес жоғарғы оқу орындарының рейтингтік әдісіне кейбір өзгертулер
енгізді. Атап айтсақ, бұл жаңа енгізілім жоғарғы оқу орындары студенттері мен
профессорлық
-
оқытушылық құрамының академиялық ұтқырлығын дамытуға әсер етеді
.
Мысалы, «Халықаралық ынтымақтастық» критериіне шетел жоғарғы оқу орындарында
білім алған (дәріс оқыған) қазақстандық оқытушылар мен студенттер туралы мәліметтер
енгізіледі.Барлық критерийлер республиканың жоғарғы оқу орындарының академиялық
және ғылыми
-
зерттеу әлеуетін қалыптастыруға және студенттердің білімінің сапасын
бағалауға бағытталған.
Жоғарғы оқу
орындары өкілдері қатысуымен бағалау
критерийлерін таңдау үшін
кеңірек талқылаулар бойынша барынша жұмыстар жүргізіліп
жатқанын атау керек. Осылай, белгіленген тәртіптік критерийлер мен көрсеткіштер
«Жоғарғы оқу орындарын ранжирлеу
-
2011» арнайы ұйымдастырылған семинарында
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
146
Webometrics
рейтингін 2004 жылдан бері
Испанияның Ұлттық зерттеу кеңесінің Ақпарат
және құжаттама орталығының зерттеу тобы
Кибернетика зертханасы
(Cybermetics Lab)
жариялайды. Зертхана университеттердің,
сондай
-
ақ
зерттеу
ұйымдары
мен
мекемелердің ғылыми беленділігін негізге
алады.
талқыланды. Республика жоғарғы оқу орындарының ранжирлеуге қатысуы олардың
қызметтерін сырттай бағалауға деген үлкен қызығушылығын туғызды, бұл әрине, ұлттық
білім беру сапасын қамтамасыз етуді қалыптастыруға кезекті қадам болып табылады.
ҚР
БҒМ ҰАО деректері бойынша 2011 жылғы Ұлттық рейтингіде 111 бакалавриат
мамандықтары бойынша 86 жоғарғы оқу орындары қатысты ( 2010 жылы
–
105 мамандықтан 81 ЖОО). Ранжирлеудің нәтижесі бойынша көшбасшы болып әл
-
Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Е.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік
университеті, Қ. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті, М.Әуезов
атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті кірді.
Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі Мемлекеттік бағдарламасының негізгі
қағидаларын
жүзеге асыру үшін әлем елдерінің алдыңғы қатарлы университеттерінің
рейтингісіне қазақстандық жоғарғы оқу орындарының қатысуы жалғасуда. Осылайша,
2011 жылы әлемдік академиялық рейтингтерге республиканың 37 жоғары оқу орны
қатысты. Quacquarelli Symonds деректері бойынша (Ұлыбритания) 401
-
450 үздік тізімге әл
-
Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті және Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық
университеті кірді. 601
-
700 үздік тізіміне Қ. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық
университеті, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, М.Әуезов
атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеттері
кірді.
Webometrics
Ranking of World
Universities
(Испания) рейтингінің нәтижелері
бойынша
12
000
үздік
тізімге
31 қазақстандық жоғары оқу орны
қатысты
.
Оның ішінде Л.Гумилев атындағы
Еуразия ұлттық университеті (4
644-
орын),
Қазақ менеджмент, экономика және болжау
институты, сондай
-
ақ Е. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті үздік оқу
орындары атанды
.
Осылайша, республиканың жетекші жоғары оқу орындарының әлемдік
академиялық рейтингге кіруі көрсетіліп
жатқан білім сапасының өскендігін көрсетеді.
Сонымен қатар Ұлттық
институционалды аккредиттеудің өсіп келе жатқанын айта
кету керек. 2011 жылы ҚР БҒМ ҰАО 29 жоғары оқу орны және 6
–
Тәуелсіз білім беру
сапасын бағалау агенттігімен
-
ТБСБА аккредиттелген. Тәуелсіз ұлттық институционалды
рейтингтердің нәтижелерін кеңінен БАҚ
-
қа
ұсынуы оң нәтиже көрсетті
.
Атап айтсақ, Қазақстандағы 146 жоғары оқу орнының 20
-
сы
107 білім
бағдарламасы бойынша халықаралық арнайы аккредиттеуден өтті, оның ішінде
41-
магистратураның мамандығы бойынша
.
Сонымен қатар, 29 бағдарлама
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру ститистикасы
және бағалау орталығы
Достарыңызбен бөлісу: |