Саясаттану
жүктеу/скачать 15,5 Mb. Pdf көрінісі
|
| МИЛЛЬ ДЖОН (1806-1873 жж.) – ағылшын философы, экономист,
қоғам қайраткері. Милльдің философиялық көзқарастары Карлейльдің, Бентамның, Конттың ықпал етуімен қалыптасты. Ол ХІХ ғасырдағы утилитаризм доктринасын насихаттап және одан әрі дамытқан аса ірі ағылшын философы болып саналады. Милль “Утилитаризм” еңбегінде моральдық теорияның пайдалы принциптерін көрсетті. Пайдалылық принципі бақытқа бейімделгенде дұрыс, ол бақыттан қашқанда дұрыс еместігін дәлелдеуге тырысты. Адамдардың қандай тілекті ойлауына байланысты туындайтын адамның әрбір мейірімді ісі жеке адам және жалпы қоғам үшін бақыт. Милль этикалық утилитаризм үшін Бентамды әшкерелеген сыннан тыс болғысы келді. Ал Бентам әркім өзінің меншікті қанағат сезімін іздейді, ол қанағат сезімі ұлы мейірім деп көрсеткен еді. Осының негізінде ол адамдарды эгоизм үшін кінәлады. Милль көптеген адам эгоистік жолға түспей әрекет жасайтындықтан адамның қанағат алу талпынысын эгоистік деп есептеген жоқ. Ол сонымен бірге Бентамның көзқарасы бойынша қанағаттың жоғары және төмен болатынын көрсетті. “Утилитаризмнің” ең соңғы бөлімінде ол: “бақыт – ең жоғары рухани құндылық” деген тұжырымды теріске шығаруды қайта қарастырды. Қарсылық мына бағытта өрбіді: бақыт ең жоғары құндылық бола алмайды, себебі көптеген жағдайларда біз әділдікті бақыттан жоғары қоямыз. Милль әділдік адам құндылықтары иерархиясында шын мәнінде жоғары құндылыққа ие, ал бақыт пен талпыныс оған адам тәртібінде үстемдік ететін принциптер екеніне өз дәлелдерін ұсынды. Милль өзінің философиялық көзқарастарында феноменалистік позитивизм позициясында тұрды. Ол біздің барлық біліміміздің өзегі біздің сенімдеріміз болып табылатын тәжірибеден туындайтынына иланды. Конттың көзқарастарының кейбіреулерімен келіссе де, Милль оның әлеуметтік-саяси көзқарасын қабылдай алмады, яғни, ол рухани және саяси деспотизмді қорғады және жеке тұлғаның бостандығын жоққа шығарды деген ойда болды. Осыған орай "Бостандық туралы" очерк жазып, біз адамдардың іс-әрекетіне олар өзгелерге зиян келтіретін жағдайда ғана араласа аламыз деп көрсетті. Осы очеркінде Милль ашық пікір таласы мен демократиялық дербестік туралы ой қозғады. Ол әрбір адамның дәстүрлер нормаларын да да бостандығы болуы тиіс деп есептеді. жүктеу/скачать 15,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|