Ю., Ташкеева Г.Қ. Физикалық материалтануға кіріспе
жүктеу/скачать 5,26 Mb.
|
| Морт сынғыш бұзылу кезінде пластикалық деформацияның мәні аз, мойын пайда болмайды, аққыштық жоқ, сызат күштің артуынсыз дамиды. Материалдың мортсынғыштығы туралы соққылық тұтқырлық (ан) шамасы бойынша айтуға болады, ол соққылық иілу кезіндегі беріктігін сипаттайды:
ан = , (1.58) мұндағы, – үлгінің бұзылуына жұмсалған жұмыс; S – үлгінің көлденең қимасының ауданы. ан мәні аз болса, материал соншалықты морт сынғыш. Материалдың пластикалық деформациясы (дислокация қозғалысының үдерісі) кернеулік мәні кезінде, аққыштық шегінің үлкен мәнінде рөлі зор. Материалды беріктету, мысалы, оның суық деформация үдерісінде бақылануы мүмкін. Бұзылудың басынан аяғына дейінгі пластикалық деформация материалдың деформация дәрежесі ұлғаюының шамасы бойынша кедергінің артуына алып келеді. Бұл дегеніміз кристалдық материалдардың деформациясының жалғасуы үшін қосымша кернеудің тұрақты артуын қажет етеді. Аталған құбылыс деформациялық беріктету деп аталады. Пластикалық деформация жалғасатын үдерістерде беріктету дислокация тығыздығының ұлғаюымен байланысты және сырғанаудың әртүрлі кристаллографиялық жүйесіндегі дислокация қозғалысына негізделінген, олардың өзара қиылысуына, дислокация «орманының» пайда болуына, ол кристалдың пластикалық деформациясын одан әрі жүруін қиындататуына негізделген. Беріктетуге басқа да ақаулар әсер етеді – олар дислокация қозғалысына: қоспалық атомдар, меншікті нүктелік ақаулар және олардың топтары (мысалы, дислокациялық тұзақтар, тесіктер және т.б.), екінші фазаның бөлінуі; дән шекаралары және аралық дән, фаза аралық шегара және т.б. кедергі жасайды. Материалды беріктетуге механикалық деформация жолымен ғана емес, сондай-ақ термиялық өңдеу, легирлеу, оны жоғары энергетикалық бөлшектермен (нейтрондармен, иондармен, электрондармен) лазерлік сәулелендіру жолдарымен де істеуге болады. Көптеген материалдардың маңызды эксплуатациялық және технологиялық сипаттамасы – қаттылық – материалдың одан да қатты денені (инденторды) енгізгенде пайда болатын беттік қабатта жергілікті пластикалық деформацияға материалдың қарсы тұру қабілеттілігі. Қаттылықты анықтаудың әдістері материалға тұрғызылған денені (шарикті, конусты немесе пирамидаларды), анықталған өлшемді, сыналатын материалдан қаттылығы артатын заттан жасалған заттарды қысымдауға негізделген. Қаттылықпен берілетін күш: –Үлгінің беткі қабатында қалатын із ауданына (Бринелль әдісі, НВ белгіленуі); –Қысымның тереңдігіне (Роквелл әдісі, НRВ және қаттылық санымен белгіленеді); –1 мм2 ауданның ізіне (Виккерс әдісін НV және қаттылық санымен белгіленеді). Кіші көлемдегі қаттылықты анықтау қажет кезде, мысалы, жеке дән көлемінде, опткалық микроскоп көмегімен алмаздық пирамидалардың диагональді іздері бойынша бағаланатын микроқаттылықты анықтау әдісі қолданылады. Қаттылықтың мәні бойынша материалдың беріктігі мен пластикалылығы туралы айтуға болады. Температураның артуы, ережеге сай, материалдың пластикалылығының артуымен және олардың беріктілік, серпімділік және қаттылығы азаюымен қатар жүреді. Бұл қасиетте материалды қысыммен ыстық өңдеу әдісіне (прокатка, ковка, штамптау, талшықтау) негізделінген. жүктеу/скачать 5,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|