С. Б. Балшыкеев

101 
- Алланың алдында жауап беру кҥні, ӛлілердің қайта тірілуі, тозақ пен 
жҧмақ туралы ілім; 
- ораза ҧстаудың қажеттілігі; 
- Иисус Христостың адамгершілік туралы, соның ішінде атақты 
«алтын ереже» және т.б. ӛсиеттері. 
Осылайша, ол бостан бос пайда болған жоқ, оған дейін туындаған 
кейбір діни және практика жҥзіндегі элементтерді қамтыған. Әрине, бҧл 
жерде компиляция мен плагиат жӛнінде сӛз болуы мҥмкін емес.
Жоғарыда аталып кеткендей, ислам догматикасы мен рәсімінің 
қалыптасуы бірітіндеп жҥзеге асты, алайда, Мҧхаммедтің ӛмірінің соңына 
қарай ілім мен діннің негізгі шегі нақты қалыптасты, содан соң Отанынан 
тыс (Арабияда) жерлерде исламның жеңіс шеруі басталды.
Мҧхаммедтің ӛлімінен соң, оның ізбасары Әбу-Бәкір болды, ол билік 
басында аз уақыт отырған (632-634 жж.), бірақ ӛте дарынды тҧлға болған.
Әбу-Бәкір Арабия аумағында қатаң тәртіп орнатуға мәжбҥр болды, себебі, 
пайғамбардың ӛлімінен кейін мемлекетте былықшылық туындады және 
кӛптеген тайпалар ашық тҥрде исламнан, зекет тӛлеуден бас тартты. Әбу-
Бәкір ӛзінің ӛлімінің алдында ізбасары қылып Омарды тағайындады.
Омар мҧсылман қауымдастығын 10 жыл (634-644 жж.) басқарды. 
Оның кезінде халифатқа Сирия, Ирак, Мысыр, Ливан, Палестина аумақтары 
бағынған. Мҧсылман әдебиетінде халиф Омар әділ кӛсем, дана басқарушы 
және мҧсылман мемлекетін қҧрушы ретінде қарастырылады. Омар кісі 
ӛлтірушінің қанжарынан қаза болды. 
Ҥшінші халиф болып Осман сайланды, ол 12 жыл қызмет атқарды 
(644-656 жж.) және ӛзінің жол салушысы сияқты кісі ӛлтірушінің қолынан 
қаза тапты. Осман Ислам тарихында ең бастысы тҧлға ретінде есте қалды, 
оның бҧйрығы бойынша Қҧранның соңғы мәтіні қҧрастырылған.
Тӛртінші халиф болып Әли сайланды, ол бес жыл басқарғаннан кейін, 
(656-661 жж.) қаза табады. Әлидің есімімен мҧсылман қауымдастығының 
сунниттер мен шиитерге бӛлінуі байланысты, бҧл қҧбылыс әлі де жалғасын 
табуда.
Билікке қол жеткізудегі табан тірескен кҥрестен кейін, жаңа халиф 
болып Муавия сайланды, ол Әлидің жақтастарының қарсыласуын тоқтата 
алды және ата-бабадан келе жатқан халифтердің әулетін қалыптастырды. 
Бҧл әулет 661-750 жж. аралығында ӛмір сҥрді және тарихқа Муавия 
әулетінен шыққан – Омейядтар атымен енді. Омейядтар кезінде Солтҥстік 
африка мен Солтҥстік-Батыс Ҥндістанның жаулап алуы аяқталды.
Халифаттың астанасы Дамаск қаласына кӛшірілді. Мҧсылман әскерлері 
Византия империясы мен Иран патшалығын қҧлатты. Кейінірек, Халифат 
билігінде Кавказ сырты, барлық Орта Азия, Испания және басқа да 
аумақтар болды.
Ерте исламның дамуын қорытындылай келе, келесі жағдайларды 
белгілеуге болады: 

102 

жүктеу/скачать 1,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: