Сөж пәні: Қазақтың импровизаторлық өнері. Тақырыбы
Адамдардың мінез-құлқындағы өзгерістер
жүктеу/скачать 98,52 Kb.
|
Берікханова Арайлым эссе
| Адамдардың мінез-құлқындағы өзгерістер.
Дулат ел өміріне көз жібергенде, адамдар арасындағы қарым-қатынас көріністерін хандық замандағы, бұрыннан келе жатқан өмір қалпы бұзылмаған кездегісімен салыстыра қарайды. Тегінде мәселе хандық билік, бұрынғы ел билеу тәртібі мен феодалдық өмір қалпының ескіргенінде немесе оларға замана ағымына үйлесетін өзгерістер енгізілудің қажеттілігінде емес еді. Мәселе халқымыздың қоғамдық өміріндегі өзгерістердің тарихи қажеттіліктен, эволюциялық даму жолымен емес, күштеумен, отаршылдық саясаттың мүддесіне бағындыра жүзеге асырылғанында еді. Туған халқын отты жүрегімен емірене сүйіп, оның тағдыры толғандырған – Дулат Бабатайұлының шығырмашылығында және сол ұлттың менталитеті мен рухына жат өзгерістер сыншылдық тұрғысынан көрініс тапты. Ақын: Қой зор болып түйеден, Құлын зор боп биеден, Сөз оралмай жүйеден, Бұзақы би боп тізілді. Лашын өрлеп ұша алмай, Ер майданға түсе алмай, Үлкеннің тілін кіші алмай, Елдегі жақсы бұзылды, – деп, жақсы мен жаман, құндылық пен құнсыздық туралы ұғымдардың әділдік, шынайылыққа кереғар түрде өзгергенін сыншылдық, шыншылдықпен көрсетеді. Ақын байлар саудагерлік жолына түсіп, соның арқасында жамандардың бағасы көтеріліп, қырандар – асыл азаматтар ескерусіз, елеусіз болып қалғанын айтады. Мәстек озып, бәйге алды, Тайша бұл боп, тай қалды, Бағасыз қыран жай қалды, Достықтың қылы үзілді, – дейді кейіспен. Бірталай үлкен ақындар, солардың ішінде Абай, Сұлтанмахмұт та бар, назар аударған: еңбек етіп, бала-шағасын бағудың орнына тамағы піскен үйді аңдып, иесінің қас-қабағын бағып, жағынатың, аузына бірдеңе тисе, елеуреп шыға келетін кер жалқау қазақ кедейінің бейнесін Дулат та айнытпай жасайды. Ондай сорлының өлер жерін білмей, әулекіленген сыйқы әрі күлкілі, әрі аянышты. Сен де ақынды қайталап: Қымыз құмар, сөз құмар, Сор құмар өңшең сорлылар,- дейсің ішіңнен. Ал енді ұлы сықақшы суреттеген мақтаншақ, өтірікшінің сатиралық бейнесі әлгі жалқау кедейдің екінші нұсқасы іспетті. Жау көргенде, көздейсің Ши бұтаның тасасын; Жау кеткен соң, жотада Кердең-кердең басасың; Бір күн тойса тамағың, Тасқын судай тасасың; Қарның ашса бір түске, Солбырайып солғандай... Адам баласы өмірінің мән-мағынасы бақытқа талпынудан тұрады. Ал сол шынайы бақытты отбасынан ғана табуға болатыны жайында ұлы ойшылдар мен ақындар бірін-бірі қайталап айтумен келеді. Отбасы дегеніміз – ерлі-зайыптылардың бірлікте өмір сүретін ұясы ғой. Демек, бақыт – тағдырларын табыстырған қыз бен жігіттің бір-біріне деген айнымас сүйіспеншілігі, өмірде кездесетін куаныш пен қайғыны, баршылық пен жоқшылықты қатар тұрып, тең бөлісуі, сергек сезімталдықпен бірін-бірі аялап, тату-тәтті ғұмыр кешуі деген сөз. Бұл үйлесім бұзылған бойда, отбасының қызығы мен берекесі кетіп, бақыты сорына айналмақ. Қазақ фольклоры мен ақын-жыраулар шығармашылығындағы отбасы мәселесінде "жақсы әйел – жаман әйел" тақырыбы дәстүрлік сипатқа ие. Ақын-жыраулар арасында аталған тақырыпқа жыр тудырмағаны кемде-кем. Дулат жаман әйел тақырыбын жекелеп алып, мейлінше өткір де шынайы суреттейді. Жаман болса қатының, Көрінгенмен ұрысып, Қонбаса айтқан акылың, Қайраумен тілің мұқалып, Үйіңнің іші жау болып, Қалың өңің жұкарып, Отыңның басы дау болып, Үйіңнің іші қаңырап, Көп көзінше қыжыңдап, Өмірден көңлің тоқырап, Оңашада ызыңдап, Белдеу жаудан жаман жоқ. Құрбың келсе, құрысып, Ащы болса да, шындық. Және бұл – бір дәуірге, бір ұлт пен ұлысқа ғана емес, барлық заманалар мен халықтарда кездесетін шындық. жүктеу/скачать 98,52 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|