«Сапа жолдас жұмыртқа сатуды да орыстан ала

323
Кітап сыны
ЖАҢА КІТАП
Н. Островская. Еңбекшілерге кооперация не үшін керек? 
Қазақшаға аударған Жүсіпұлы Сапа.
Басқан қазақтың мемлекет баспасы. 14 бет, 23 тиын. Орын-
бор, 1925 жыл.
Осы кітап орыс тіліне аударылған кітаптың ең жақсысының 
бірі. Кітап қазаққа түсінікті тілмен жазылған. Орыс кітабына 
қазақ тымағы киілген. Бұл кітапты мұғалімдер, кооперация 
қызметкерлері алып оқыса жақсы болады. Осылар көшбасшы 
болып, барып кедей елдерді кооперацияға үйретсе біздің 
қазақ елінде осы күні хат біліп оқитыны жоқ та шығар. Кітап 
бағасы тым қымбат, 5 тиын болса да жарар еді. Сапа жолдастың 
жазғанынан біздің тапқан мініміз мыналар:
«Еті ыстыққа шыдамай жарылып, қаны шып-шып шығып 
тұрады» (4-інші бет), – депті. Жарылатын ет емес, тері ғой!
«Тауар сатып алады» (5-інші бет), – депті.
Тауар – орыстың сөзі. Орыс, онда да орыстың қалада 
өскендері «тауар, тауар» деп келеді. Қазақ пұл сатып алады, ма-
лын «пұл» дейді. Пара жегіш ... пұлға сатылады. Қала жатағы 
пұл сатып баиды. Енді осы орыстың тауарын лазламай-ақ[?] 
пұлға мініп жүре берсек болмай ма?
Қояндыда – Қарқаралы үйезінде [оязында] үлкен базар – 
Жымұқ Жүсіпке кездесе кетеді.
Жүсіп: – Ассалаумалейкум! Неғып жүрсін? – дейді.
Жымұқ: – Алейкум салам! Залал қыла келіп едім, – дейді де, 
– Базарда кімді көрсем: бәрі пайда қыла келіпті. Мен қылмасам 
залалды, кім қылады?! – дейді.
Сапа жолдас «пайда» (5-інші бет) деп жазады – бұл пайда 
ғой. Сөз басы «бай» ғой. «Пайда» парсы, сарттан келіп біздің 
«байды» бұзған ғой. Қазақтың өз сөзін өзгерткен оң бола ма? 
«Пайда» деп тілін бұрамасаң, қазақ айта ма?
Сапа жолдас орыстың «потребитель» деген сөзін «тұтынушы» 
деп қазақшалайды.

324
Кәрі-құртаңды қалың малға, ақсақ-тұқсақты қонаққа қазақ 
ұстаушы еді (7-нші бет).
– Ей Жүніс, бұ Матақ кәрі итті не деп ел ғып асырап жүрсің? 
– дегенде, Жүніс: – Сендей кәрі шал өлмей ме? Сенің жаназаңа 
ұстамаймын ба? – деуші еді. Қазақ ұстап, татар тұтынып келеді 
ғой; өз сөзіміз тұрып көршіден лау [?] алғанымыз оң бола ма?
Сапа жолдас «кендір жұртқа сатып алады» (8-інші бет) дейді. 
Мына кендір орыстың «лен»-ы болса, бұ кендір-ау – сулы ғана 
аймаққа шығады. Қазақ жері ылғи құрдың ең құрғағын жата-
ды. Біздің қазақ елі кендір сатып шаруа үлгерте алмас.
Сапа жолдас жұмыртқа сатуды да орыстан ала салған. Қазақ 
тауық асырап, оның жұмыртқасын бұлдауға [?] әлі жеткен жоқ. 
Кендір мен жұмыртқаны қазақ кітабынан шығарып тастағанда 
да кемшілік болмайтын еді. Бұл жоқ жерден орысқа ерген ғой.
Сапа жолдас егін соғатын машине деп келеді (15-інші бет). 
Қазақ егінді соқпайды, бастырады. Бұл арада «егін соққан» де-
ген орыстың сөзінің тура тәржімесі ғой. Қазақтың егінін бұршақ 
соғады. Егін бастыратын машине болса да жөн болатын еді.
Сапа жолдас «буаз» әйел деп келеді (27-нші бет). Әйел 
екіқабат, сиыр, бие, түйе буаз болса қайтеді?
Сапа жолдас «капитал» деп келеді (10-ыншы бет). Білімдегі 
«капитал» мен ел аузындағы «капитал» екі мағынада.
Адам қолы тиіп пұлға айналған заттың бәрі білімде 
«капиталға» жатады. Қазған кен саған үй, тұрмыста жұмсалатын 
бұйым, аспап, қазан, қап, терлік-шендікке дейін «капитал» бо-
лады. Ел аузында «капитал» деп ақшаны ғана айтады. Біз сынға 
алып отырған кітапшадағы «капитал» кооперацияның ақшасы, 
қажетін сатып алатын пұлы, кеңсесіндегі аспабы болады.
Әзіл дегенде көзге құралай қонған үй, қоралы ел, аққан өзен, 
шалқыған көл, топ жылқы, желге оралған құлын көрінеді.
«Капитал» дегенде Еуропа елінің көзіне кірпіштен түзеген 
неше қабат астылы-үстілі үй, көше толып ерсілі-қарсылы, асуда 
айдаған қалың жылқыдай соқтыққан ит жор...қа салып жосыған 
адам тобы ормандай сірескен зауыт пен фабрик пешінің еріні 
[?] көрінеді.

Біз капиталдан Еуропаның сөз заңынан шыққан 
«капитализмді» мінеп, басқа көзге төбелеп салып жүрміз. «Ка-
питализм» деген құр бір сөздің мағынасында емес. «Капита-
лизм» – адам баласы[ның] тарихының бір түрі.
Өндірме өрлеп өсіп, пұл базарланып, қазына бір қолға жиы-
лып, қызметін сатып табанақы маңдай терімен күнелткен адам 
баласы құмырсқадай құжынап, білік қазына иесі – жатыпішер 
тоққарынға ауғанда, адам баласы бірінің етін бірі жеп, жаула-
сып екі тапқа бөлінгенде «капитализм» – тарихи заман туады.
Қыр баласы.
«Теңдік» газ., мамыр-шілде, 1925 жыл.
Қызылорда.

жүктеу/скачать 15,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: