217
орта деңгей
В1 қалыптасқан игерім
ортадан жоғары деңгей
В1+ тереңдетіле қалыптасқан игерім
жоғары деңгей
В2 ілгеріле қалыптасқан игерім
жетік деңгей
В2+ тереңдетіле, игеріле қалыптасқан игерім
С1 кәсіби игерім
Жоғарғы оқу орындарында қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде оқытуды деңгейлік жүйеге енгізу –
толық жүзеге аспай отырған өзекті мәселердің бірі. Бұл мәселені табысты шешіп, оқыту мақсаттарының,
міндеттерінің, әдістерінің, ұйымдастыру нысандары мен оқыту құралдарының анықталуы мемлекеттік
тілдің
проблемаларын шешуге көмегін тигізеді. Деңгейлік тілдік оқытудағы бірінші орынға тілдік
дайындықты біріздендіру, әр түрлі кезеңдерде тілдерді оқыту процесінің сабақтастығы, тілдерді оқыту
процесінің үздіксіздігі сияқты мақсаттар қойылады. Деңгейлік тілдік білім беру студенттердің тілдік
құзыреттілігін дамыту дәрежесін көрсете отырып, оқу үдерісін бір деңгейден екіншісіне ауысу ретінде
қарастырады. Бұл ретте әрбір деңгей алдыңғы және кейінгі деңгеймен де әрекеттеседі. Бір деңгейдегі
біртектес топтарда да студенттер тілдік іскерліктер мен дағдылармен, ең бастысы, тілді меңгеру
қабілеттерімен ерекшеленетінін айта кету керек. Студенттік топтардың әр текті құрамында бірдей
тапсырмаларды орындауы тиімді болмай, кейде деңгейі жоғары студенттер үшін де, деңгейі төмен
студенттер үшін де кедергі болып табылады. Сондықтан нақты студент меңгерген құзыреттіліктерге
сәйкес қазақ тілін оқыту процесін ұйымдастыруға дәл осы деңгейлік оқыту мүмкіндік береді.
Деңгейлік оқыту сөйлеу қызметінің әрбір аспектісі бойынша бірыңғай талаптарды және бағалау
критерийлерін қалыптастыра отырып, келесі деңгейге өтуге негіз болады, бұл қазіргі заманғы білім
берудің алдында тұрған сапаны қамтамасыз ету және оның нәтижелерін өлшеу сияқты басты
міндеттердің бірін шешуге ықпал етеді. Тілдік деңгейлік даярлықты сертификаттауға қойылатын
бірыңғай талаптарды әзірлеу – бағалауды объективтендіру мәселесін шешумен байланыстырылады.
Осыған байланысты студенттердің лингвомәдени даярлық деңгейіне қойылатын талаптарды
жалпыеуропалық талаптармен сәйкестендіру қажет. Қазақ тілін оқытуға деңгейлік көзқарас тілді
меңгерудің әрбір деңгейі үшін түпкі мақсаттарды нақты түсінумен, оқытудың сабақтастығымен, әр
деңгейдің ішінде студенттердің білімін бағалаудың ашықтығы мен объективтілігімен сипатталады. Оның
мәні оқу процесін оқытушыдан өз қызметінің нәтижелері үшін жауапкершілікті толық сезінетін студентке
қайта бағыттаудан тұрады. Бұл идеология оқытушының да, студенттің де жаңа психологиясын көздейді.
Тіл дайындығының деңгейлік бөлінуі нәтижелі процес болып табылады және оған енгізілген
лингвистикалық білім беру процесін нақты ұйымдастыру мүмкіндігімен ерекшелінеді. Бұл ретте осы
мүмкіндіктің өзі ұйымдастырушылардан жоғары деңгейлі құзыреттілікті және барынша күш салуды
талап ете отырып, оларға үлкен жауапкершілікті жүктейді. Бұл жүйенің негізінде жүйелілік, сөйлеу
қызметінің барлық аспектілерінің проблематикасын біртіндеп күрделендіру жатыр. Деңгейлік тілдік
даярлықты бөлінген критерийлерге сәйкес іске асыру оқу процесін дұрыс ұйымдастырғанда ғана жүзеге
асады.
Қазақ тілінің деңгейлік оқыту процесін іске асыру – оқытудың инновациялық технологияларын
кеңінен енгізуге, студенттерді қазіргі заманғы оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз етуге және
бақылаудың қазіргі заманғы құралдарын пайдалануға мүмкіндік береді. Бұл біріздендірілген
дескрипторлар бақылаудың түрлі жүйелерін салыстыруға және қазақ тілін оқытудың тиімділігін
айқындауға мүмкіндік береді. Қазақ тілін өзге аудиторияларда деңгейлік оқытудың төмендегідей оң
жақтары бар:
-
қазақ тілін меңгерудің әрбір деңгейі үшін түпкі мақсатты нақты түсіну;
-
оқытудың сабақтастығын қамтамасыз ету мүмкіндігі;
-
әр деңгейдегі студенттердің білімін бағалаудың ашықтығы мен әділдігі;
-
әрбір деңгей үшін жетекші мамандар әзірлеген жалпыға ортақ түпнұсқалы оқу-әдістемелік
кешендер мен тест жинақтарын пайдалану;
-
тілден нақты білімі бар екенін растау немесе халықаралық деңгейде танылған сертификат алу
мүмкіндігі.
Оқыту процесі деңгейлік жүйеге толық сәйкес келмесе де, бірқатар ғалымдарымыз жоғары оқу
орындарына арнап деңгейлік оқулықтар жазып, бірізді жүйеге келтіру жұмыстары жүріп жатыр.
Деңгейлік оқулықтардың шығуын оқыту жүйесін ретке келтірудің алғышарттары деп қарауға болады.
Сонымен қатар, студенттердің өз тілдік дайындығының нәтижелілігін іс жүзінде, нақты өмірде сезінуге
мүмкіндігі болуы тиіс. Бұл іске қазақ тілінде конференциялар мен семинарларды ұйымдастыру арқылы,
соның ішінде тіл тасымалдаушылардың қатысуымен, студенттердің бейінді кафедралардың ғылыми
218
жұмыстарына, рефераттар пен аннотацияларды құрастыруға, кафедра
проблематикасы бойынша қазақ
тілінде ақпараттық материалдарды іздестіруге қатысуы арқылы және т. б. қол жеткізуге болады. Қазақ
тілін деңгейлік оқытуда педагог-лингвистердің міндеті:
-
бастапқыда әрбір студенттің қазақ тілін меңгеру деңгейін дұрыс анықтау және әрбір нақты
жағдайда деңгейді анықтау диагностикалық тест нәтижелері негізінде жүзеге асыру;
-
диагностикалық тесттің мазмұны мен талаптарын нақтылау;
-
студенттерді деңгей жүйесімен таныстыру және олардың жеке тілдік дамуын бірлесіп анықтау
(біреу үшін барынша жоғары нәтижемен бір ғана деңгейден өту жеткілікті болса, біреу үшін ЖОО-да оқу
кезінде 2 деңгейді де меңгеру жеткілікті болуы мүмкін);
-
бір деңгейден екінші деңгейге өту кезінде барынша жоғары нәтижелерге қол жеткізу мақсатында
орындалатын әр тапсырманың көлемі мен лексика-грамматикасын анықтау;
-
деңгей жүйесі шеңберінде және тілдік тұрғыдан ерекше дарынды студенттердің ілгері деңгей
топтарына жылдам ауысуын қамтамасыз ету (көтермелеудің осы түрінің психологиялық аспектілері осы
студенттің ғана емес, басқа да білім алушылардың уәждемесіне оң әсер етеді);
-
ЖОО-ның шығармашылық-тілдік ортасын құруға және дамытуға белсенді қатысу.
Жоғарғы оқу орнында қазақ тілін деңгейлеп оқытуды қолданудың маңыздылығы туралы қорытынды
жасай отырып, оның нақты құрылымы, өлшеу құралдары және практикалық тапсырмалар жүйесінің
деңгейлеп берілуі – оқу процесіндегі негізгі жұмыс болуы тиіс. Қазақ тілін үйретуде деңгейлік оқытуды
пайдалану тұлғаның өзін-өзі одан әрі дамытуына мүмкіндік беретін нақты біріздендірілген негіз болуы
қажет. Тілді меңгеруде жаңа мақсаттарға жету үшін мектепте алынған базалық білім жеткіліксіз,
сондықтан замануи студент қарым-қатынас дағдыларын әр уақытта жетілдіріп отырады. Студенттің
сұранысына сай тіл үйренудің қазіргі тиімді жолдарын іздестіру – оқытушының міндеті.
Достарыңызбен бөлісу: