Емтихан сұрақтары (теориялық сұрақтар)
жүктеу/скачать 1,34 Mb.
|
физиология сессия
|
Емтихан сұрақтары (теориялық сұрақтар) 1. .Жұлын. Жұлын құрылысының сегменттік принциптері. Жұлынның нейрондары Жұлын – ОЖЖ ең көне бөлігін құрайды. Жұлын –омыртқа жотасының өзегінде орналасқан, өткізгіш және рефлексті қызмет атқаратын ОЖЖ бөлімі. Жұлынның ерекшелік белгісі: оның сегменттік құрылысы. Адамның жұлины сегменте тұрады: 8 мойын ( С І - С ҮІІІ ), 12 куеде (Т І -Т ХІІ ), 5 бел (J І -J Ү ), 5 сегізкөз (S І -S Ү ) және 1-3 құймышақ ( Со І -Со ІІІ ). Жұлынның әрбір сегментінен жұптасқан алдыңғы және артқы түбірлер шығады. Жұлынның әрбір сегментіне дененің белгілі бір бөлігі сәйкес келеді, ол метамер деп аталады. Жұлынға қабысу принципі тән: дененің 3 метамерін жүйкелендіреді, өзі 3 метамерден ақпарат қабылдайды. Адам жұлыны құрамына 13,5 млн. жуық нейрондар енеді, олардың 3% эфферентті нейрондар, 97% интернейрондар (ендірме) құрайды, ал сезімтал нейрондар денесі жұлыннан тыс жұлындық немесе интрамуралдық ганглийларда орналасады. ЖҰЛЫН НЕЙРОНДАРЫ ТОПТАРЫ: Мотонейрондар немесе қозғалтқыш – алдыңғы түбір; Интернейрондар – жұлын ганглийлерінен ақпарат алатын артқы түбір; Симпатикалық және парасимпатикалық бүйір түбі. Олардың аксондары жұлыннан алдыңғы түбірлер арқылы шығады. Ассоциативті жасушалар – жұлынның меншікті нейрондары, сегменттер арасында байланыс қамтамасыз етеді. ЖҰЛЫННЫҢ НЕЙРОНДЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ: 1.Эфферентті нейрондар ішіне альфа и гамма мотонейрондарды, сонымен қатар преганлионарные нейроны вегетативті жүйке жүйесінің ганглийге дейінгі нейрондары жатады . Альфа мотонейрондар, адам бетінен басқа, барлық, қаңқа бұлшық еттерімен байланысқан. Альфа нейрондар аксондары қаңқа бұлшық еттерінің экстрафузалды талшықтарына қозуды 70-120 м/сек жылдамдықпен өткізеді . Нейрондар тұтасып жеке бұлшық еттерді жүйкелендіретін мотонейронды пул түзеді. Мотонейронды пул құрамына жұлынның әр түрлі сегменттерінен мотонейрондар енуі мүмкін. 2.Жұлынның гамма мотонейрондары. Олардың аксондары интрофузальным бұлшық ет талшықтарына немесе бұлшық ет ұршықтарына қозу өткізеді. Бұл мотонейрондардан шыққан қозу мидың адам қалып күйіне жауап беретін бөліктеріне әсер етеді. Гамма мотонейрондардың аксондары қозуды 15-40 м/сек жылдамдықпен өткізеді. 3.Жұлынның интернейрондары қозу мен тежелу интерграциясына қатысады . Жоғары бағытталған нәзік буда (Голл будасы) және сына тәрізді жіпше (Бурдах будасы). Олар жұлынның артқы бағанын құрайды. Проприорецепторлар, терідегі жанасу рецепторлары және висцерорецепторларынан қозу өткізеді. Бұл будалар сопақша миға жетіп Голл-Бурдах ядроларына жеткізіледі. Мұнда олар таламустың арнамалы нейрондары арқылы үшінші нейрондарға жеткізіледі де ми қыртысында талдануға апарылады. Бұл жолды құрайтын нейрондардың бүлінуі тактилдік сезім жойылуы мен қимыл-қозғалыс тепе-теңдігін сақтау бүлінуіне әкеп соғады. 2-Гемоглобин, мөлшері, гемоглобин байланыстары. Түсті көрсеткіш, оның клиникадағы маңызы Эритроциттердің пішіні екі жағы ойыңқы келетін линза іспетті болады Мұндай пішін клетканың бетінің ауданын үлкейтіп тасымалдау қызметін атқаруын жеңілдетеді, әсіресе оттегі өкпеден дененің бүкіл клеткаларына және ұлпаларына тасуға ыңғайлы етеді. Бұл қызметі эритроциттердің құрамындағы белок заты гемоглобиннің қатысуымен орындалады Гемоглобин күрделі зат. Ол гем деп аталатын, құрамында екі валентті темірі бар бояулы заттан және глобин белогынан тұрады. Гемоглобин өкпе қуысында оттегімен оңай қосылып, оксигемоглобинге айналады. Оксигемоглобин организмнің ұлпаларына қанмен тасылады да, ұлпаларға келгенде оңай ыдырайды, нәтижесінде глобин мен 02 пайда болады. Босаған оттегі ұлпалардың клеткаларының тотығуына қатысады, ал глобин белогы ұлпаларда зат алмасуынан майда болған көмір қышқылын қосып алып карбокси-гемоглобинге айналады. Бұл да жеңіл ыдырайтын қосынды, қанмен өкпеге барып, көмірқышыл газын босатады, глобинге қайтадан оттегі қосылады. Сөйтіп гемоглобин өкпеден ұлпаларға оттегін, ұлпалардан өкпе қуысына көмір қышқыл газын тасиды. Көмір қышқыл газы деммен бірге сыртқа шығады. Оттегі мен көмірсутегін қосып алу екі валентті темірдің қасиетіне байланысты. Кейбір жағдайда (жыланның уымен немесе аиіс газымен" уланғанда) гемоглобиннің құрамындағы екі валентті темір үш валентті темірге айналып, ол С02 карбоглобин деп аталатын берік қосылысқа айналады, содан барып уланған адамның денесіндегі тотығуға оттегі жетіспей, гемоглобиннің көп мөлшері карбоглобинге айналғанда бала өліп қалады. Мұндай жағдайда уланған адамды жылдам оттегі мол жерге шығару қажет, сонда гемоглобин екі иалентті темірі бар дұрыс қалпына келіп, адам тірі қалады. Эритроцитгер қан плазмасының осмостық қысымының әсеріне аса сезімтал болады. Осмостық қысымның төмендеуі эритроциттерді бұзып, оның құрамындағы гемоглобин қан плазмасына шығады. Соның нәтижесінде эритроциттер өзінің басты міндеті - оттегін тасымалдау кабілетінен айырылады. Гемоглобиннің қан илазмасына шығуын гемолиз деп атайды. Гемолиздің әсерінен қанның тұтқырлығы айтарлықтай күшейеді де, қан жүрісін киындатады. Эритроциттердің құрамындағы гемоглобиннің мөлшері нәрестеде ересек адамнан жоғары болады. Егер ересек адамның эритроциттеріндегі гемоглобинді 100% деп алсақ, жаңа туған сәбидің қанындағы гемоглобин 140-145% болады яғни 100 мл қанында 17-25 г гемоглобин бар. Сонымен бірге сәбидің гемоглобиндерінің оттегін қосып алу қабілеті де аздап жоғары: ересек адамда 1 г гемоглобии 1,34 мл оттегін, ал сәбиде 1,40 мл оттегін қосып алады. Сондықтан жаңа туған сәбидің оттектік сыйымдылығы 35 мл (ересек адамда 18-21 мл) болып, зат алмасуының қарқынды өтуіне мүмкіндік береді. Екі-үш жастың арасында эритроциттердің саны 5-5,5 млн/імкл. Бұл кезде эритроциттердің диаметрі аздап кішірейеді, ал гемоглобиннің мөлшері 2 жаста 80-90 %, 3 жаста қайтадан 100 % дейін көбейеді, яғни ересек адамдардағыдай болады, ал оттектік сыйымдылығы ересектерден әлі де болса жоғары. Тек 4-6 жаста эритроциттердің саны, пішіні, мөлшері және гемоглобинінің қасиеті, оттектік сыйымдылығы ересек адамдардағыдай болады. Эритроциттердің тұну жылдамдығы жаңа туған нәрестеде 0,5 мм/сағ, туғаннан кейін біртіндеп ол артады: 1 жаста 2 мм/сағ, 2-3 жаста 3 мм/сағ, 5-6 жаста 4-5 мм/сағ, қыздарда 7-11 жаста, ер балаларда 7-13 жаста 3-9 мм/сағ болып, ересек адамдардың эритроциттерінің тұну жылдамдығына (7-12 мм/сағ) жақындайды. Гемоглобин – қанның тыныс алу пигменті. Ол оттегі мен көмірқышқыл газын тасымалдайды. 100г қанда 16,67 – 17,4 г гемоглобин бар. Ер адамда 130 – 160 г/л , әйелде 120 – 140 г/л. Гемоглобин 600 амин қышқылдарынан тұрады. Гемоглобин глобин нәруызынан, төрт гем молекуласынан құралған. Гем молекуласында бір атом темір бар. Темір өзіне оттегін қосып алады да, жасушаларға оңай береді. Глобин – гемнің нәруыз тасушысы. Гемоглобиннің қызметі: Тыныс алу – гемоглобин өкпеден тіндерге оттегін және тіндерден өкпеге көмірқышқыл газын тасымалдайды. Гемоглобиннің көмірқышқыл газымен қосындысы карбогемоглобин, оттегімен қосындысы – оксигемоглобин, иісті газбен – карбоксигемолглобин деп аталады. 11. Станниус лигатурасымен тәжірибе. Автоматизм градиентінің кемуі. СТАННИЙ ТӘЖІРИБЕСІ (Х. Ф. Станниус, 1803 - 1883, неміс биологы және физиологы) - бақаның жүрегінде автоматика градиентінің бар екендігін, яғни жүректің өткізгіш жүйесінің бойымен автоматизм дәрежесінің төмендеуін көрсететін Станнюстің классикалық тәжірибесі (1880). орган. Ол сәйкесінше веноздық синус пен жүрекшенің, жүрекшелер мен қарыншаның шекарасына, сондай-ақ жүрек ұшына үш лигатураны салудан тұрады. Станниус бақалар экспериментінде жүректі жіппен (лигатурамен) көлденең байлау арқылы өткізгіш жүйенің қызметін көрсету әдісін ұсынды. Бақада жүректің қарыншасы және 2 атриасы бар. Веналардың құйылу орнында веноздық синус пайда болады, оның қабырғасында ырғақ жүргізушісі орналасқан. Бірінші лигатура веноздық синус пен Атриум арасында қолданылады. Осыдан кейін веноздық синус бұрынғы ырғақта жиырылуды жалғастырады, ал атриа мен қарынша біраз уақытқа созылмайды, өйткені синатриальды түйін жалпы миокард ырғағының жүргізушісі болып табылады. Егер сіз атрио-вентрикулярлық борозға екінші лигатураны салсаңыз, онда атриа синус түйінінің ырғағында, ал қарыншалар атрио-вентрикулярлық сирек ырғақта жиырылады. Бұл атрио-вентрикулярлық түйіннің автоматизмге ие екенін дәлелдейді, бірақ синус Түйініне қарағанда аз. Егер сіз жүректің жоғарғы жағына лигатура салсаңыз, онда миокард лигатурадан гөрі азаяды, өйткені өткізгіш жүйенің жасушалары жоқ. Қалыпты жағдайда өткізгіш жүйенің барлық төменгі бөліктерін автоматтандыру синатриальды түйіннен келетін жиі импульстармен басылады. Атриовентрикулярлық түйінде импульстар минутына 40-50 жиілікте, ГИС байламында – 30-40, Пуркинье талшықтарында – минутына шамамен 20 болады. Өткізгіш жүйенің элементтері синатриальды түйіннен неғұрлым алыс болса, өткізгіш жүйенің осы бөлімінде пайда болатын әсер ету потенциалдарының жиілігі соғұрлым төмен болады, олардың автоматизмі аз болады. Бұл құбылыс автоматика градиенті деп аталады және Гаскелл градиент заңы ретінде белгілі. Әдетте жүрек ырғағының жүргізушісі-синатриальды түйін, яғни жүрек соғу жиілігі осы түйіннің импульстің пайда болу жиілігімен анықталады. Бұл жағдайда барлық басқа құрылымдар тек өткізгіш функцияны орындайды. Зақымданған кезде өткізуші жүйесінің құрылымын миокард жоғалтпай, байланыс синоатриальным торабы қысқартылады жиілігі генерацияланатын атындағы потенциалдар әрекет. Зақымдалған жерге ең жақын өткізгіш жүйенің дистальды бөлімі ырғақ жүргізушісінің функциясын алады. Алайда, миокардтың осы аймақтарының жиырылу жиілігі өткізгіш жүйенің дистальды бөліктерінде потенциалдар өндірісінің жиілігі төмендейтіндігіне байланысты төмен болады.Автоматика табиғаты. Автоматизмі бар миокард жасушалары сыни деңгейге өздігінен деполяризацияға қабілетті. Алдыңғы әсер ету потенциалының реполяризация фазасынан кейін ең жоғары диастолалық потенциалға жеткеннен кейін басталатын және мембраналық потенциалдың шекті деңгейге дейін төмендеуіне және ПД пайда болуына әкелетін баяу диастолалық деполяризация фазасы жүреді. Әрекет потенциалынан айырмашылығы, пейсмекердің баяу диастолалық деполяризациясы-бұл жергілікті таралмайтын қозу. Диастолада потенциал -60 мв-қа жақындап, өздігінен сыни деңгейге ауыса бастайды. Осыдан кейін ол күрт өседі, яғни жергілікті потенциалдың өзгеруі әсер ету потенциалының дамуын тудырады, содан кейін реполяризация пайда болады. Табиғат спонтанды диастолической деполяризации жасалады ерекшеліктері өтімділік мембраналар жасушалардың ырғақ жүргізушіні әртүрлі иондар. Реполяризация кезінде осы жасушалардың мембраналық потенциалы жоғарылағанда калий иондарының өткізгіштігі артады. Нәтижесінде мембраналық потенциал тепе-теңдік калий потенциалына жақындап, максималды диастолалық мәнге жетеді. Осы сәттен бастап калий иондарының өткізгіштігі төмендейді. Осыған байланысты өздігінен деполяризацияға ықпал ететін кальций мен натрий иондарының өткізгіштігі артады. -40 мВ мәніне жеткенде натрий және кальций арналары ашылады, бұл иондар жасушаға еніп, әсер ету потенциалының пайда болуына әкеледі. Экстрасистола. Жұмыс миокардының жасушалары өткізгіш жүйеден шыққан және миокардтың басқа бөліктерінде пайда болатын қозу импульстарына жауап береді. Өткізгіш жүйеден тыс әсер ету потенциалдарының пайда болу ошақтары гетеротопиялық қозу ошақтары деп аталады. Төтенше қозуды азайту экстрасистола деп аталады. Систола мен жүрек диастоласының бір бөлігі кезінде пайда болған тітіркену рефрактерияға байланысты кезектен тыс жиырылуды тудырмайды, ал релаксация кезінде пайда болған тітіркену кезектен тыс жиырылуға әкеледі, содан кейін көп жағдайда ұзақ диастола – компенсаторлық үзіліс пайда болады. Бұл номотоптық көзден қозу абсолютті сыну кезеңіне түсетіндігімен және жиырылуды тудырмайтындығымен байланысты. Экстрасистолалар (кезектен тыс импульстің көзін локализациялау бойынша) атриальды (компенсаторлық үзілістің болмауымен сипатталады) және қарыншалық. 12.Электрокардиография.Электродтарды қою ережесі, Электрокардиография - бұл жүрек қызметінен туындайтын электр өрістерін кескін түрінде жазатын нақты диагностикалық әдіс. Нәтижені қағаздан немесе арнайы экранда көруге болады (соңғысы көбінесе жан сақтау бөлімінде немесе операция бөлмесінде орнатылады). Дұрыс жазылған ЭКГ алдын-ала диагнозды растап қана қоймай, әрі қарай емдеу туралы шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Электрокардиография нәтижелерінің дәлдігі құрылғының компоненттерінің дұрыс жұмысына байланысты. Оларға мыналар жатады: Қорғасын кабельдері (бірнеше канал немесе біреуі болуы мүмкін); Электродтар (бір реттік немесе көп реттік); Импульсті тіркеу датчигі; Жүректің биологиялық электрлік потенциалдарының күшейткіштері. Электрокардиография кезінде теріге жағылатын және электр өткізгіштігін жақсартатын арнайы гель қолданылады. Бұған дейін теріні майсыздандырып, содан кейін ғана электродтар орнатылады. Жалпы 10 кабель тармақтары бар, олар аяқ-қолдарда және кеудеде қатаң тәртіпте орналасқан. 2 отвидениеден тұрады. Олар: негізгі және кеуделік деп. Негізгі отвидениелерді аяқ-қолдық деп бөлеміз. Оң қолға-қызыл Сол қолға- сары Сол аяққа- жасыл Оң аяққа- қара түсті электродты қоюмыз қажет.Егер осы электродты дұрыс қоймасақ ЭКГ мыз ақпаратсыз болып қалады. Келесі бізде кеуделік электродтар. Олардың саны 6-ау болады. V1 V2 V3 V4 V5 V6. Бұл жерде бізде ариентация емізікше бұғана ортаңғы сызығынан 5 қабырға аралығы V4 отвидениены қоямыз. Оның екі шетіне V5 V6 жанына V3 бір қабырға көтеріп төс аралыққа V1 V2 4қабырға аралық сол жақ оң жақ төстің аралығына қоямыз. Бұлар жүректі жан жағынан қарайды. V1 V2 салыстырмалы тұрғыда жүректің оң жағын көздесе, V5 V6 жүректің сол жағын көздейді. V3 аралық аймақ яғни оңға жақын, V4 бізде сол аймаққа жақын көрініс береді. ЭКГ-ны қолға алғанда көптеген тісшелерді көреміз. Ол тісшелер ЭКГ ге тән. Ортадағы түзу сызық изолиния деп аталады. Сол сызықтан үлкендерді тісше деп атаймыз. P QRS T тісшесі болады қалыптыда. Әр тісшенің өзіндік бізге беретін ақпараты бар. P- тісшесі жүрекшесің жиырылғанын көрсетеді. QRS комплексі –қарыншалардың жиырылғанын. T- жүректің демалу уақытын көрсетеді. Жәнеде интервалдар бар. Бізге маңыздысы P-Q интерфалы. 3-Өттің құрамы мен қасиеті. Асқорытудағы өттің ролі. өт бөліну фазалары Өт – сары түсті сұйық сұйықтық. Өттің құрамамындағы компоненттер суда орналасқан. Өт – гепатоциттердің және өт өзегінің эпителий жасушаларының секреторлық қызметі нәтижесі. Өт – ішек және асқазанның пилорикалық бөлімінің моторикасын күшейтетін қоздырғыш болып келеді, энтериттердің пролиферациясын үдетіп, ішек микрофлорасының дамуын тежейді, тоқ ішектегі шіру процесстерін алдын алады. Өт түзілуі Адамда тәулігінде 0,9-1,5 л өт гепатоциттермен бөлінеді. Гепатоциттер қан капиллярларымен тығыз байланыста болады. Сонымен қатар, қан пазмасынан су, глюкоза, креатинин, электролиттер және т.б. заттарды алады. Гепатоциттер өт пигменттерін және өт қышқылдарын бөледі, кейін олар өт капиллярына бөлінеді. Кейін өт бауырдың өт жолдарына бөлініп, 12 елі ішектің өт жолдарына да жеткізіледі. Өттің өт қабы жалпы өт жолынан бастау алады. Өт құрамы Өттің 98% су, қалған 2% өт пигменттерінен, өт қышқылдарынан, витаминдарден, аминқышқылдар, глюкокортикоидтар түзілген құрғақ қалдық алады. Сонымен қоса өт құрамына органикалық емес заттар (натрий, калий, кальций, темір, хлор) енеді. Өттің өзіндік салмағы 1,01. Бауырмен бөлінген өттің рН 7,5-8,0-ге сәйкес келеді (әлсіз сілтілі реакция береді). Бірқатар уақыт өт қабында жатқан өттің рН – 6,0-7,0-ге сәйкес келеді ( әлсіз қышқыл реакция береді). Бауырлық өт өт жолдарын қамтып, өт қабына түскеннен кейін өз қасиеттерін өзгертеді. Өт қабының шырышты қабатының эпителий жасушалары құрамынан Na+ белсенді тасымалын жүзеге асырып, Сl, HCO3 аниондарының, судың реабсорбциясының себебі болады. Бұл өт қабының өтінің қоюлануына және рН төмендеуіне әкеледі (7,3 – 8,0-тен 6,5-ке дейін.) Организмдегі өт: бауыр өті және қапшық өті болып бөлінеді. Тәулігіне 500-1500 мл өт түзіледі. рН: өт қабынан шыққан өт – 6,0-7,0 бауырдан шыққан өт – 7,3-8,0 Меншікті салмағы – 1,008-1,015 Су – 86,6 - 97,4% Қалған 2-3 % құрғақ заттар: Құрғақ заттар: Органикалық заттар 1. Өт пигменттері: билирубин, биливердин 2. Өт қышқылдары және олардың тұздары: таурохол – 20%, гликохол – 80% 3. Холестрерин. 4. Муцин. 5. Май қышқылдары, липидтер. Бейорганикалық заттар Na+ , Fe2+, Mg2+, K+ , Ca2+ , аниондар: Cl- , HCO3 Өттің асқорытудағы маңызы • қышқылдары ұйқы безінің және ішек сөлдері ферментін белсендіреді. • қарыннан он екі елі ішекке өткен химус құрамындағы HCl-ды бейтараптап , пепсин ферментінің әсерін азайтады, ұйқы безі сөліндегі күрделі ферменттерді (белоктарды) пепсиннің әсерінен қорғайды. • май қышқылдары мен глицериннің мицелла түріне айналуын қамтамасыз етеді (эмульсияланған майдан 100 есе ұсақ). • өт қышқылдарын қанға сіңіп, бауырда өт түзілуін, өттің он екі елі ішекке құйылуын тездетеді. • майда еритін витаминдердің, холестерин мен Ca+ иондарының қанға сіңуін жеңілдетеді. • ішекте сілтілі ортаның қалыптасуына жағдай жасайды. • ішектің қабырғасындағы бірыңғай салалы бұлшық еттердің жиырылуын тездетеді. • қанмен бірге келген микробтарды залалсыздандырады. Өттің бауырдан бөлінуі тоқтамай өтеді, кейін өт қабында жинақталады, ал оның бөлінуі ас қорыту бастағаннан кейін (тағам қабылдауды бастағаннан 3-12 минуттан кейін) басталады. Ас қорыту барысында ең алдымен өт қабында жинақталған өт пайдаланылып, кейін бауырдан 12 елі ішекке бөлінуі басталады. Бауырлық және өт қабының өті он екі елі ішекке түсіп, ас қорыту қызметіне қатысады. Ол ішекке түсетін заттардың қышқылдығын төмендетіп, пепсиннің әрекетін тежейді, ұйқы безінің ферменттерінің белсенділігі үшін жағдай жасайды. Сонымен өт дегеніміз ас қорыту жүйесінің құрамдас бөлігі болып саналатын мүше. Өт бауырдың оң жақ астыңғы қабатында орналасады. Оның пішіні қапшық тәріздес қуыс болып келеді, ал көлемі жұмыртқаның көлеміндей ғана. Өтте бауырдан бөлініп шығатын өт сұйықтығы жиналады. Бауырдан жасалып, өтке келіп түсетін сұйықтық Өт сұйықтығы деп аталады. Оның түсі сарғыш-қоңыр немесе жасылдау болып келеді. Дәмі ашы. Өт сұйықтығын бауыр ұлпалары жасайды. Өт сұйықтығының құрамында өт қышқылы, ақуыздар, билирубин пигменті, холестерин, фосфолипидтер, бикарбонаттар, натрий, калий, кальций, және физиологиялық белсенді заттар гормондар мен дәрумендер. 4- Жұлын. Жұлынның рефлекторлық және өткізгіштік қызметтері Өткізгіштік қызметі орталыққа тебетін (өрлеу, қозуды миға жеткізу) және орталықтан тебетін (қозуды мидан жұлын арқылы мүшелерге жеткізу) өткізгіш жолдардан тұрады. Орталыққа тебетін өткізгіш жолдармен қозу миға беріледі. Орталықтан тебетін өткізгіш жолдар арқылы қозумидан жұлынның төменгі бөлімдеріне, одан мүшелерге өтеді. Жұлынның қызметі тікелей мидың бақылауында болады.Афференттік ақпарат негізінен жұлынға артқы түбіршектер арқылы келіп түседі, алдыңғы түбіршектердегі және организмнің әр түрлі мүшелер мен тіндерінің қызметін реттейтін эфференттік серпіністену алдыңғы түбіршектер арқылы жүзеге асырылады. (Белла- Мажанди заңы). Бірақ соңғы жылдары алдыңғы түбішектерде Бірінші реттік афференттік талшықтардың саны басым екендігі бақыланғанымен, оның маңызы қазіргі уақытта анықталмаған. Рефлекстікқызметі Рефлекс— сыртқы, немесе ішкі орта әсерлеріне организмнің жауап қайтару реакциясы. Шартсыз рефлекс-тума, тұрақты, жұлында, ми бағанасында жасалады. Шартсыз рефлекстердің жасалуы үшін ешқандай шарттың қажеті жоқ. Қозу-әртүрлі тітіркендіргіштердіңәсерінәтижесіндежүйке жүйесінің қызмет жасап тұрған белсенді күй. Шарттырефлекс-өмірдежасалады,уақытша,шартты рефлекстер тек ми қабығында жасалады.Рефлекстік қызметі: жұлынның әр жерінде жүйке орталығы бар. Жүйке орталығы деп жұлынныңтүрлі бөлімінде орналасқан қандай да болмасын мүшенің жұмысын реттейтінжүйкежасушаларыныңжиынтығын айтады. Мысалы, тізе рефлексі орталығы жұлынныңбелбөлімінде;зәршығаруорталығы сегізкөз бөлімінде; көз қарашығы үлкейтетін орталық арқа бөлімінде және т. б. орналасқан. Жұлынның жүйке орталықтары рецепторлар және мүшелермен тығыз байланысты. Қозғалтқышнейрондары - дене, аяқ-қол бұлшықеттері, тыныс алу еттерінің жиырылуына әсеретеді.Жұлынныңқатысуымен қозғалу рефлексі жүзеге асады. Жүрек, тыныс алу, ішкі мүшелержұмысындаөзгерістерболады. Рефлекторлық қызметі жұлынның қатысуымен-қаңқаның бұлшық еттер жұмысының реттелу үдерістері іске асады. Олар сәйкес фазалық қимыл-қозғалыстарды, сонымен қоса бұлшық ет тонусын реттеп отырады. Бұлшық ет тонусы- жұлынның 2 түрлі рефлекстерінің қатысуымен реттеліп отырады: миотикалық және тоникалық. Фазалық белсенділік- локомоторлық қимылдарды белсендіретін- бүгу рефлекстері мен механизмдерден тұрады. Миотикалық рефлекстер- жиі «сіңірлік» деп аталатын рефлекстер. Бұл рефлекстер – бұлшық ет тонусын, тепе-теңдіктің қалыпты ұсталуында маңызды рөл атқарады. Миотатикалық – бұлшық еттер созылуынан пайда болатын сіңірлік рефлекстер; Тері рецепторларының қозуынан туындайтын рефлекстер; Висцеромоторлы – ішкі дене мүшелерін тітіркендіргенде пайда болатын рефлекстер; Автономды жүйке жүйесі рефлекстері. Жұлын зақымдалған кездегі синдромдар Алдыңғы мүйіздік синдром сәйкес сегменттің зақымдалған мотонейрондармен иннервацияланатын бұлшықет атрофиясы мен перифериялық салданумен сегменттік немесе миотомды салдану сипатталады. Жиі оларда фасцикулярлы тартылулар байқалады. Ошақтан жоғары және төмен аймақтарда бұлшықеттер зақымдалмайды. Артқы мүйіз синдромы зақымдалған ошақ жағында сезімталдықтың диссоцирленген бұзылуымен көрінеді (буын – бұлшықеттік тактильді және вибрациялық сезімталдық сақталса ауырсыну мен температуралық сезімдері төмендейді ), ал өзінің дерматомалық аймақта (сезімталдықтың сегментарлы түрі бұзылады) Бүйір мүйіздік синдром вегетативті иннервация аймағында вазомоторлы және қоректену бұзылыстарымен көрінеді. С VІІ-Т І деңгейі гомолатеральды – жағында зақымдалса Клод – Бернар – Горнер синдромы туындайды. Сондықтан, жұлынның сұр затының зақымдалуы үшін бір немесе бірнеше сегменттер қызметінің бұзылуымен сипатталады. Ошақтан жоғары және төмен орналасқан жасушалар қызметтерін жалғастырады. Жұлынның толық зақымдалу синдромы төменгі спастикалық параплегия мен тетраплегия, перифериялық параличтің (миотомамен) барлық түрінің параанестезиясымен, белгілі бір дерматомадан бастап, жамбас ағзаларының функциясының бұзылысымен, вегетативті- трофикалық бұзылысымен көрініс береді. Жұлынның жарты бөлігінің зақымдалу синдромы (Броун- Секар синдромы): зақымдалған жақта орталық паралич дамиды және терең сезімталдықтың жоғалуы; сегментарлы тип бойынша сезімталдықтың барлық түрінің бұзылысы; миотомаға сәйкес бұлшықеттің перифериялық парезі; ошақ жақтан вегетативті-трофикалық бұзылысы; қарама-қарсы жақта 2-3 сегментте өткізгіш диссоциативті анестезия. Броун-Секар синдромы жұлынның жиі жараланғанда, экстрамедулярлық ісіктерде, сирек- ишемиялық жұлындық инсультта( жұлынның бір бөлігін қанмен қамтамасыз ететін сулько- комиссуральды артерияда қанайналымның бұзылысы- ишемиялық Броун-Секар синдромы) кездеседі. Жұлындық шок — жұлынның функционалдық істен шығуы байқалады. Ең ауыр және ұзақ жұлындық шок жұлын толық анатомиялық зақымданғанда болады және орта есеппен 4—8 аптаға созылады. Клиникалық көріністері: Жұлынның шайқалуы аяқ-қолда өткінші парездер, парестезия немесе жеңіл гипестезия түрінде білінетін сезімділік бұзылыстардың тұрақсыздығымен сипатталады. Анда-санда жамбас қуысы ағзалары функциясының уақытша бұзылуы байқалады. Кейде тұрақсыз немесе тұспал түрінде патологиялық рефлекстер анықталады. Ми-жұлын сұйығы өзгермейді.Жұлын жарақаттанғанда ми тканінің некрозы мен шектен тыс тежелу түріндегі функционалдық бұзылымдармен қатар жұлынға қан құйылу байқалады. Ең алдымен бұлшық ет тонусы төмендеуі және сіңірлік рефлекстер жойылуы қосарланатын салданулар немесе парездер білінеді. Көп кешікпей, жұлындық шоктан шыға бастағанда, патологиялық рефлекстер пайда болады. Бұлшық ет гипотониясы мен арефлексия олардың керісінше жоғарылауымен сипатталады.Сезімділік бұзылыстары өткізгіштік сипатта білініп, ұзақ уақыт сақталады. Ойық жара және жұмсақ тканьдер ісінуі түріндегі өрескел трофикалық бұзылулар пайда болып, ұзақ сақталады. Ми-жұлын сұйығы өзгереді, онда қан қоспасы болады, бұл — тор қабық астына қан құйылу белгісі.Жұлын қысылуына сынған омыртқалар имектері мен денелері сынықтарының ауытқуы, омыртқааралық дискілердің жарықшақтанып томпиюы, жыртылған сары байлама, эпидуралдық гематома, бөтен денелер, ал жарақаттанудың кешеуілдеген кезеңіңде тыртық, сүйектік мүйізгек ықпал жасайды. 5- Лейкоциттер. Лейкоцитарлы формула. Лейкоцит түрлерінің функциялары. Лейкоциттер - ядросы бар қан клеткалары. Ересек адамның 1 мл қанында 6-8 мың лейкоциттер болады. Баланың иммундық қабілеті (ауруға қарсы тұру , қорғану қабілеті) лейкоциттерге байланысты. Лейкоциттер бала организмінің жұқпалы, яғни инфекциялық ауруларға қарсы тұру ын қамтамасыз етеді. Қан клеткаларының бұл маңызды қызметін Нобель сыйлығының лауреаты орыс ғалымы И. И. Мечников ашқан. Лейкоцит түрлері (Лейкограмма). Үлкен-кішілігіне, ядросыныңпішініне, протоплазмада түйіршіктердің бар-жоқтығына және олар-дың қандай бояумен боялғанына қарай лейкоциттер бірнеше түргебөлінеді. Лейкоцит түрлерін Гимза-Романовский әдісімен боялған, яғнитөсеніш шыныға жағылған қан жұғындысын микроскоп арқылы (им-мерсия жүйесі) қарап көруге болады. Протоплазмасында түйіршігі бар лейкоцит -гранулацит (лат. гранула - түйіршік), ал түйіршіксіз лейкоцит агронулоцит деп аталады. Гранулоциттер түйіршіктері боя-уының түріне қарай базофил, эозинофил, нейтрофил болып үшкебөлінеді. Базофилдің түйіршіктері сілтілі бояумен көк түске, эозинофил түйіршіктері қышқыл бояу - эозинмен қызғылт түске боялады, алнейтрофил түйіршіктері сілтілі және қышқыл бояумен боялады, сон-дықтан оның түсі қызғылт не көкшіл немесе бейтарап келеді,түйіршіктері ұсақ болады. Даму барысында (лейкопоэз кезінде) нейт-рофил ядроларының пішіні өзгереді. Жас жасушаның ядросы C, Sлатын әріпіне ұқсайды, сондықтан оны таяқша ядролы нейтрофилдеп атайды. Нейрофиль даму жолында есейген сайын ядросы көпте-ген сегменттерге бөлінеді. Мұны сегмент ядролы нейтрофил деп атай-ды. Кейде қанда таяқша ядролы нейтрофилдерден де ірілеу жас мета-миолоциттер пайда болады, олардың ядросы үлкен бұршаққа ұқсай-ды. Олардың қанда пайда болуы лейкопоэздің күшейгенін көрсетеді. Агранулоциттер қатарына лимфоциттер мен моноциттер жатады.Лимфоцит үлкен және кіші лимфоцит болып екіге бөлінеді. Ядросыдөңгелек, үлкен, ол бүкіл жасушаны жайлайды. Протоплазмасы жасу-ша шетінде, көгілдір сызықшаға ұқсайды. Моноцит ең үлкен лейко-цит, диаметрі 12 мкм, ядросының формасы ірі бұршақ, ал протоплаз-масы ашық көк аспан тәрізді. Лейкоцит түрлерінің пайыздық арақа-тынасы лейкограмма не лейкоцитарлық формула деп аталады. Лей-Кограмма лейкоцит атының бірінші әріпімен белгіленіп, көбінесе кес-те ретінде көрсетіледі. . Қанның құрамындағы лейкоциттердің түрлері адамның жасына лайықты мөлшерде шамамен тұрақты болады. Бұл тұрақтылықты лейкоцитарлық формула деп атайды. Лейкоциттердің саны мен бір-біріне қатынасы, яғни лейкоцитарлық формула түрлі әсерлерге (ауру, ауыр дене жұмысы, ас қабылдау, Ұйқы т. с. с.) байланысты өзгеріп отырады. Лейкоциттердің саны да сыртқы және ішкі әсерлердің ықпалынан үнемі өзгеріп тұрады. Лейкоциттердің жалпы саны жаңа туған нәрестеде 10-20 мың шамасында болғанмен, өмірінің алғашқы сағаттарында оның саны күрт көбейеді. Айталық, туған сәтте 19500 болса, 6 сағатта 22000, 24 сағатта 28000 дейін кобейеді де екінші тәулікте азая бастайды: 48 сағатта 19500 болады. Ал 5-ші тәулікте баланың лейкоциттері күрт төмендейді де, 7-ші тәулікте 8000-11000 шегіне жетіп, шамамен ересек адамның жоғары деңгейіне шамалас болады. Мезгілінен ерте туған сәбилердің лейкоциттерінің саны 3600-36000 шамасында өзгереді. Қыздардың қанындағы 10-12 жаста лейкоциттердің саны 6000-8000, яғни ересек адамдай болады. 1 жастан кейін иейтрофилдердің жалпы саны көбейіп, лимфоциттердің және лейкоциттердің жалпы саны азаяды. Лейкоциттердің қызметі: Қорғаныс – ең маңызды қызметі. Лейкоциттер лейкиндер бөліп шығарады. Лейкиндер микробтарды жойып жібереді; Базофилдер, эозинофилдер, антитоксиндерді, токсиндерді залалсыздандырады. Яғни дезинтоксикациялық қасиеттері бар; Антиденелер өндіреді; Базофилдер қан ұюына және фибринолизге қатысады; Регенеративтік үрдістерді ынталандырып, жараның жазылуын тездетеді; Моноциттер фагоцитоз арқылы өлген жасушалардың ыдырауына белсенді қатысады; Ферментативтік – олардың құрамына әр түрлі ферменттер бар. Олар жасушаішілік ас қорыту үшін қажет; 6- Өт түзілу мен өт бөліну реттелуінің рефлекторлық және гуморальдық механизмі Өттің бөлінуі мен өт бөлінуін реттеу Парасимпатикалық талшықтар қозған кезде өт шығару және өт шығару күшейеді және симпатикалық тітіркену кезінде азаяды. Парасимпатикалық жүйке талшықтарын ынталандыру өт қабының жиырылуын және сфинктердің релаксациясын тудырады, нәтижесінде өт он екі елі ішекке шығады. Симпатикалық нервтердің тітіркенуі сфинктерді азайтады және өт қабының денесін босаңсытады – өт қабы босатылмайды. Өт түзілу мен өт шығарудың рефлекторлық өзгерістері ас қорыту жолдарының интерорецепторларының тітіркенуімен, сондай-ақ шартты-рефлекторлық әсермен байқалады. Гуморальды холеретикалық факторларға өт өзі жатады. Сондықтан аллохол, холензим сияқты танымал дәрілердің құрамына өт кіреді. Өт секрециясын гастрин, ХЦК-ПЗ, секретин, простагландиндер күшейтеді. Сарысы, сүт, майлы тағам, нан, ет сияқты кейбір тағамдар өт түзілуін және өт шығаруды ынталандырады. Тағамның түрі, иісі, тамақ туралы сөйлесу, оны қабылдауға дайындық өт қабының және бүкіл өт шығару аппаратының қызметінде тиісті өзгерістер тудырады. Алғашқы 7-10 минутта өт қабы алдымен босаңсып, содан кейін қысылып, Одди сфинктері арқылы өт аз бөлігі он екі елі ішекке өтеді. Осыдан кейін өт қабының босатылуының негізгі кезеңі жүреді. Релаксациямен кезектесетін мерзімді жиырылу нәтижесінде өт алдымен жалпы өт жолынан он екі елі ішекке, содан кейін везикулаға және ең соңында бауырға шығады. Өт шығаруды ХЦК-ПЗ, гастрин, секретин, бомбезин, ацетилхолин, гистамин ынталандырады. Глюкагон, кальцитонин, өт шығаруды тежейді. Практикалық сурак жауаптары 1.Адамда ОНЖ қызметін зерттеудегі негізгі әдістері. Электроэнцефалография ЭЭГ - мидың жиынтық электрлік белсенділігін тіркеу әдісі. Тіркелген ЭЭГ-ма мидағы зат алмасу процестерінің деңгейіне сәйкес әрекеттік жағдай өзгерістерін сипаттайды. Гипоксия, терең наркоз немесе қанмен қамтамасыз етілуінің бұзылуы үлкен жартышарлар қыртысының электрлік белсенділігін төмендетіп тежеуге келтіреді. 0рганизмнің жалпы жағдайына ЭЭГ-маның тәуелділігі клиникада операция жасау кезінде және наркоз деңгейін бақылау үшін кеңінен қолданылады. Адам миының биоэлектрлік белсенділігін тіркеу бас терісінің үстінен, кейде операция кезінде ашық ми бетінен немесе миға енгізілген микроэлектродтар көмегімен жүргізіледі. Тіркеуші электродтардың орналасуы әртүрлі болады: униполярлы, биполярлы және мультиполярлы. Солардың ішіндегі белсенді электродтармен мидың белгілі бір аймағындағы биопотенциалдар тіркеледі. Мидың түрлі биопотенциалдарының ішінде фондық немесе спонтанды электрлік белсенділігін ажыратады, олар ЭЭГ - да әр түрлі ырғақтармен (ритмдермен) бейнеледі Альфа-ырғағы - жиілігі 8-13 Гц, амплитудасы 30-70 мкВ по-тенциалдардың синхронды тербелістері. Олар көбіне, тыныштық жағдайда көзді жұмып отырғанда, мидың артқы бөлімдерінде байқалады. Бета-ырғағы - жиілігі 14-30 Гц, амплитудасы 10-30 мкВ потенциал тербелістері. Бұл ырғақтар организмнің белсенді әрекеттерінде (эмоциялық қозу, ойлық және физикалық жүктеме) мидың маңдай және орталық аймақтарынан тіркеледі. Тета-ырғағы - жиілігі 4-7 Гц, амплитудасы 100-150 мкВ потенциал тербелістері. Бұл ырғақтар қалғуда, ұйқының бастапқы кезеңінде, жеңіл наркоз берілгенде және кейбір науқастарда байқалады. Дельта-ырғағы - жиілігі 1-4 Гц, амплитудасы 250-300 мкВ потенциал тербелістері. Олар терең ұйқы кезінде, қажуда және терең наркоз берілгенде тіркеледі. ЭЭГ зерттеу әдістері ЭЭГ арнайы электродтар көмегімен тіркеледі.( көбінесе көпірлік және инелік). Қазіргі кезде көбінесе электродтардың орналасуы халықаралық жүйе бойынша “10-20%” немесе “10-10%” қолданылады. Әр электрод күшейткішке қосылған. ЭЭГ жазбасы қағаз лента немесе АЦП көмегімен компьютерде жазылып, көрсетілуі мүмкін. Көбінесе 250 Гц дискретизациясы бар жиілікті жазба қолданылады. ЭЭГ әдісі бас миының электрлік белсенділігінін тіркеуін, зақымдалған бастың терісі бойынша, оның физиологиялық жасын, функционалдық жағдайын, жалпы мидың ауруларын және оның сипаттамаларын түсіндіре алады. ЭЭГ тіркеу қазіргі жаңа 32-каналды Нейрон-Спектр-5 атты электроэнцефалографтың көмегімен жүзеге асырылады. ЭЭГ-ның көпканалдық жазбасы бір уақытта ең қиын жұмыстарды жүзеге асыра алады. ЭЭГ патологиясының үшеселік локализация көзінің белсенділігі Интепретация кезінде ЭЭГ-мен жұмыс үшін маман тек бастың биоэлектрлік бұзылуының проекциясымен ғана жұмыс істейді.3D локализациясының жаңа әдістері генерацияның патологиялық белсенділік орнын локализациялап, мидың үстіңгі бетін ғана емес, сондай-ақ төмеңгі жарты шарында анықтайды. Және оны магниттік-резонанстық томография картасына тіркейді. ЭЭГ-ның спектрлік әдісі Мидың құрылысының мағынасы ЭЭГ-ның генерациялық ритмін спектрлік әдісін қолданған кезде ашылады. Бұл әдіс мидың кемшіліктерін аса дәлдікпен анықтауға мүмкіндік береді. ЭЭГ-ның когеренттік және корреляциялық әдісі ЭЭГ-ның когеренттік және корреляциялық әдістерінің көрсеткіші биоэлектрлік процестердің мәнерлерін сипаттайды.Және де оның статистикалық өзара байланысын бағалауға мүмкіндік береді. Шақырылған потенциалдар әдіс Шақырылған потенциалдар – әдістеме берілген рецептордан келіп,ақпараттарды өңдеуге қатысатын, мидың барлық құрылымдарын бағалауға мүмкіндік беруімен қызықты. Егер мидың аталған бөлігіне (алып кететін электродтар бар жер) ақпарат түссе, онда осы аймақта шақырылған потенциалдар тіркеледі. ШақырылғанШақырылған потенциалдар- көру, есту, немесе перифериялық нервтердің электростимулияцияға жауап беруі кезінде бас миының биоэлектрлік активтілігі Көру потенциялдарымен шақырыл-ғандар Көзден бастап бас миына дейінгі аралықтарғы бұзылыстардың бар жоқтығын анықтау , көру жүйесін зерттеу мақсатында қолданылады. Бұл әдіс склероз, ретробульбарлы неврит диагностикасында сонымен қоса глаукома, артерит, қант диабеті тағы басқа бұзылыстарда қолданады. Есту потенциялдарымен шақырылғандар Есту жүйесін зерттейтін әдіс. Есту және вестибулярлы жүйесінің құлақ рецепторларынан ми қыртысына дейінгі деңгейі мен характерін анықтауға көмектеседі. Бұл зерттеу әдісі басы айналатын, ести алмайтын, құлақта шу және дыбыстар есту, вестибулярлы бұзылыстары бар адамдарды зерттеуге арналған. Осы әдіс ЛОР органдар патологиясы үшін қолданады. Соматосенсорлы потенциалдармен шақырылған. Бұл метод тері сезім мүшелерінен ми қыртысына дейінгі сезім жағдайын зерттеуге қолайлы. Склероз, фуникулярлы миелоз, полинейропаия, Штрюмпель ауруы, әр түрлі жұлын ауруларының диагностикасын зерттеу мақсатында қолданады. Бұл әдіс аяқ қол онемениясы, ауру сезімі, температура , тағы басқа сезім мүшелерін зерттеу мақсатында қолданады. Тері симпатиялық потенциялдармен шақырылған Вегетативті нерв жүйесін зерттейтін әдіс. ВНЖ тамыр тонустарын, тыныс және жұрек соғыстарын жиілігіне жауап береді. Олардың жиілігі түседі немесе белсенеді. Бұл әдіс емдеуде диагностика жасауға өте маңызды. Стереотаксикалық әдіс Стереотаксикалық әдіс – ми құрылымдарының бұзылысы, жеке жеке жолдардың кесілуін қамтамасыз етеді. Адамның немесе жануардың миының нақты бөлімдеріне және нақты тереңдігіне электродтарды енгізу арқылы іске асады. Стереотактикалық әдіс – мидың кез-келген бөлігінде травмалық хирургиялық жолмен қамтамасыз етудің практикалық міндеттері мен математикалық әдістер негізінде шешіледі және негізінен рентгендік бейненің геометриялық қасиеттерін дұрыс түсінумен байланысты. Стереотаксис әдісі 2 этаптан тұрады. 1- этап: *Томография *Патологиялық ошақтың Координаттарын анықтау 2- этап: *Стереотаксикалық Аппаратты кию және миға Енгізу Стереотаксис әдісі мынандай ауруларды емдеуде қолданылады: Мидың зақымында; Гемотомада ; Ісіктерде(Гипофиз аденомасы, менингиома); Инородное тело; Функциональды бұзылыстарда Паркинсон Ауруы,эпилепсия,тоқтаусыз ауырсыну,және т.б) Қозғалыс бұзылыстары; Психиатриялық ауруларда; Эссенциальді тремор; Дистония; Туретта синдромы; Депрессия; .Реоэнцефалография Реоэнцефалография (REG) (ежелгі грек. олар арқылы әлсіз электр тогы жоғары жиілікті. Бұл инвазивті емес зерттеу әдісі. зерттеу церебральды тамырлардың тонусы, қабырға серпімділігі және реактивтілігі, қан тамырларының перифериялық кедергісі, импульсті қанмен толтыру мәні туралы объективті ақпарат алуға мүмкіндік береді. Әдістің артықшылығы - оның салыстырмалы қарапайымдылығы, кез-келген жағдайда және ұзақ уақыт бойы зерттеу жүргізу мүмкіндігі, мидың артериялық және веноздық жүйелерінің күйі туралы және әртүрлі диаметрлі ми ішілік тамырлар туралы бөлек ақпарат алу мүмкіндігі. Әдісі: Реоэнцефалограммаларды жазуға арналған құрылғыларда - реографтарда 2-6 немесе одан да көп арналар бар және бір уақытта тамырлар аймағының тиісті санының реоэнцефалограммаларын (REG) жазуға мүмкіндік береді. REG электродтарды бастың бетіне орналастыру арқылы жазылады. Әдетте диаметрі 5-30 мм (негізінен 10-20 мм) дөңгелек металл электродтар қолданылады, олардың басына резеңке таспалармен бекітілген. Терімен жақсырақ байланыста болу және оның төзімділігін төмендету үшін арнайы пасталар қолданылады. Мұрын көпіріне және мастоидтық процеске электродтар қолданылған кезде, бастың сәйкес жағының ішкі ұйқы артериясы бассейнінің тамырларының жағдайы негізінен жазылады.Омыртқалы артериялардың бассейнін зерттеу үшін оңтайлы болып табылады, онда бір электрод мастоидтық процеске, екіншісі - тесік аймағына орналастырылады. Сыртқы ұйқы артериясының бассейніндегі гемодинамиканың күйі туралы ақпарат электродтарды уақытша артерия бойымен, есту түтігінің алдында және қас доғасының сыртқы шетінде күшейту арқылы алынады REG-ді талдау кезінде олардың пішіні ескеріледі және ыдыстардың күйін объективті бағалау үшін цифрлық параметрлер қолданылады. Бұл жағдайда науқастардың жасына байланысты REG ерекшеліктері ескеріледі. Зерттеулерде функционалды және органикалық өзгерістерді ажыратуға мүмкіндік беретін арнайы функционалдық тесттер қолданылады.Ең жиі қолданылатын тест - нитроглицерин (аз мөлшерде, сублингвальды), бастың айналуы, дене күйінің өзгеруі. Қан қысымының күрт ығысуы реоэнцефалограммада тонусты және тіпті импульсті қан толтыру деңгейін өзгерту арқылы көрінеді, бұл қисықтарды талдау кезінде де ескерілуі керек. Қабылдауы: Интракраниальді гипертензияда тән REG өзгерістері байқалады; олар тиісті веноздық және цереброспинальды сұйықтықтың бұзылуын көрсетеді. Әдетте, объективтенуі қиын тамырлы дистония REG-де қысқа уақыт аралығында өзгеретін тұрақсыз тамыр тонусының көрінісі ретінде көрінеді.Пайдалы ақпаратты REG көмегімен жедел және созылмалы қан тамырларының зақымдануы кезінде алуға болады - үлкен тамырлар өткізгіштігінің бұзылуы, ми қан айналымының өткір бұзылыстары және олардың салдары, омыртқа тамырларының жеткіліксіздігі. Қанмен қамтамасыз етілуін бағалау үшін REG қолдану мүмкіндігі маңызды. Көбінесе бұл әдіс ми тамырларының атеросклерозын тану және оның ауырлық дәрежесін бағалау үшін қолданылады. Зерттеу жедел краниоцеребральды жарақат кезінде, атап айтқанда, субдуральды гематоманы, мигренді анықтау үшін, емдеудің тиімділігін бақылау үшін, әсіресе вазотропты сипаттағы дәрілік заттардың әрекетін объективті ету үшін және т.б. маңызды мәліметтер келтіреді. әдістің мүмкіндіктері және реакциялардың компенсаторлық-адаптивті механизмдерін зерттеуге мүмкіндік беретін әр түрлі өткір жағдайларда . Компьютерлік томография әдістері Компьютерлік томограф ағзаның барлық бөлімдері мен жүйелеріне зерттеуді жүргізуге мүмкіндік береді. Қарама-қарсы түстерді қолданып, бағдарламаның арнайы пакеттерін қосу арқылы жүректің атеросклерозы күре тамырының зақымдану деңгейін анықтауға, остеопороз ауруына күдіктенген жағдайда, сүйек тіндерінің минералды тығыздығын анықтауға мүмкіндік береді. Мультиспиральды КТ-дан тексерілудің ұсынылатын әдістерінің тізімі өте көп. Осыған рентген контрастық заттар (тек ионды емес рентген контрастық заттар қолданылады) және нақты мөлшерлеу үшін автоматтандырылған шприц секілді қосымша құралдардың болуы әрекет етеді. Контрасттық заттарды күре тамырдың ішіне салу – тамырды зерттеу үшін қолданылады. Компьютерлік томографты әртүрлі бағдарламалармен жүргізу сапасы Фрайбург қаласы Университеттік клиникасының жетекші мамандарымен жоғары бағаланған. 2015 жылы пациентке азайтылған сәулелік күш түсіру хаттамасы тәжірибеге енгізілді. Компьютерлік томография (КТ) 64 бұрандалы Somatom Definition AS (Siemens) компьютерлік томографиясында – қарапайым талдаудан бастап, күрделі ангиографиялық зерттеулерді де, соның ішінде коронарографияны да жүргізетін, қаладағы осындай бірден-бір аппарат арқылы орындалады. КТ – нысанды рентген сәулесінің жіңішке шоғы арқылы айналдыра сканерлеу жолымен алынған суретті компьютерлік қайта құрылымдауға негізделген көп қатпарлы рентгенологиялық зерттеу. Бастапқы суреттер алынған соң, олар жұмысшы станцияда өңделеді, бұл кез-келген қажетті кеңістіктегі бейнелерді алуға және неғұрлым дәл және сенімді ақпарат үшін күрделі компьютерлік қайта құрылымдауды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. КТ кабинеті Philips фирмасының 64 кескінді мультиспиральді компьютерлік томографымен жабдықталғанғ. Бұл компьютерлік томограф, науқасты жоғары жылдамдықта тексеріп (санаулы секундта), сәулелік әсері төмен қабілетіне ие заманауи жабдық болып табылады. Томограф жүрек тамтамырларыырлары сияқты күрделі анатомиялық жүйелерді зерттеуге бейімделген. Одан басқа барлық адам ағзаларын жіңішке кескіндермен зерттейді. Жоғарғы және төменгі жақтың сынуын Жарақаттан кейінгі асқынулар Қатерлі түзілімдер Қабыну үрдістерін Сілекей бездерінің ауруларын Торлы лабиринтті Маңдай сүйегінің тағы басқа да потологиялық процестерін анықтауға мүмкіндік береді. Компьютерлік томографияда келесі зерттеулер жүргізіледі: Бас миын және жұлынды зерттеу; Омыртқаны жан-жақты зерттеу; Жүрек аурулары мен қан тамырларын диагностикасы (КТ-коронарография); Өкпе және кеуде органдарын зерттеу; Құрсақ қуысын зерттеу; Сүйектерді зерттеу. 2.Сіңірлік рефлекстер. Қолдардың рефлекстері. Зерттеу әдісі, орналасуы және клиникалық маңызы. Сіңір рефлекстері клиникалық практикада дененің және әсіресе Локомотив аппараттарының функционалды жағдайын, сондай-ақ жұлынның зақымдалуындағы топикалық диагнозды тексеру ретінде үлкен қызығушылық тудырады.Сіңірлік рефлекстер. Оларды миотатикалық, сондай-ақ Т-рефлекстер деп те атайды, өйткені олар бұлшық еттердің сіңір бойымен неврологиялық балғамен соғуынан болады (лат. Tendo-сіңірлер).Білек флексорының сіңірінен Рефлекс. Бұл шынтақ буынындағы бицепс иығының сіңіріне неврологиялық балғаның соққысынан туындаған Бұл ретте зерттеліп отырған адамның білектері зерттеуді жүзеге асыратын адамның сол қолымен ұсталады. Рефлекторлық доғаның құрамдас бөліктері: бұлшықет-тері нерві, жұлынның V және VI мойын сегменттері. Жауап-бұлшықеттің жиырылуы және шынтақ буынындағы иілу.Трицепс иық бұлшықетінің сіңірінен Рефлекс. Шақырылады соққымен молоточка бойынша сухожилию үш басты бұлшық еттің иық шынтақ өскіні үстінен Бұл жағдайда зерттеушінің қолы тік немесе доғал бұрышта бүгіліп, зерттеушінің сол қолымен ұсталуы керек. Реакция бұлшықеттің жиырылуы және шынтақ буынында қолдың кеңеюі болып табылады. Рефлекторлық доғаның құрамдас бөліктері: сәулелік нерв, жұлынның мойын бөлігінің VII-VIII сегменттері Сіңір рефлексі-бұлшықеттің қысқа жиырылуы. Сіңір рефлекстерін реттеуге гамма-мотонейрондар, бұлшықет шыбықтары, бұлшықет шыбықтарынан афферентті талшықтар және альфа-мотонейрондар қатысады. Сіңір рефлекстерінің жасырын уақыты өте қысқа (шамамен 0,040 секунд), олардың рефлекторлық доғасы бір синапспен (моносинаптальды рефлекстер) екі жақты түрде салынған деп қорытынды жасауға болады. Алайда, бұл рефлекстер жүйке жүйесінің жоғарыда орналасқан бөліктеріне және әсіресе ми жарты шарларының кортикальды аймағына үлкен тәуелді: бастапқы кезеңде мотор анализаторының немесе пирамида жолының кортикальды аймағының зақымдануы тежеу процесінің тиісті рефлекторлық доғаларға сәулеленуіне байланысты сіңір рефлекстерінің жойылуына әкеледі, ал келесі сатыларда пирамида паралич синдромына тән гиперрефлексияға әкеледі (ингибирлеу концентрациясы, жұлын орталықтарындағы оң индукция). Рефлекторлық доғаның зақымдануы рефлекстің жоғалуына әкеледі, осылайша перифериялық нервтердің, алдыңғы және артқы тамырлардың, жұлынның артқы және алдыңғы мүйіздерінің зақымдалуымен мүмкін болады. Сіңір рефлекстерінің пролапсын анықтау зақымдану деңгейін диагностикалау үшін өте маңызды, өйткені әр сіңір рефлексінің доғасы жұлынның белгілі бір сегменттерінде жабылады. Сау адамдарда сіңір рефлекстерінің болмауы өте сирек кездеседі (туа біткен арефлексия), бірақ бұл мүмкіндікті ескеру қажет. Сіңір мен периостеум рефлекстерінің рефлексогендік аймағының кеңеюі көбінесе орталық жүйке жүйесінің органикалық зақымдануының болуын көрсетеді, олардың біркелкі еместігі немесе анизорефлексия әрдайым мұндай зақымданудың симптомы болып табылады, егер Біз таза жергілікті процестер туралы айтпасақ (буындардағы, байламдардағы, бұлшықеттердегі өзгерістер, осы жағынан рефлекстің орындалуын тікелей шектейді). Иілу-ульнар рефлексі немесе иықтың бицепс бұлшықетінің сіңірінен алынған рефлекс зерттеушінің сол қолының бас бармағының тырнақ фалангасында немесе зерттеушінің көрсетілген сіңірінде орналасқан қысқа, жыртылған балғамен тікелей соққыдан туындайды. Жауап-иықтың бицепс бұлшықетінің жиырылуы және білектің шынтақ буынында бүгілуі. Рефлекторлық доға: P. musculo-cutaneus, CS—se жұлын сегменттері. Разгибательно-шынтақ рефлекс, немесе рефлекс бастап үш басты бұлшық еттің сіңірлері иық шақырылады соққымен молоточка бойынша сухожилию үш басты бұлшық еттің иық шынтақ өскіні үстінен. Жауап-бұл бұлшықеттің жиырылуы және шынтақ буынында білектің кеңеюі. Бұл жағдайда зерттеушінің қолы тік немесе сәл доғал бұрышта бүгілуі керек. Рефлекторлық доғасы а: P. radialis, жұлынның Су—Cg сегменттері. Тізе рефлексі балғаның пателлар байламына соғылуынан болады. Жауап - бұл жамбастың квадрат бұлшықетінің жиырылуы нәтижесінде тізе буынында жоғарғы аяқтың кеңеюі. Науқас жамбас буындарында бүгілген аяқтары бар артқы жағында жатқанда тізе рефлекстерін зерттеу ыңғайлы. Зерттелуші сол қолын науқастың аяғының астына поплитальды Фосса аймағында әкеледі, ал жамбастың квадрицепс бұлшықетінің релаксациясына қол жеткізіледі және оң қолымен пателланың байламына балғамен соққы береді. Рефлекторлық доға: P. fe-moralis, l-z—L. 4 жұлын сегменттері. Ахиллов рефлекс шақырылады соққымен молоточка бойынша пяточному (ахиллову - ескерт. biofile.ru) сіңір. Жауап-аяқтың трицепс бұлшықетінің жиырылуы және аяқтың плантациялық бүгілуі. Зерттеуді зерттелетін адамды тізесіне кушеткаға немесе орындыққа табан еркін ілініп, ал қолдарын орындықтың қабырғасына немесе арқасына тіреп немесе іште жатып қою арқылы жүргізуге болады — бұл жағдайда зерттеуші зерттеліп отырған адамның екі аяғының саусақтарын сол қолымен ұстап, аяқтарын білек пен тізе буындарында дұрыс бұрышпен бүгіп, оң қолымен өкшелік сіңірге балғамен соққы береді. Рефлекс доғасы: P. tibialis (P. ischiadici тармағы), жұлынның Si—Sg сегменттері. Сіңір рефлекстерінің бұзылуымен олар жоғарылауы, біркелкі емес жоғарылауы, төмендеуі, біркелкі емес төмендеуі және мүлдем туындамауы мүмкін. Әдетте жоғарғы аяқтардағы сіңір рефлекстері зерттеледі (бицепс рефлексі, трицепс рефлексі), бірақ оларды төменгі аяқтарда (тізе мен Ахиллес) анықтау өте маңызды, өйткені табесте жұлынның лумбосакральды бөлігі жиі әсер етеді. Сіңір рефлекстерінің бұзылуы келесі аурулардың белгілері болуы мүмкін: * Неврит * Радикулит * Жұлынға қан құйылу • Бас ми ішінің қысымы жоғарлайды * Гидроцефалия • Диабет * Джейд * Гипотиреоз * Сіреспе * Уремия Сондай-ақ, сіңір рефлекстерінің бұзылуы ұзаққа созылған ауыр физикалық жұмыста немесе спортпен шұғылданғаннан кейін пайда болуы мүмкін; эпилептикалық ұстамадан кейін. 7.Сопақша ми және варолиев көпірі (құрылысы және функциясы). Арткы мидың құрамына сопақша ми және Варолий көпірі кіреді. Артқы мидың тіршіліктегі маңызы өте зор. Сопакша ми мидың бір бөлігі жұлынның жалғасы сұр және ақ заттардан тұрады. Сол жердегі жүйке торшаларынан тұратын сұр зат жұлындағыдай бір ғана жерге топтаспаған, ақ зат аралықтарында жеке-жеке шоғырлар құрып, көптеген ядроларға, қызметі әр түрлі орталықтарға айналған. Ақ зат жүйке талшықтарынан тұрады. Бұл талшықтар қозуды жоғары және төмен қарай өткізетін жұлын жолдарының жалғасы және жұлынды мидың басқа бөлімдерімен, сопақша мимен байланыстырып тұрады. Сопақша ми арқылы өтетін кейбір жүлын жолдары осы мида бір-бірімен айқасып оң жақтан келген талшықгар сол жаққа, сол жақтан келген талшықтар оң жаққа шығады. Сұр зат, жоғарыда айтылғандай, нейрондардан тұрады, рефлекстік кызмет атқарады. Бас сүйектен шығатын 12 жұп ми нервтерінің соңғы бесеуінін (УІІІ, IX, X, XI, XII) ядролары мен бірқатар аса маңызды рефлекстерді іске асыратын орталықтар және жұлын қызметін реттеуде маңызды торлы құрылымның бір бөлігі орналасқан. Сопақща мидың нейрон шоғырлары (жүйке орталықтары)адамның өмірін қамтамасыз етуде үлкен роль атқарады. Оған тыныс, кан тамырларын тарылтып, кеңейтетін, жүректің соғуын баяулатып, сирететін орталықтар жатады. Бұлардың қайсысы бұзылсада , адам өледі. Сопакша мида, сондай-ақ, көптеген қорғаныс (көз жасын шыгару, кірпік қағу жөтел түшкіру, тер шығару) және ас корытуға қатысы бар(шайнау, жұту, сілекей шығару, карын сөлі мен үйкы безі сөлін шығаратын және құсу) рефлекс орталыктары 6aр. Сопақша мидағы торлы құрылым екі түрлі қызмет атқарады: а) жұлынның кызметін күшейтіп не әлсірететін төмен қарай бағытталған әсер; б) ортаңгы мидың торлы қүрылымымен бірге мидьн басқа бөлімдерінің кызметін күшейттеін жоғары жаққа карай бағытталған әсер. Варолий көпірінің кызметі осы күнге дейін толық анықталмаған. Көпірдің құрамында ақ зат көп. Сондыктан оның ең басты қызметі жүйке серпіністерін өткізу. Ақ зат негізінен жұлынның жоғары бағытталған және мидың жұлынға қарай бағытталған жолдары. Ақ заттар аралығында бөлек-бөлек нейрон шоғырлары жайылған. Бұлардың ішінде бас сүйек-ми жүйкелерінің V,VI,VII жүптарынын ядролары, көлденен жолақ еттерді ширықтыруға қатысатын рефлекс орталықтары, ұйыктау және ұйықтамау (сергек болу) тәртібін реттейтін торлы құрылым нейрондары бар. Дене қимылын және ішкі мүшелердің рефлекторлык қызметін реттейтін рефлекстер орталыктары сопақша ми мен Варолий көпірінде орналаскан. Олар соматикалык және вегетативтік рефлекстердің бір-бірімен қатынасын басқарып, үйлесімді етеді. 8.Клеткалық және гуморальдық иммунитет. Иммунокомпетентті клеткалар. Иммундық жүйе тaрихи тұрғыдaн eкі бөлiмнен тұрaды дeп сипaтталған: гумoральдық иммунитeт жәнe жaсушалық иммундық жүйe. Гумoральды иммунитeт жaғдайында қoрғаныш функциялaрын жaсушалық элемeнттер eмес, қaн плaзмасындағы мoлекулалар oрындайды. Алдымен клеткалық иммунитетке тоқталып кететін болсақ: Жaсушалық иммунитeт - бұл aнтиденелер дe, кoмплемент жүйeсі дe қaтыспайтын иммундық жaуаптың түрi. Жaсушалық иммунитeт прoцесінде мaкрофагтар, тaбиғи киллeр жaсушалары, aнтигенге тән цитoтоксикалық Т-лимфoциттер бeлсендіріліп, антигенгe жауaп рeтінде цитoкиндер бөлінeді. Жасушaлық иммунитeт жaғдайында қoрғаныс фyнкциясы иммyндық жүйeнің жaсушаларымен турa байлaнысты. CD4 дифферeнциалдау шoғырының лимфoциттері нeмесе Т-хeлпер жaсушалары әp түрлi қоздырғыштaрдан қорғaуды қамтaмасыз етeді. Жaсушалық иммундық жүйe қoрғаныс қызмeтін келeсі жолмeн орындaйды: мaкрофагтар мeн тaбиғи киллерлeрдің активтeлуі→жасушaның ішiндегі пaтогендерді жoяды; цитoкиндердің сeкрецияларының қoсылуы(қолдау)→туa пaйда болғaн жәнe жүрe пaйда болғaн иммундық жaуап қaйтаруға қaтысатын иммундық жүйeнің бaсқа жасушaларына әсeр етeді жәнe т.б. • Т-хелперлeр: В-лимфоциттeрдің жасушaлардың aнтидене түзiлуіне көмeктеседі. • Т-киллерлeр: Цитoтоксикалық жaсушалар ағзaның вируспeн зaқымдаған жaсушаларын жoяды. • Т-супрeссорлар: Қaнға бөлінeтін зaттар бaрлық лейкоциттeрдің бeлсенділігін төмeндетеді. Жaсушалық иммунитe бірiнші кeзекте фaгоциттерде тiршілік eтетін микроoрганизмдерге жәнe бaсқа жaсушаларды зaқымдайтын микроoрганизмдерге бaғытталған. Жасушaлық иммундық жүйe әсіресе вирус жұқтырғaн жaсушаларға қaрсы тиімдi жәнe сaңырауқұлақтардан, қaрапайымдылардан, жaсуша ішілiк бактериялардaн жәнe iсік жaсушаларынан қорғaуға қaтысады. Ал гуморальды иммунитет - сұйық ортада организмнің қорғаныс қасиеттерін жүзеге асырудың бір механизмі. Гуморальдық иммунитет антигендерге қарсы антидене түзу қызметін атқаратын арнайы жүйе болып табылады. Гуморальды иммунитет жасушалық иммунитеттен айырмашылығы жасушадан тыс кеңістікті қорғайды.В-лимфоциттер гуморальды иммунитеттің негізгі жасушалары болып табылады.Олар антиденелердің түзілуіне жауапты.В-лимфоциттер сүйектің қызыл кемігі майында түзіледі де қан арқылы шеткі қан жасау ағзаларына барады.Сонда көбейіп,пісіп жетіліп,белгілі бір антигенге байланысты маманданады да,эффекторлы плазмоциттерге айналады. Плазмоциттер ішкі сұйық ортаға антиденелерді бөліп гуморальдық иммунитетті қалыптастырады. Гуморальды иммунитет фибронектин,лизоцим,интерферондар,комплемент жүйесімен және басқа факторлармен беріледі. Фибронектин-фибринге,актинге,гепаринге ұқсас болып келетін, опсонизациялаудың бір факторы болып табылады. Лизоцим-микроорганизмдердің мембраналарын бұзып,оларды лизиске ұшыратады. Интерферондар-нәруыз синтезін баяулату арқылы вирустардың ағзада көбеюін тежейді. Иммундық жүйенің қызметін қамтамасыз ететін иммунокомпетентті жасушаларға: Антиген ұсынатын жасушалар. Бұған макрофагтар, лимфа түйіндері мен көкбауырдың дендритті жасушалары, эпидермистің Лангерганс жасушалары, ас қорыту жолдарының лимфа фолликулаларында M жасушалары және тимус безінің дендриттік эпителий жасушалары жатады. Бұл жасушалар Ag-ді ұстап, өңдейді (өңдейді) және көмекші Т-лимфоциттерге дейін олардың бетінде ұсынады; Т-лимфоциттер жасушалық иммундық жауапқа жауап береді, сонымен қатар В-лимфоциттердің гуморальдық иммундық жауапта Ag-ге жауап беруіне көмектеседі. В-лимфоциттер (қан лимфоциттерінің 10% -дан азы) гуморальдық иммундық жауапқа жауап береді. Барлық В-лимфоциттердің мембранасында Ar рецепторы - IgM мономері бар. Көптеген В-лимфоциттердің өмір сүру ұзақтығы (егер олар Ar-мен белсендірілмесе) он күннен аспайды. В-жасушаларының екі топшасы бар: эффекторлы В-лимфоциттер. Белсендірілген В-лимфоциттер көбейіп, барлық белгілі кластардың AT - Ig түзетін плазмалық жасушаларға бөлінеді; NK жасушалары (ағылш. Natural killer, natural killer) - Т және В жасушаларына тән беттік CD детерминанттарынан құралған лимфоциттер. Мақсатты жасушаларды анықтау NK жасушаларының мақсатты жасушалардың бетіндегі MHC ақуыздарын (негізгі гистосәйкестік кешені) тану қажеттілігімен байланысты емес, бұл өлтіруші Т-жасушалардағы сияқты. 9.Тоқ ішекте жүретін процесстер. Ішектегі бактериялық микрофлораның организмдегі маңызы. Тоқ ішектің ас қорытудағы маңызы және жүретін процесстер: Аш ішекте қорытылмай , сіңбей қалған ас қалдықтары мықын ішектен соқыр ішекке өтеді . Мықын ішек пен бүйен жалғасқан жердегі сфинктер мен қақпақша химусты мықын ішектен тоқ ішекке сығымдап өткізеді , бірақ химустың кері қайтуына , яғни тоқ ішектен мықын ішекке қайтып оралуына тосқауыл болады . Тоқ ішектің ішкі қабаты — кілегейлі қабық көптеген көлденең ориаласқан қатпарлардан тұрады . Мұнда микробүрлер , бүрлер , ойықтар , ойық жерлерде кілегей зат ( муцин ) шығаратын тоста ған ( бокал ) тәрізді клеткалар көп . Тоқ ішек құрылысы сөл шы ғаруға , көптеген заттардың қанға сіңуіне бейімделген . Тоқ ішек сөлінде фермент болмайды , бірақ аш ішектен келіп түскен химус құрамындағы ферменттер қоректік заттар қалдык тарын тоқ ішекте одан әрі ыдырата береді . Аш ішектен тоқ ішекке тәулігіне 2—4 литрдей химус өтеді . Химус құрамындағы су қанға тоқ ішекте сіңеді . Тоқ ішектегі перистальтикалық және кері перистальтикалык қимылдар бұған қажетті жағдай туғызады . Олар химусты тоқ ішек бойымен әрлі берлі жылжыта отырып , оны мұнда ұзақ уақыт сақтайды , ішек тегі тездетеді . Осы айтылғандардың салдарынан химус қойылады да гидростатикалық қысымды ұлғайтып , қанға судың сүзілуін нәжіске айналып жылжып , тік ішекке жетеді . Адам тәулігіне бір рет үлкен дәретке отырады . Тоқ ішекте көптеген микроорганизмдер бар , олар , аш ішекте ыдырамай сол күйінде ток ішекке өткен клетчатканы ыдыратады . Адам үшін клетчатка қоректік заттар қатарына жатпайды , бірақ тудырып ішек қимылын үдетеді . Ток ішекке келіп түскен белоктарды шірітетін микробтар да бар . Шіру нәтижесінде тез қанға сінетін улы заттар ( индол , скатол т . б . ) түзіледі . Олар қанға сініп қақпа венасы арқылы бауыр на барып жетеді . Бауырда олардың уыты кайтады дезинтокси кация ) . Улы заттар шектен тыс алмауы мүмкін . Мұндай жағдайда адам өз денесінде пайда бол ған заттармен біртіндеп улана бастайды ( аутоинтоксикация ) . Тағаммен бірге келіп түскен белок мөлшері шектен тыс көп бол және бауырдың дезинтоксикалық функциясы төмендесе адам ның өзін өзі улауы асқынуы мүмкін. Белок шірітетін микробтармен қатар тоқ ішекте сүт қышқылы түзілуін қамтамасыз ететін , ашу процесін күшейтетін микробтар тобы да кездеседі . Олардың саны рациоидағы сүт тағамдарынын ( әсіресе , қышқыл ) мөлшеріне байланысты . Тоқ ішекте ашу процесі күшейіп сүт қышқылы көбейіп кетсе , шіру процесі бәсеңдейді . Бұл мәліметтер күн тәртібіне пайдалы тағамдар таңдау мә селесін қояды . Ток ішектің микрофлорасының тағы да бір пайдасы витамин « Қ » синтиздеу . Микрофлораның өзгеруі көптеген заттардын тоқ ішекте сіңуіне де әсер етеді . Қалыпты микрофлора патогенді микробтардың өсуіне кедергі жасайды . Бірақ бактерияларға қарсы қолданылатын дәрілерді ( антибиотиктерді ) мөлшер ден тыс ішу стафилакоктың көбеюіне әкеліп соғуы мүмкін . Тоқ ішекте нәжіс қалыптасады . Оның құрамында денеге сін беген ас қалдықтары , шіру , ашу барысында пайда болған зат тар , көптеген микроорганизмдер болады . Нәжісті сыртқа шығару ас қорыту жүйесінің экскреторлық функциясы ( қызметі ) . Нәжіс ті шығару ( дефекация ) рефлексі тік ішек рецепторларының ті тіркендіруінен басталады . 10.Орталық ми (құрылысы және функциясы). Статикалық және статокинетикалық рефлекстер. Ортаңғы ми вoрoлиев көпірі және сопақша мимен бірге ми бағанының негізін құрады . Оның сырт жағында ми қақпағы , іш жағын да ми аяқшалары орналасқан . Ортаңғы мидың сұрғылт заты құра мына төрт төмпешік , қара зат , қызыл ядро , III және IV nap мн жүй келерінің ядролары мен торлы құрылым кіреді . Ортаңғы ми аркы лы жоғары қарай көру төмпешігіне ( таламусқа ) , мишыққа бара тын жолдар , мн қыртысынан , жолақ денеден , гипоталамустен төмен қарай бағытталған ортаңғы миға , сопақша миға , жұлынға баратын жолдар өтеді . Төрт төмпешік пен көз алмасын қозғайтын жүйке ( III - пар ) ядролары ортаңғы мидың сырт жағында , ал ішкі жағында қара зат , қызыл ядро және IV пар шығыршықтық жүйке нейрондары орналасқан. Көз алмасын қозғайтын III пар аралас жүйке тармақтары ара сында көздің қиғаш еттерінен басқа еттерді жиырылтатын қозғалт қыш талшықтармен қатар көз еттерінен орталыққа тебетін сезім тал жүйке талшықтары бар . Мұнымен қатар бұл жүйкенің ара Сында ортаңғы мида орналасан парасимпатикалық ядроның пре ганглийлік талшықтары бар . Бұл жүйке серпіністерін кірпіктік тү йіннен екінші нейронға жеткізеді . Бұл түйіннен басталған постганглийлік талшықтар көздің қарашығын тарылтатын етті жныратын эфференттік жүйке . Ми жүйкелерінің IV пары да — аралас жүйке . Талшықтар арасында көздің жоғарғы қиғаш етін жиырылтатын қозғалтқыш талшықтармен қатар еттің өз рецепторынан шыққан серпіністерді орталыққа жеткізетін сезімтал талшықтар да бар . Төрт төмпешік алдыңғысы көру рецепторларының тітіркенуіне байланысты қимылдарды жүзеге асыратын орталық . Бұл орталық қа серпіністер көру жүйкесінің бұтақтары арқылы жетеді . Төмпе шік тұсында көз алмасын қозғалтатын жүйкенің ядросы орналас қан . Сондықтан көздің тор қабатынан келіп түсетін серпіністер ал дыңғы төмпешіктен шығып көз алмасын қозғайтын жүйкенің ядро сына , ортаңғы Мнда орналасқан басқа да қимыл реттеуші ядролар ға оп - оңай жетеді . Осы байланыстардың арқасында көздің бастың , дененің жарық түскен жаққа қарай бұрылуы , көз қарашығының тарылуы және аккомодация рефлекстері пайда болады . Аталған рефлекстер көру орталығы орналасқан ми сыңарын алып тастаса да жойылмайды . Артқы төмпешіктердің естуге қатысы бар , олар дың катысуымен әуелі есту соған қарай жөн табу рефлекстері орын далады , яғни құлақ жарғағы , бас қатты дыбыс шыққан жаққа қа рай бұрылады . Бұл рефлекстер де үлкен мн жарты шарын алып тастаған жағдайда жойылмайды . Төрт төмпешікті дене кенеттен ( байқаусызда ) әсер еткен тітір кендіргіштерге жауап ретінде қорғаныс рефлекстерін туғызады , сондықтан олар сақтық не старт рефлекстері деп аталады . Мәсе лен , ыдыстағы сұйық зат байқаусызда төгіліп кетсе , адам оның қа уіп қатерін түсінбестен - ақ тез , лезде бір жаққа қарай ығысады , жалт береді . Қызыл ядро орталық жүйке жүйесінің барлық бөлімдерімен және ми қыртысымен тығыз байланысқан . Ол қаңқа еттерінің то нусын реттейтін қозғалыс орталық . Егер мысықтың мн бағанын көлденең қызыл ядродан жоғарырақ жерден тіліп жіберсе , оның жүріс - тұрысында айтарлықтай өзгерістер тумайды . Ал миды қызыл ядродан төменірек жерден кессе, мысықта децеребрация лық мелшию ( қатып қалу – ригидность ) белгілері пайда болады : барлық қаңқа еттері әсіресе жазылу еттері ширығып , қатаяды Қызыл ядро мен артқы мида орналасқан Дейтерс ядросының жұлынға деген әсері бір - біріне қарама - қарсы . Қы зыл ядродан басталатын Манаков будасы жұлынның « бүгетін » ор талығының альфа - және гамма мотонейрондарын қоздырады және « жазатын » орталығын тежейді . Ал Дейтерс ядросынан шығатын кіреберіс - жұлындық жол « жазатын » орталықтарын қоздырады да « бүгетін » орталықтарды тежейді . Сондықтан Манаков будасы кесілгенде Дейтерс ядросы ғана жұлынға әсер етеді . Дейтерс ядро сын коагуляция жасап бұзса децеребрациялық мелшию жойылады . Сонымен дейтерс ядросының қызыл ядроға қарама - қарсы әсері тоқталған соң , белсенділігі күшейіп жұлынның « жазатын » нейрондарын қоздырады да « бүгетін » орталықты тежейді . Адамда децеребрациялық мелшию қыртысасты ядролардың қыз метінің бұзылуына байланысты . Децеребрациялық малшню жағдайындағы жануар жұлынының артқы түбірін кесіп тастаса мелшию жойылады . Бұл децеребрация лық мелшию кезінде қозған орталықтардың тонусын шеткі рецеп торлардан келетін серпіністер де бір қалыпты сақтайтынын көрсе теді . Қара зат ( substantio nigra ) . Нейрондарында қара пигмент көп болғандықтан ядро қара болып көрінеді . Мұның қызметтік маңызы осы күнге дейін толық анықталмаған . Дегенмен де оның қыртыс және қыртыс астындағы ядролар ( базальдық ) торлы кұрылыммен бірге қаңқа әсіресе саусақтардың нәзік және нақты қHмылдарын қамтамасыз ететін еттердің тонусын реттейтіні анықталды . Қара зат экстрапирамидалык жүйеге жатады . Электр тогымен қара зат ты тітіркендірсе шайнау , жұту еттері жиырылады . Сондықтан мұн да шайнау мен жұту процестерін үйлестіретін орталық бар деген де пікір бар . Соңғы кезде қара затта жолақты денедегідей дофа мин синтезделетіні анықталды . Бұл құрылмының жолақты дене мен байланысы бұзылса Паркинсон ауруы пайда болуы мүмкін . 11.Тромбоциттер олардың мөлшері және функциясы. Тамырлы-тромбоцитарлы гемостаз. Тромбоцит- қанның ядросыз жасушалары,диаметрі 0,5-4 мкм екі жағы дөңестеу келген дөңгелек немесе сопақша құрылымды.Адамның 1л қанында 180-320*10(9) тромбоцит болады.Сүйек кемігінде мегакариоциттен түзіліп, бір мегакариоциттен 3000-4000 қан пластинкасын бөледі. Химиялық құрамына АУФ,лизоцим,ноадреналин,адреналин гормондарынан және 11 түрткіден тұрады.Сонымен қатар тромбостенин ақуызы кіреді. Тромбоцит саны кешке қарай көбірек болады оның себебі түрлі эмоцияларға және тамақ ішкеніне байланысты өзгеріп отырады. Функциялары: 1. Ангиотрофикалық қан тамырды қоректендіру.Ол былай жүзеге асады,қантамырлар эндотелийден ағатын қаннан қажетті қоектік заттарды ала алмайды.Оны тромбоциттер қаннан сорып алып,эндотелиймен түйіскен жерінде әлсін-әлсін беріп отырады.Тромбоцит санының азайуы,тіндерге қанның құюлуына әкеледіде ,нүкте тәрізді дақтар пайда болады. 2. Адгезивті агрегациялық қызметі: Қан тамыры зақымданса, тромбоциттер пішіні өзгеріп,протоплазмада жалған аяқтар пайда болады.Және сол арқылы зақымданған жерге үйінді құрап,тромбыға айналады.Сөйтәп қан тамыры бекітіліп,қан тоқтайды. 3.Ангиоттензивтік функциясы:қан тамырдың саңылауын тарылтып,жарылған тромбоциттен серотонинің босап шығады. 4. Қан ұйыту функциясы: бұл дененің тамыр жүйесі зақымданған кезде қан кетуді тоқтатуға жауап беретін гемостаз жүйесінің маңызды кезеңі. 5. Тромбоциттер қан тамырлардың табиғи құрылысын сақтауға көмектеседі. Қан тамыр-тромбоцитарлық гемостаз. Тамыр-тромбоциттік гемостаз диаметрі 100 мкм аспайтын микроциркуляторлық тамырларда қан кетуді тоқтатуды қамтамасыз етеді. Бастапқы гемостазға екі компонент қатысады: 1 тамырлы. Егер кеме зақымдалған болса, олардың спазмы пайда болады, бұл гемостаз жүйесінің ең жылдам бастапқы реакциясы. Спазм бүйрек үсті бездерінен Жарақат кезінде ауырсынуға жауап ретінде шығарылатын адреналин мен норепинефринді тудырады. Тамырдың зақымдалған жерінде тромбоциттерден босатылған Серотонин, адреналин, тромбоксан да әсер етеді. Негізгі мақсаты спазма тамырларының қорғау, азайту қан кету. 2-3 минутқа созылатын тамырлы Спазм қан кетуді тоқтата алмайды. Ол үшін тамырлы компонентті тромбоциттермен нығайту қажет. 2 тромбоциттік компонент. 4 кезеңнен тұратын динамикалық трансформация тромбоциттеріндегі бірқатар дәйекті өзгерістерді қамтиды. 1-кезең адгезия (жабысу). Жарақаттан кейінгі алғашқы секундтарда тромбоциттер зақымдалған эндотелий мен коллаген талшықтарының шеттеріне жабысады. Адгезия әр түрлі зарядталған тромбоциттер мен коллаген талшықтарының электростатикалық тартылуына байланысты. Тромбоциттер теріс зарядталған (Әдетте 10-20 мв). Тамыр қабырғасының бірдей заряды. Кезінде оның зақымдануы республикасының кейбір заңнамалық актілеріне дербес коллагеновые талшықтар базальной мембраналар, олар көтереді /+ / заряд есебінен NН-топ. Сондықтан тромбоциттер / + / зарядталған тамыр эндотелийіне жабысады. Сонымен қатар, олар көптеген псевдоподияларды құрайды, соның арқасында олар коллагенге бекітіледі. Адгезияға Виллебранд факторы әсер етеді, оның үш белсенді орталығы бар, олардың екеуі тромбоциттер рецепторларымен, ал біреуі субендотелий және коллаген талшықтарының рецепторларымен байланысады. Осылайша, FW көмегімен тромбоцит кеменің жарақаттанған бетіне "ілулі" болады. 2 кезең агрегация тромбоциттердің бір-біріне жабысуы. Тромбоциттер тек тамыр қабырғасына ғана емес, сонымен бірге бір-біріне жабысып, тромбоциттік тығын агрегаттарын құрайды. Агрегацияны зақымдалған тамырдан және эритроциттердің гемолизінен бөлінетін АДФ ынталандырады. Адгезия және бастапқы агрегация нәтижесінде тромбоциттерден серотонин, адреналин және АДФ бөлінеді. Бұл АДФ өзіндік, ішкі. Бұл тромбоциттердің одан әрі шаршауына ықпал етеді, ал серотонин мен адреналин зақымдалған тамырдың спазмын күшейтеді. Алайда, бұл агрегация қайтымды. Тромбоциттер агрегаттары үзіліп, қанға енуі мүмкін. Жеке тромбоциттер мен зақымдалған тамыр құрылымдары арасындағы байланыс агенттері ақуыздар мен полипептидтер кешендерінің "интегриндері" болып табылады. 3 кезең қайтымсыз агрегация немесе босату реакциясы нәтижесінде біртекті тромбоциттік тығын пайда болады. Тромбоциттер пішінін жоғалтады, олардың бұзылуы және қанның ұю факторлары босатылады. Тромбоциттердегі бұл өзгерістер тромбиннің іздерін тудырады. Зақымдалған тіндерден және эндотелийден аз мөлшерде тіндік тромбопластин бөлінеді. Оның VII, IV, X және V факторлармен өзара әрекеттесуі кезінде тіндік протромбиназа қалыптасады, ол протромбинге әсер етеді және нәтижесінде тромбиннің аз мөлшері пайда болады, бұл екінші ретті босату реакциясын қоздыруға жеткілікті. Осы реакция нәтижесінде көп мөлшерде АДФ, тромбоксан және вазоактивті заттар босатылады: серотонин, норепинефрин, адреналин. Тромбин сонымен қатар жеке лейкоциттер мен эритроциттер жабысып қалатын фибриннің пайда болуына әкеледі. Осылайша ақ тромбоциттік тромб пайда болады. 4 ретракция. Тромбостенин басқа факторлармен қатар тромбоциттерден босатылады. Ол жиырылған кезде тромбоциттер бір-біріне жақындайды, тромб қанға тығыз өткізбейтін болады. Пайда болған ақ қан ұюы зақымдалған микроциркулятор ыдысының шеттерін мықтап қатайтады, оның кеңеюіне қарсы тұрады және қанның сұйық бөлігін өткізбейді. Әдетте, ұсақ тамырлардан қан кетуді тоқтату 2-4 минутты алады. Капиллярларға қарағанда үлкен калибрлі ыдыстарда, олардың ұзағырақ спазмына /шамамен 2 сағатқа/ қарамастан, пайда болған ақ тромб зақымдалған ыдыстың шеттерінің алшақтығына төтеп бере алмайды, ол жыртылып, жуылады. Жоғары қан қысымы бар ыдыстарда пластина тромб Елек ретінде плазма мен пішінді элементтерді өткізеді. Осыған байланысты қан кету жалғасады. Сондықтан зақымдалған ірі тамырлар мен артериялардағы түпкілікті сенімді гемостаз үшін бастапқы қан ұйығышы жеткіліксіз. Сау адамдарда мұндай жағдайларда бастапқы /АҚ/ тромбоциттік тромбада қызыл түс пайда болады. 12.Тыныс алудың реттелуі. Тыныс алу процестерінің кезектесуін қамтамасыз ететін орталық нерв жүйесінің құрылымдары. Тыныс алудың реттелуі Тыныс алудың жиілігі , тереңдігі оттегінің адамға қажет мөл шеріне және қандағы көмір қышқыл газ деңгейіне сәйкес өзгеріп отырады . Бұл сәйкестілік жүйке жүйесі арқылы реттеледі . Демді ішке алу , шығару тыныс алу еттерінің жиырылуы ар қылы іске асырылатыны белгілі . Тыныс алу еттерін жиырылта тын жүйке нейрондары жұлын мен мн құрамына кіреді : диафраг малық жүйке нейрондары жұлынның XII — IV мойын сегментінін алдыңғы мүйізінде , ал қабырғааралық еттердің жүйке клеткала ры жұлынның көкірек сегменттерінде орналасқан . Егер жұлын мен мидың түйіскен жерін кесіп тастаса , тыныс алу тоқтайды . Ал жұлынның сопақша мимен байланысын бұзбай , оны мойын бө лімі мен көкірек бөлімінің түйіскен жерінен көлденең кессе , диа фрагма еттері бұрынғысынша жиырыла береді , мұның арқасында тыныс алу тоқтамайды , бірақ қабырғааралык еттер тыныс алу процесіне қатыспайды . Демек , бұл тәжірибелер тыныс алу ми мен жұлын арқылы реттелетінін көрсетеді . Адам өз еркімен ты нысын жиiлете және тереңдеп алады , тіпті біразға дейін тоқтата да алады . Бұл да тыныс алу процесін реттеуге ми , әсіресе мн қыртысының қатысатынын көрсетеді . Тыныс алу орталығы , оның орталық жүйке жүйесіндегі орны Тірі организмнің тіршілік етуіне қажет аса маңызды функцн яларды белгілі бір орталықтар реттеп отырады . Тыныс алу осы функциялардың бірі . Сондықтан тыныс алу процесін реттей тін орталықтың орталық жүйке жүйесіндегі орнын анықтау үшін көптеген тәжірибелер жасалды . Тәжірибеде , мәселен мидың әр жерінен көлденең кесу әдісі қолданылады . Ми бағаны варолий көпіршесінің жоғары жағынан көлденең кесілее , тыныс алу процесі бұзылмайды , ал варолий көпіршесінен төмен , сопақша мнмен түйіскен жерінен кесілсе дем алу фазасы ұзарады да ( апнейзис ) тыныс алу сирейді . Мнды сопақша мндан төменірек оның жұлынмен түйіскен же . рінен кессе , тыныс алу тоқтап қалады , тыныс алу еттері әдетте гідей белгілі бір ырғақпен жиырылу қабілетінен айырылады . Де мек , тыныс алу процесін реттейтін нейрондар тобы ( тыныс алу . орталығы ) сопақша мида орналасқан . Тыныс алу орталығының сопақша мидағы орнын табу үшін оның әр жерін ннелеп бұру , бұзу , тітіркендіру . әдістері қолданылады . Қазан университетінің Профессоры Миславский аталған әдістерді қолдана отырып , тыныс орталығының ромба тәрізді ойықтың астыңғы ( төменгі ) бұрышы на жақын орналасқанын , бұл орталықта инспирацня ( дем алу ) , экспирацня ( дем шығару ) бөлімдерінің бар екенін , бұл бөлімдердің жұптаса орналасқанын анықтады . Бұл мәліметтер соңғы кезде микроэлектродтар мен олардың әрекет потенциалдарын тір кеу арқылы дәлелденді . Тыныс алу нейрондары функциясының да әртүрлі екенi , яғни дем аларда қозатын инспираторлық , дем шығарарда қозатын экспираторлық нейрондар , сондай - ақ кері сінше , дем алу кезеңінен дем шығару кезеңіне көшер сәтте қоза тын инспираторлық - экспираторлық , экспираторлық - инспиратор лық нейрондар бар екені анықталды . Тыныс алу орталығынын үстіңгі — — артқы ( дорзал ) жағында ромба ойығының төменгі бұрышына жақын көбінесе ннспираторлық , ал астыңғы - бауыр , ( вентрал ) жағында экспираторлық және аздаған ннспираторлық , ал астыңғы бауыр ( вентрал ) жағында экспираторлық және аздаған ннспираторлық нейрондар орналасқан . Инспираторлық нейрондар орындайтын қызметіне қарай : 1 —а , 1 – р қозу және тежеу ( ннспираторлық тежеу ) болып бөлінеді : I — а нейронда рын орталық және шеткі хеморецепторлардан келетін серпініс тер қоздырып дем алдыратын болса , в клеткаларды өкпенің керілгенін қабылдайтын рецепторлар мен 1 — q нейрондар қоз дырады . I — в нейрондардың қозуы дем алуды тежейтін нейрон : дардың белсенділігін күшейтіп , инспираторлық орталықтың қозу процесін бәсеңдетіп тоқтатады . Тыныс орталығының ннспираторлық және экспираторлық бө лімдері арасында реципроктық ( кері ) қарым - қатынас бар екені көптен белгілі . Инспираторлық бөлім қозған сәтте экспиратор лық бөлім тежеледі . Экспираторлық бөлім қозса , керісінше ин спираторлық бөлімінің жұмысы тежеледі . Осы екі бөлімнің қыз мет механизмі туралы әртүрлі пікірлер бар . Солардың бірі — ва ролий көпіршесінде орналасқан пневмотаксикалық тыныс алу орталығының қызметі . Оны 1963 ж . Лумсден ашқан . Пиевмотак сикалық орталық дем алу және дем шығару кезеңдерінің белгілі бір кезекпен - реттелуін қадағалап отырады . Дем алу орталығының қозуы қандағы газдар мөлшеріне , хе морецепторлардың қозуына байланысты . Бұл орталық пневмо таксикалық орталықты , ал ол Hнспираторлық орталықтың дем алуды тежейтін клеткаларын қоздырады да инспираторлық ор талықта тежеу процесін дамытады . Пневмотаксикалық орталық , сондай - ақ экспираторлық орталықты қоздырады , мұның нәтиже : сінде дем алу еттері ( инспираторлық еттер ) босайды да , дем шы ғару еттері ( экспираторлық еттер 13.Мишықтың құрылысы және функциясы. Мишық жарақаты кезіндегі бұзылыстар. Мишық - дененің кеңістіктегі тепе-теңдігін реттейтін және дене мүшелерінің қимьш-қозғалыстарын үйлестіретін, орталық жүйке жүйесінің мүшесі — мидың бір бөлігі. Мишық — сыртқы қатпарлы сұрзаттық мишық қыртысынан және ішкі ақзаттан тұрады. Мишық қыртысы үш қабаттан: сыртқы — молекулалы, ортаңғы — ганглионды жөне ішкі — дәнше қабаттардан тұрады. Мишықтың сүрзаты: жұлдызша, себетше, алмұрт тәрізді және дәнді нейроцит терден құралған. Мишықтың ақзаты — мишықты мидың басқа бөліктерімен байланыстыратын өткізгіш жолдарды құрайтын миелинді жүйке талшықтарынан тұрады. Мишық қыртысы — мишықтың сыртқы бетіндегі қатпарлы сұр заты. Мишық қыртысы үш қабаттан: молекулалы, ганглионды және дәнше қабаттардан қүралған. Сыртқы — молекулалы қабатты мидың басқа бөлімдерінен келетін жүйке толқынын (импульс) тежейтін, жұлдызша және себетше нейроциттер, олардың өсінділері мен ганглионды нейроциттердің тарамдалған дендриттері құрайды. Ортаңғы—ганглионды қабат мишықтың негізгі қызметін атқаратын алмұртша нейроциттерден түрады. ішкі — дәнше қабат майда нейроциттерден және импульстерді тежеуші ірі жұлдызша нейроциттерден құралған. Орталыққа тепкіш (афферентті) жүйкетолқындары мидың төменгі бөліктерінен мишық қыртысына мүк тәрізді және өрмелегіш жүйке талшықтары арқылы келеді. Мүк тәрізді жүйке талшықтары жүйке толқынын алмұртша нейроциттерге дәнше нейроциттер арқылы, ал өрмелегіш жүйке талшықтары жүйке импульстерін оларға тікелей жеткізеді. Мишық қыртысының қалыңдығы әртүрлі жануарларда түрліше. Орта есеппен молекулалы қабаттың үлесі 55%, ганглионды қабаттың — 5%, дәнше қабаттың — 40% болады. Мишық қыртысы адам мен жануарлар организмдерінде дене тепе-тендігін реттеу және қимыл-қозғалыстарды үйлестіру қызметтерін атқарады. Мишық үш бөлімнен тұрады: мишықтың құрты деп аталатын ортаңғы бөлімнен және мишықтың екі жарты шарларынан. Мишықтың бетінде толып жатқан иректер болады. Сондықтан ол өте үлкен болып келеді және сұр заттан немесе қыртыстан тұрады. Қыртыста үш қабат бар: беткі немесе молекулалық, аралық немесе Пуркинье жасушаларының қабаты; терең я дәнді қабат. Мишық барлық қозғалу актыларының орындалуына қатысады: оған өзгерістер енгізеді, сүйтіп әрбір жеке қимылдардың нақты дұрыс орындалуын қамтамасыз етеді. Мишық – тонустық рефлекстердің жоғары дәрежелі реттеушісі болып табылады. Сонымен қатар, мишық тыныс алуды, жүректің жиырылуын қимылдың түріне байланысты лайықтап отырады. Адамда мишықтың қызметі бұзылса қозғалу қызметінің реті бұзылады, теңдік жоғалады. Мишықты толығымен алып тастағанда атониябайқалады – еттер тонусын жоғалтады. Астазия туады – бір орында басын, денесін теңселтпей тұра алмайды. Дизметрия – еттің жиырылуы күші мен орындалатын қызметтің арасында сәйкестік жоғалады. 14.Коагуляциялық гемостаз. Қан ұюының факторлары және механизмдері, қанның ұюы және қанның ұюға қарсы жүйелері. Плазмалық гемостаздың басты жағдайы фибриногенне фибриннің түзілуі. Процесс бірнеше кезеңнен тұрады (қанның ұю тәсімін қараңыз). Тромбин әсерінен фибриногеннен франменттер бөлінеді, және фибриноген молекулалары бір-бірімен сызықты тізбек құрып жабысады – еритін фибрин-мономерлі кешендер (ЕФМК). Фибриногеннің құрылуы эритроциттер мен тромбоциттер беткейінде болады, олар бір – бірімен фибрин жіпшелерімен байланысады. Әрі қарай сызықшалы молекулалар байланысып, торшалы құрылым түзеді (фибрин-полимерлі кешендер). ХІІІ фактордың әсерінен фибринді ұюынды қатайып тормбтың консолидациясы түзіледі. Тромбқа пішінді элементтер – тромбоциттер, эритроциттер, лейкоциттер де қатысады. Фибриногеннің фибринге айналуы протромбиннен (фактор ІІ) түзілетін тромбиннің (фактор ІІа) белсенділігі арқылы іске асады. Протромбиннің белсендендірілуі протромбиназаға – фактор Ха байланысты. Айқын емес жасушалық деструкцияларда (қан жасушалардың өліленуі – тұрақты процесс, бірнеше сағат ішінде нейтрофильдердің барлық популяциясы алмасады, тромбоциттер қан айналымында 3 күн өмір сүреді, ал эритроциттер 4 ай – әрбір секунд сайын 2,5- тен 20 миллионға дейін эритроциттер бұзылады) қан айналымына түсетін ұлпалық тромбопластин көлемі төмен және тромбиннің аз мөлшерінің түзілуіне әкеледі. Ол фибриннің пайда болуына емес, тек тромбоциттердің белсендендірілуіне ғана шығындалады. Сонымен бірге тромбиннің бір бөлігі антикоагулянттар – С және S протеиндердің белсендендірілуі үшін пайдаланылады. Қан ұюдың тұрақты физиологиялық белсенділігі процесінде барлық тромбин антикоагулянттар мен фибринолиз жүйесі белсенділігі үшін жұмсалады. Осылайша қан ұюдың тұрақты белсенділігіне қарамастан қанның сұйық қалпын ұстап тұруға болады. Протромбиназа кальций иондары мен V фактордың қатысуымен фосфолипидті матрицада (тромбоциттердің III факторы) үдейді. Протромбиназды кешен сыртқы және ішкі екі жолмен түзіледі. Сыртқы жолмен қанның ұю жүйесінің белсенділігі кезінде қанға маңындағы ұлпадардан жасушалар бұзылуынан пайда болатын фосфолипидтерге жататын ұлпалық тромбопластин түседі. Ұлпалық тромбопластиннің VII фактормен және кальций иондарымен байланысуы салдарынан протромбиназа белсендендіріледі. Сыртқы жол бойынша каскадтың белсенділігі кезінде фибриннің түзілуіне қажетті уақыт 15 с. Сыртқы жол – жылдам жол, ол тек екі каскадтан тұрады. Ішкі қан ұю жолы сыртқымен салыстырғанда бірнеше тізбекті түзілетін кешендерден тұратын каскад түрінде болады. Бастапқы элемент ХII фактор –Хагеман факторының белсенділігі болып табылады. Ол бөгде беткеймен, субэндотелиальды коллагенмен, иммунды кешендермен, адреналинмен және т.б. жанасу салдарынан белсендендіріледі. Белсендендірілген ХII фактор кальций иондарының қатысуымен фосфолипидті матрицада үдейтін каскадты бастайды. Бұл каскадта әрбір белсендендірілген фактор келесі факторды үдетеді: ХIIа – ХI, ХIа – IХ, IХа – VIII. Бұл каскадтың соңғы сатысы протромбиназаның түзілуі. Белсенділіктің ішкі жолының ұзақтығы 10-15 мин. Айқын емес зақымдануларда тромбтың түзілуі мен қан кетудің тоқтатылуы осы жол арқылы іске асады. Қан ұю каскадында реакциялар катализдің сипатқа ие: белсендендірілген фактор молекуласы келесі ұю факторының бірнеше молекуласының белсендендірілуіне себеп болады. ХІІ фактордың бір молекуласын белсендендіре отырып, теория жүзінде қан айналымдағы ХІ фактордың барлық молекуласының, одан кейін қан ұюдың қалған факторлардың да белсенділігін тудыруы мүмкін. жүктеу/скачать 1,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|