ЖАЛПЫ ОРТА МЕКТЕПТЕГІ ҮШТІЛДІЛІКТІ ЕНГІЗУДІҢ ҒЫЛЫМИ-БАСҚАРУ АСПЕКТІЛЕРІ

705

Сурет 1 – Үштілді білім берудің басқару моделі 

Басқару моделі негізгі ғылыми ұстанымдарды ескере отыра құрастырылды:

Үздіксіздік ұстанымы – балалардың даму ерекшеліктерін есепке ала отырып, ағылшын, орыс 

тілінде оқыту технологиясының барлық кезеңдерінде бір-бірімен байланыса, үздіксіз оқытуды 

қамтамасыз етеді. 

Тұтастық ұстанымы – оқушылар бойында жалпы метапәндік тұтастық, жүйелік пен қажеттілік 

туралы ұғым қалыптасады, демек, үштілділік саясатының қажеттілігін ұғынуды қалыптастырады. 

Психологиялық  жайлылық  ұстанымы  –  оқу  үдерісі  барысында  қобалжу  факторларын 

тудырушы жағдайларды болдырмауға жағдай жасайды. Сондықтан оқушылардың психологиялық 

өзіндік  сезінуге  үш  тілді  оқытуды  енгізудің  ықпалын  диагностикалау,  балалардың  тілге  деген 

ынтасын дамыту, осы жұмысқа қатысы барлық тұлғаларға психологиялық көмек көрсету болып 

табылады.

Өмірмен байланыстыру ұстанымы – оқу бағдарламасын өмірдегі жағдайлармен, жаһандық 

өзгерістермен интеграциялау арқылы оқушылардың функционалдық сауаттылығы артады.  

Ғылыммен байланыстыру ұстанымы – мұғалімдер мен оқушылардың жаңартылған білім беру 

мазмұнын жүзеге асыруға қажетті зерделеу, зерттеу, іздестіру, салыстыру, талдау, болжамдау 

қасиеттеріне ғылыми көзқарасын кеңейтеді.

Осы тұрғыдан қарағанда, басқару моделін жүзеге асыру нәтижесінде мектепте үштілді орта 

қалыптастырылуда.  Оны  ынталандыру-құндылық  критерийлері  арқылы  бағалауға  болады. 

Оның  ішіне  балаларды  оқуға  ынталандыру,  білім  өрісін  кеңейту,  ағылшын  тілінде  сөйлеу 

дағдысын қалыптастыру және зияттандыру сияқты критерийлер кіреді.

Басқару моделі келесі ұйымдастыру формаларын қамтиды: элективті курстар, үйірмелер, 

сыныптан  тыс  іс-шаралар,  мұғалімдерге  арналған  курстар.  Осы  формалар  арқылы  үштілді 

ортада қалыпты түрде жыл бойы оқушыларға ықпал ету қарастырылған. 

Бағалау-рефлексиялау компонентінде басқару моделінің қызметі диагностикалау, бақылау 

және  түзету  түрінде  жүзеге  асырылады.  Жыл  бойында  әрбір  оқушы  қаншалықты  табысты 

болғаны, оның оқу жетістіктерінің арттырылғаны бақылауға алынып, тиісті түзету іс-шаралары 

қолданып отырылады.

Басқару моделінің түпкі мақсаты үш тілді меңгерген оқушы тұлғасын қалыптастыру. Онда 

қазақ тілі (қазақ тілі, қазақ әдебиеті, математика және инвариантты жаратылыстану оқу пәндері), 

ағылшын  тілі  (химия,  физика,  биология,  информатика  пәндерінің  курстары  және  ағылшын 

тілі пәні); орыс тілі (дүние тарихы, орыс тілі мен әдебиеті пәні) көп тілді оқушының тұлғасын 

706

қалыптасуға ықпал етеді. Пилоттық режимдегі пәндер негізгі сабақтарының белгілі бір бөлігінде 

де ағылшын тілінде жүргізе бастады.

Қазіргі таңда мектеп-гимназияда теориялық басқару моделін құрғаннан кейінгі жүзеге асыру 

кезеңдері басталды. Дайындық кезенінде алдымен кадр мәселесі шешуін тапты. Мектептегі жас 

ұстаздардың қатарынан ағылшын тілін меңгерген немесе оқуға ынтасы бар кадрлар іріктелді. 

Курстық дайындықтан өткен соң олар А1-С1 сертификатына ие болды. Одан кейін олардың әр 

қайсысына эдвайзер ретінде ағылшын тілі пән мұғалімі бекітілді. Олардың өзара әрекеттесуі 

басшылар тарапынан қадағаланып отырды.

Менеджмент қағидасы бойынша жаңашылдыққа аттаған ұстаздарды ынталандыру мәселесі 

мектеп басшылығынын назарында. Әрине, оқу жоспары бойынша экспериментке бөлінген сағат 

көлемі көп болмаса да, оларға моральді түрде қолдау көрсетіліп отыру қажет. Мысалы, тиісті 

марапаттауға ұсыну, қалалық, областық деңгейдегі түрлі кәсіби байқауларға қатысуы – ол да 

ұстаз көшбасшылығын көтермелеу әрекеті деп санауға болады. Сонымен қатар, сабақ кестесін 

құруда  ұстаздың  уақытын  бағалауға  бағытталған  оптималды  түрлер  қарастырылған.  Себебі 

әрбір  сабаққа  шет  тілінде  дайындалу  ізденісті  қажет  етеді.  Жалпы  айтқанда,  эксперимент 

аясында дұрыс психологиялық ахуал қалыптасуға біршама күш салынды.

Маңызды мәселенің бірі деп шет тіліндегі оқу материалы мен оқулық тапшылығын айтуға 

болады. Барлық облыстарға министрлік тарапынан берілген нұсқауларды ескере отыра, ұсынған 

оқулықтарды қамтамасыз ету – қала мен мектеп басшылығының жасаған үлкен бетбұрысы деп 

есептеу керек. Осы материалдарды өз бетінше қайта өндеп, құрастырып-түзудің негізінде әрбір 

мұғалім  эксперименттік  оқу-әдістемелік  кешен  жасап  шықты.  Қазіргі  таңда  қала  мен  облыс 

мектептерінің арасында тәжірибемен бөлісуге дайындық үстінде.

Көптілді ортаны қалыптастыруда материалды-техникалық база өз ролін атқаруда. Алдымен, 

эксперимент кабинеті ашылуына орай қалалық білім бөлімінің тарапынан компьютерлік сынып 

бөлінді.  Онда  экспериментке  қатысушы  ұстаздарға  интернет  желісі  арқылы  оқу  материалын 

іздестіруге, алуға, өндеуге мүмкіндік жасалды. Сонымен қатар, оқушыларды шет тілінде өтетін 

сабақтарды  сол  кабинетте  өткізумен  қызықтырды.  Мектеп  рекреациялары  ағылшын  тілінде 

жазылған стендтер, бұрыштар, суреттермен безендірілді. Оларды ағылшын тілі пән мұғалімдері 

дер кезінде жаңартып тұрады. Жыл бойында эксперимент аясында өткен сабақтарға басшылық 

тарапынан  бақылау  жүргізіледі.  Оқушылардың  шет  тілін  қаншалықты  меңгергені  әдістемелік 

кеңесте талқыланып, келесі жұмыс бағыттары айқындалып отырады. Жалпы, балалардың шет 

тілінде пәнді оқуға қызығушылығы өте жоғары деп айтуға болады.

Жоғарыда  баяндалған  эксперимент  алаңы  аясында  ұйымдастырылған  жұмыс  жалпы 

педагогикалық инновациялар қатарына жатады. Себебі ол ғылыми критерийлердің сипатына 

ие болды:

а)  оңтайлылық  -  нәтижелер  алу  үшін  жұмсалатын  мұғалімдер  мен  оқушылардың  күші, 

құралдар шығыны тиімділігі анықталды;

б)  нәтижелілік  -  мұғалімдер  іс-әрекетінде  алынған  нәтижелердің  белгілі  бір  тұрактылығы 

айқындалды;

в) жаңалықтарды жаппай тәжірибеде жасампаздықпен қолдану мүмкіндігі қарастырылды. 

Дегенмен,  эксперимент  барысында  анықталған  сын-қатерлер  мен  қиындықтарға  назар 

аударсақ:

Ағылшын  тілі  пәнінің  жалпы  оқыту  сапасына  назар  аудару  қажет.  Соңғы  жылдары  пәнді 

коммуникация  тәсіліне  бағыттағанымен,  ойланатын  мәселелер  көп  екендігі  байқалды.  Се-

бебі оқушыдардың басым бөлігі  пәнге берілген мазмұн аясында еркін меңгерген дағдылары 

байқалмайды. Шет тілі мұғалімдер креативті ізденіс жолына түсу қажеттілігі туындап отыр.

Мемлекет  тарапынан  ұйымдастырылған  курстарда  қайта  дайындықтан  өтіп  жатқан 

мұғалімдерде ағылшын тілінде төселмегендіктен, көптеген қателіктер байқалады. Бұл жағдай 

бірнеше жылдардың тәжірибесін және ұстаздың үнемі сөйлеу іс-әрекетін жан-жақты дамытуды 

талап етеді.

Оқушыларға түсіп жатқан оқу жүктемесі олардың психофизиологиялық шамасынан артып 

жатыр. Осы жерде оқу салмағын азайту мәселесіне педагог-ғалымдар назар аудару керек деп 

қорытамыз.

Мұғалімдер өз пәні бойынша шет тілінде өте тиянақты, жүйелі түрде жұмыс ұйымдастыруы 

керек.  Баланың  мүмкіндігіне  қарай  терминологиялық  дескрипторларды  нақтылау  қажеттілігі 

туындап  отыр.  Яғни,  оқушы  санасында  ана  тілінде  қалыптаспаған  түсінік-ұғымдарды  шет 

707

тілінде ерте беруге болмайды. Себебі бұрыс қабылданған ұғымды қайта меңгерту болашақта 

қиындыққа соғады. 

1. 

Оқу  үдерісін  интенсификациялау  қажеттілігі.  Оқу  жоспарында  бөлінген  сағат  көлемі 

шектеулі, оның сыртындағы уақытты  оқушы үшін тиімді пайдалану қажет. Оқушыға оптималды 

түрде белгіленген өзіндік жұмысты таразылау керек.

Дегенімен,  бұл  анықталып  отырған  мәселелерді  шешу  жолдарын  кәсіби  тұғыда  ізденіп 

жұмылса, мемлекет пен қоғам қойған мақсат-міндеттерге қол жеткізуге болады.

жүктеу/скачать 10,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: