С. Г. Тажбаева Редакция алқасы



Pdf көрінісі
бет397/587
Дата06.01.2022
өлшемі7,04 Mb.
#13134
1   ...   393   394   395   396   397   398   399   400   ...   587
Байланысты:
ped and psy 2 nomer 2016.compressed (1)

Түйін сөздер: Қазақ `йелі, қыз т`рбиесі, ұлттық м`дениет, киіну `дебі, қарым-қатынас. 
 
Қазақ  халқының  «Еркек  үйдің  егесі,  `йел  үйдің  шегесі»  деп  айтқанындай  кез-келген  отбасының 
босағасының беріктігі мен ынтымағының жарасымдығы ондағы `йел баласының мықтылығына тіке-
лей  байланысты.  Осы  тұста  елбасы  Н.d.Назарбаев  өзінің  «Қазақстан-2050»  стратегиялық  бағдарла-
масында  `йел  баласының  шындығында  да  отбасының  тірегі  екендігін  ескертіп:  «Біз  қыздарымызға 
ертеңгі  жар,  ана  деп  қарап,  т`рбиелеуіміз  керек»,-  деп  қыз  балаларының  т`рбиесіне  ерекше  көңіл 
бөлуді  тапсырған  еді  [1].  Бұл  `сіресе,  бүгінгі  жаһандық  т`рбие  д`стүрлерінің  дендеп  еніп,  ұлттық 
болмысымызға ед`уір ықпал етіп отырған заманда өте өзекті м`селеге айналып отыр.  
Бүгінгі  статистикалық  м`ліметтерге  жүгінетін  болсақ,  бүгінге  дейін  Қазақстан  Республикасы 
бойынша 38386 бала жетім ж`не ата-анасының қамқорлығынан айрылған, соның ішінде 14052-сі қыз 
балалары  екен.  1999-жылдан  бүгінге  дейін  8675  бала  шетел  азаматтарына  асырап  алынуға  берілген 
[2]. Бұдан шығатын тұжырым, жетім балалар мекемелерінде т`рбиеленген балалардың болашақ отба-
сылық  өмірін  қалай  елестетері  белгісіз.  Осы  тұста  ғұлама  ғалым  `л-Фараби  бала  дүниеге  келгенде 
алдағы өмірінде бақытты болуға жетелейтін қасиеттерді игеруде өздігінен ол жетiле алмайтындығын 


Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
264 
айта келіп, ол үшін арнайы т`рбие ортасының болуын қажет деп санайды. Ондай ортаның негізгісі, 
`рі  баланың  бақытқа  қол  жеткізудегі  қасиеттерінің  негізі  қаланатын  т`рбие  институты  отбасы 
ортасы екендігін келтірген[3]. 
Бүгінгі  күні  өскелең  ұрпақтың  ұлттық  д`стүрден  алшақтап  өсуі  барған  сайын  отбасы  т`рбиесін 
жұтаңдатпақ. Оның үстіне қалыпты отбасыларындағы т`рбие де көпшілікті алаңдатарлықтай жағдай-
да. Нақтылап айтқанда, отбасыларындағы ажырасу саны жыл өткен сайын азаймай отыр. 
Сондықтан, т`рбие негізін қалайтын отбасындағы ана болмысын оның қыз кезінен қолға алу д`л 
бүгінгі  күннің  өзекті  м`селесі.  Қазақтың  ұлы  жазушысы  М.dуезовтың  «Ел  болам  десең,  бесігіңді 
түзе»,  -деп  шырылдауы  да  тегін  емес[4].  Олай  болса,  қыз  т`рбиесін  қолға  алу  мемлекеттік  іс  деп 
қарап, оның түп тамырына талдау жасау, сонымен қатар түркі халықтарына, соның ішінде қазақ қыз-
келіншектеріне  т`н  `йел  болмысын  сақтаудың  өзіндік  заңдылығы  мен  артықшылығы  бар  екендігін 
д`лелдеу біздің мақаламыздың басты мақсаты болмақ.  
Қазақ `йелдерінің болмысы мен мінез-құлқы, тіпті қарым-қатынасы қашан да тарихта өзгеше орын 
алған. Оның түп тамыры бүкіл түркі `йелдерінің болмысымен тығыз байланысты.  
Тарихи  деректерге  жүгінер  болса,  түрік  `йелдері  атқа  мекем  отырып,  жақсы  шаба  білген,  қару 
қолдануды  үйренген,  ерлік  жасаудан  тайынбаған,  тіпті  қамал  күзетшісі,  у`ли,  елші  де  бола  алған. 
Үйдегі  отбасында  да  `йел  еркекпен  тең  болған.  Балаға  `ке-шеше  басшылығы  қатар  жүрген.  Еркек 
`йелін  үнемі  құрметтеп,  оны  арбаға  отырғызып,  өзі  соңынан  жүріп  отырған.  Бұған  д`лел  VII-VIII 
ғасырларда  өмір  сүрген  Қорқыт  жырларындағы  `йел  бейнесі  мен  жар  таңдау  салттарында  айқын 
сипатталған[5].  Ал,  қазақ  халқының  қалыптасу  тарихында  пайда  болып,  жарық  көрген  мұралар 
мазмұны  сонау Томиристің (Тұмар), Заринаның болмысынан байқалып, Қорқыттың заманынан келе 
жатқандығын д`лелдейді [6].  
Түркі халықтарындағы `йел болмысының, соның ішінде қазақ `йелдерінің болмысының `у бастан-
ақ  ізгіліктілігін  көптеген  шетел  ғалымдары  зерттеп,  өз  тұжырымдарын  жасаған.  Атап  айтқанда, 
ғалым  Ю.К.Малницкий:  «Қазақ  халқының  тұрмыс  тіршілігінде  `йел  баласы  ең  алдымен  отбасы 
шаруашылығындағы басты құндылық болып табылған. Екіншіден, қыз балалары түрік халықтарының 
мұсылман дінін қабылдаған басқа тайпаларынан тараған  халықтарға қарағанда анағұрлым еркін `рі 
үлкен  құрметке  ие.  Оларды  ең  құрметті,  қонақ  отыратын  орын  -  төрге  отырғызған.  Сонымен  қатар, 
қазақ  `йелдерінің  көзқарасы  мен  пікірі  отбасылық  кеңесте  шешуші  дауысқа  ие  болған.  Сондай-ақ, 
қазақ  `йелдері  ат  үстінде  еркін  шауып,  қонақтарды  күтіп  алуға  ж`не  оларды  қымыз,  қымыранмен 
сусындатуға  қатысқан,  тіпті  олармен  сұхбатқа  да  түсетін  болған»,  -  деп  қазақ  `йелдерінің  басқа 
халықтар `йелдеріне қарағанда құқығының жоғарылығын  ерекшелеп сипаттайды [7]. 
dйтсе де, ислам діні келгеннен кейін қазақ қоғамында `йел мен еркек арасында біршама өзгешелік 
пен  талаптар  орнады.  dйелдің  орны  қаншалықты  ұлық  болса  да,  шариғи  тұрғыдан  өзіндік  нормасы 
мен `дебін сақтау талап етілді.  
Түркі  халықтарына  т`н  `йел  мінез-құлқы  мен  жүріс-тұрысындағы  м`дениеттілік  нормаларын 
қазақтың  ақын  жазушылары  өз  шығармаларында  д`ріптеп  жазған.  Солардың  бірі  Ғ.Мүсіреповтың 
«Оянған  өлке»  шығармасында  да  `йел  болмысының  қазақи  м`дениеті  былайша  сипатталған:  "Ең 
соңынан  кірген  кішкене  денелі  қазақ  .йелі  ауыз  үйдегі  орыс  жұмыскерлері  мен  орыс  .йелдеріне 
қарап  таңырқап  тұрып  қалыпты.  Мойындарына  дейін  ашық,  жалаң  бас,  еркектермен  қатар 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   393   394   395   396   397   398   399   400   ...   587




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет