Ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар балаларды оқытудың ТҰҒырлары
жүктеу/скачать 18,26 Kb.
|
ЕРЕКШЕ БІЛІМ БЕРІЛУІНЕ ҚАЖЕТТІЛІГІ БАР БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУДЫҢ ТҰҒЫРЛАРЫ ЕРЕКШЕ БІЛІМ БЕРІЛУІНЕ ҚАЖЕТТІЛІГІ БАР БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУДЫҢ ТҰҒЫР 2
|
ЕРЕКШЕ БІЛІМ БЕРІЛУІНЕ ҚАЖЕТТІЛІГІ БАР БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУДЫҢ ТҰҒЫРЛАРЫ ЕРЕКШЕ БІЛІМ БЕРІЛУІНЕ ҚАЖЕТТІЛІГІ БАР БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУДЫҢ ТҰҒЫРЛАРЫ 1. Мақсатты блок (инклюзивті білім беру құндылығына сүйене отырып, болашақ мамандардың кәсіби-педагогикалық қызметінің мазмұнын анықтайтын құзыреттер кешенінің қалыптасуын қамтамасыз ету). 2. Құрылымдық-мазмұнды блок. 2.1. Тірек принциптері: - инклюзивті білім беру жағдайында білім беру процесі субъектілеріне және олардың қызметіне құндылық қарым-қатынас принципі; - білім беру процесінің құрылымдық компоненттері мазмұнының жүйелілігі мен бірлігі принципі («педагогикалық резонанс» немесе «толассыз» психологиялық-педагогикалық процесс); - кәсіби іс-әрекетті жүзеге асырудың (инклюзивті білім беру шарттары) қазіргі шарттарының талаптарын сақтай отырып, болашақ педагогтың тұлғалық дамуының басымдылығы принципі: тұлғаның кәсіби маңызды қасиеттерін, құндылық бағдарлары мен құндылық қарым-қатынасы негізінде құзыреттілікті дамытудың маңыздылығы, оларды алдағы қызметте өзектілендіру қабілеті; - атаулылық принципі (инклюзивті білім беру жағдайында кәсіби педагогикалық қызметтің ерекшеліктерін есепке алу); - білім беру инклюзия шарттарына тән кәсіби-педагогикалық іс-әрекет мазмұнындағы үйлесімді және барабар көрініс принципі; - кәсіптік іс-әрекет және оқытудың рефлексивті принципі 3. Дидактикалық блок. 3.1. Инклюзивті білім беру құндылықтарын ашатын құзыреттілік кешенін қалыптастыру бойынша жұмыс түрлері, әдістері, тәсілдері мен тәсілдері: ұйымдастырушылық (ақпараттық, дамытушылық, бағдарлық), коммуникативтілік (перцептивті, педагогикалық қарым-қатынас және өзара іс-әрекет, педагогикалық техника) және дидактикалық іскерлікті жақсарту. 3.2. Педагогикалық шарттар: - инклюзивті білім беру құндылықтарының мәнін, маңыздылығын, пәрменділігін ашатын академиялық, кәсіби және әлеуметтік-тұлғалық құзыреттерді мақсатты және кешенді қалыптастыру; - оқытудың ұйымдастырушылық түрлері мен әдістерінің, сондай-ақ кәсіби іс-әрекетте инклюзивті білім беру құндылығын қабылдауды және қолдану қабілетін қамтамасыз ететін құзыреттілікті дамытуды болжайтын аудиториядан тыс қызметтің вариативтілігі Жұмыстың кезеңдері: - мотивациялық (инклюзивті білім беру жағдайында жұмысқа қызығушылықты дамыту, қабылданатын кәсіби шешімдердің, жасалатын іс-әрекеттердің маңыздылығын түсіну; инклюзивті білім беру құндылықтарының тұлғалық маңыздылығын («өзі үшін») қалыптастыру; инклюзивті білім беру кеңістігінде жұмыс істеуге ұмтылу және қабілеті); - ұйымдастырушылық-теориялық (жалпы мәдени, әлеуметтік-психологиялық және кәсіби дайындық, интеграциялық, педагогикалық және арнайы оқу пәндерінің мазмұнын, сондай-ақ әр түрлі жастағы балалармен жұмыс әдістері); - іс-әрекеттілік (практикалық, педагогикалық міндеттерді шешуде алған білімдері мен іскерліктерін қолдануға әзірлігі және қабілеті). Дидактикалық үлгінің нәтижелілік критерийі екі топтан тұрады: тиімділік критерийі (академиялық, кәсіби, әлеуметтік-тұлғалық құзыреттіліктердің қалыптасуы) және әрекеттілік (әлеуметтік феномен ретінде инклюзивті білім беруге қарым-қатынастың өзгеру динамикасы). Ерекше білім берілуіне қажеттіліктері бар балаларды оқытуда өзекті болып табылатын педагогикалық тұғырларды қарастырайық. Жұмыстың кезеңдері: - мотивациялық (инклюзивті білім беру жағдайында жұмысқа қызығушылықты дамыту, қабылданатын кәсіби шешімдердің, жасалатын іс-әрекеттердің маңыздылығын түсіну; инклюзивті білім беру құндылықтарының тұлғалық маңыздылығын («өзі үшін») қалыптастыру; инклюзивті білім беру кеңістігінде жұмыс істеуге ұмтылу және қабілеті); - ұйымдастырушылық-теориялық (жалпы мәдени, әлеуметтік-психологиялық және кәсіби дайындық, интеграциялық, педагогикалық және арнайы оқу пәндерінің мазмұнын, сондай-ақ әр түрлі жастағы балалармен жұмыс әдістері); - іс-әрекеттілік (практикалық, педагогикалық міндеттерді шешуде алған білімдері мен іскерліктерін қолдануға әзірлігі және қабілеті). Дидактикалық үлгінің нәтижелілік критерийі екі топтан тұрады: тиімділік критерийі (академиялық, кәсіби, әлеуметтік-тұлғалық құзыреттіліктердің қалыптасуы) және әрекеттілік (әлеуметтік феномен ретінде инклюзивті білім беруге қарым-қатынастың өзгеру динамикасы). Ерекше білім берілуіне қажеттіліктері бар балаларды оқытуда өзекті болып табылатын педагогикалық тұғырларды қарастырайық. Дифференциалдық тұғыр. Баланың даму деңгейімен оқыту және тәрбиелеу – белгіленген және бірнеше рет тексерілген факт. Әр түрлі балалар білімді, іскерлікті және дағдыларды түрлі меңгереді. Бұл айырмашылықтар әрбір баланың өзіне тән сыртқы, ішкі де даму жағдайларына байланысты жеке ерекшеліктеріне ие болуына байланысты. Балалардың психофизиологиялық ерекшеліктері, олардың ақыл-ой қабілеттерінің әртүрлі деңгейлері әр баланың немесе балалар тобының оқытудың түрлі жағдайларын тиімді оқытуды қамтамасыз ету үшін заңды түрде талап етеді. Мектеп жағдайында оқытуды дараландыру және саралау кезінде жүзеге асуы мүмкін. «Дифференциация» ұғымының заманауи анықтамасы – жеке оқыту үшін қандай да бір ерекшеліктер негізінде балалар топтасқан формадағы балалардың жеке ерекшеліктерін есепке алу. Дифференциалдық тәсілдеменің мәні жас ерекшеліктерін есепке ала отырып, оқу процесін ұйымдастыруын, барлық балалардың тиімді іс-әрекетіне оңтайлы жағдай жасауын, оқушылардың жеке ерекшеліктерін барынша ескеретін оқытудың мазмұнын, әдістерін, формаларын қайта құрудан тұрады. Мұндай тәсілдеме балаларды кіші топтарға бөлуге мүмкіндік береді, онда білім беру мазмұны мен оқыту әдістері, ұйымдастыру 17 формалары әр түрлі болады, қойылған оқу міндеттеріне байланысты кіші топтардың құрамы өзгеруі мүмкін [17]. Оқытудың дәстүрлі жүйесіндегі дифференциалды тәсілдеме жеке, топтық және фронталды жұмыстармен ұштастыра отырып ұйымдастырылады [18]. Бұл тәсілдемені оқытудың барлық кезеңдерінде қажет етеді. беру ортасын құруға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, қалалық инфрақұрылым ерекше білім берілуіне қажеттіліктері бар адамдар үшін барынша қолжетімді болды, халықтың осы санатының әлеуметтік өмірге қатысу мүмкіндігін шектейтін ақпараттық және басқа да кедергілер алынып тасталды [19]. «Қалыптандыру» ұғымының негізінде келесі ережелерді жатқызды: – ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар бала – әр түрлі қызмет түрлерін меңгеруге қабілетті, дамып келе жатқан адам; – қоғам мұны мойындап, қалыпты жағдайға барынша жақын өмір сүру жағдайын қамтамасыз етуі тиіс. Интеграция адамның жүйе ретінде қалыпты өмір сүруін қамтамасыз етуге және ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар баланың әлеуметтік өзара байланыс жүйесіне кіруіне, рөлдік жүйеге қосылуына, топтық және әлеуметтік керек-жарақтар сезіміне ие болуына бағытталған. Интреграциялық тәсілдеме принципін жүзеге асыруда дамуында проблемалары бар балаларға қалыпты балалармен бірге жалпы білім беретін мектепте оқыту мүмкіндігін беруде көрініс тапты. Бұл ретте оларға оқытуды жеңілдететін арнайы көмек пен қолдаудың қосымша жағдайлары жасалады [20]. Интеграциялық тәсілдемеде баланы мектеп пен қоғамның қабылдауы үшін дайын болуын болжайды. Алайда, қоғам тез өзгере алмайды және мұндай жағдайларда интеграцияның физикалық құрамдас бөлігі (жеке интеграция) және әлеуметтік интеграцияның жоқтығы туралы ғана айтуға болады. Көбінесе баланың дамуында шектеулері бар өмірі – бұл өз ауруын қабылдау және оны басқа адамдардың бұрмалап қабылдауында көрінетін әлеуметтік «кедергілерді» үнемі еңсеру. Бірақ бұл баланың толыққанды өмір сүруге, өз ниеттерін іске асыруға, жоспарлар құруға, достарымен қарым-қатынас жасауға құқығы жоқ дегенді білдірмейді. Сондықтан біртіндеп қалыпқа келтіру тұжырымдамасы әбден жетілдірілмеген, интеграцияны «позитивті кемсітушілік» деп анықтай бастады [21]. Аталған мағынада интеграциялық тұғырды әзірлеу үлкен маңызға ие болды, онда балаларды «когнитивті» бөлуден дамуындағы бұзушылықтардың түрлері бойынша санаттарға, ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар балаға қоршаған социум қоятын талаптардың сипатына өтуі маңызды. Бұл осы тәсілдеменің шеңберінде бала өзінің ерекшеліктеріне байланысты емес, орта мен ерекше қажеттіліктеріне байланысты – басқа балалар секілді арнаулы білім алуға мұқтаж ретінде қарастырылады. Қазіргі заманғы шетелдік және отандық педагогикадағы жекелендіріп оқыту процесінің ұйымдастырылуы оқыту тәсілдемелері мен тәсілдерін таңдаумен, оқушылардың оқуға қабілеттерінің даму деңгейін ескеруімен, барлық оқушыларда бірдей емес екенділігімен түсіндіріледі. «Әлсіз» білім алушылар бұрын алған білімдеріндегі, іскерліктері мен дағдыларындағы кемшіліктерге, қарым-қатынастың нашар дамыған тәсілдеріне және абстрагтауға байланысты оқу материалын меңгеруде үлкен қиындықтарға тап болады және мұғалімнің ерекше көмегін қажет етеді. «Күшті» оқушылар, егер мұғалім «орташа» оқушыға бағдар беріп жұмыс істесе, онда олардың ақыл-ой дамуы тежеледі, танымдық белсенділігі төмендейді. Пән бойынша жақсы үлгеретін оқушылар үшін толық жұмыс істей алатын жағдай жасау қажет. Осылайша, өзіндік жұмысты ұйымдастыру кезінде сынып оқушылары толық нұсқаудың орнына «әлсіз» оқушылар үшін жасалғандай, негізгі тапсырманы орындағаннан кейін танымдық тапсырманы орындаудың мақсаты, тәртібі мен тәсілдері туралы жалпы нұсқаулармен ғана шектелуі керек. Жалпы тапсырмадан басқа қосымша тапсырмаларды да ұсыну қажет: мысалы, математикадан тапсырманы басқа тәсілдермен шешу, шешудің ең тиімді тәсілін табу және дәлелдеу [24]. Жекелік тәсілдеме балаға мектепке келгенге дейін басталады: болашақ бірінші сынып оқушысын зерттеу, оның ата-аналарымен әңгімелесу. Бірінші сыныпқа келген балалардың оқуға дайындығын зерттеу негізінде мұғалімдер оларды келесідей топтарға бөледі: - әріптерді білмейтін, сөйлеу дыбыстарын ажырататын дыбыстар; - әріптерді білетін, буындау бойынша дұрыс оқитын; - жақсы оқи алатын. Жекелік тәсілдеменің мақсаты – оқушылардың білімдерінде олқылықтардың пайда болуына жол бермеу. Оқушылардың ұжымдық жұмысын ұйымдастыруға басты назар аударылады. Жекелеген оқушыларда пайда болуы мүмкін қиындықтарды мұғалім алдын ала болжауы керек. Сондықтан ол тапсырманы орындау кезінде қиындықтармен кездескен оқушыларға оқулықта алдын ала оқыған материалды оқып, кестеге жүгінуді, осыған ұқсас жаттығуларды тағы да орындауды ұсынады, жетекші сұрақтар қояды, оқушының ойын бағыттайтын бірнеше сұрақтар түрінде жоспар береді. Ерекше білім берілуіне қажеттіліктері бар балаларды оқытуда жекелік тәсілдеме әрбір пәннің ерекшелігін есепке алуды талап етеді. Мұғалім сыныпта оқушыға кез келген уақытта сұрақ қоя алатындай жағдай жасауы қажет. Жоспарлау кезінде үй тапсырмасы сабақтың жалғасы болып табылатынын есте сақтау маңызды. Бұл ретте, мұғалім баланың жақыннан даму аймағын үнемі қадағалап отыру керек. Ерекше қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істеу әдістерін меңгеруде олардың психикалық қызметінің ерекшелігін құрайтын көрсеткіштердің барлық кешенін зерттеудің тереңдігіне байланысты. Әр оқушының жеке ерекшеліктерін білу педагогке оған ең тиімді тәсілдеме табуға көмектеседі. Жекелік тәсілдемені жүзеге асыру кезінде келесілерді ескеру қажет: - баланың дене және психикалық дамуына әсер ететін бастапқы ерекшеліктері; - сөйлеу, интеллект, эмоционалды-ерік саласының жағдайы; - балалардың жас және жеке ерекшеліктері; - балалардың тілектерін, мүдделерін, бейімділігін, мүмкіндіктерін көрсету және дамыту үшін жағдай жасау; - психикалық процестердің ерекшеліктері (қабылдау, зейін, есте сақтау, Жекелік тәсілдеменің мақсаты – оқушылардың білімдерінде олқылықтардың пайда болуына жол бермеу. Оқушылардың ұжымдық жұмысын ұйымдастыруға басты назар аударылады. Жекелеген оқушыларда пайда болуы мүмкін қиындықтарды мұғалім алдын ала болжауы керек. Сондықтан ол тапсырманы орындау кезінде қиындықтармен кездескен оқушыларға оқулықта алдын ала оқыған материалды оқып, кестеге жүгінуді, осыған ұқсас жаттығуларды тағы да орындауды ұсынады, жетекші сұрақтар қояды, оқушының ойын бағыттайтын бірнеше сұрақтар түрінде жоспар береді. Ерекше білім берілуіне қажеттіліктері бар балаларды оқытуда жекелік тәсілдеме әрбір пәннің ерекшелігін есепке алуды талап етеді. Мұғалім сыныпта оқушыға кез келген уақытта сұрақ қоя алатындай жағдай жасауы қажет. Жоспарлау кезінде үй тапсырмасы сабақтың жалғасы болып табылатынын есте сақтау маңызды. Бұл ретте, мұғалім баланың жақыннан даму аймағын үнемі қадағалап отыру керек. Ерекше қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істеу әдістерін меңгеруде олардың психикалық қызметінің ерекшелігін құрайтын көрсеткіштердің барлық кешенін зерттеудің тереңдігіне байланысты. Әр оқушының жеке ерекшеліктерін білу педагогке оған ең тиімді тәсілдеме табуға көмектеседі. Жекелік тәсілдемені жүзеге асыру кезінде келесілерді ескеру қажет: - баланың дене және психикалық дамуына әсер ететін бастапқы ерекшеліктері; - сөйлеу, интеллект, эмоционалды-ерік саласының жағдайы; - балалардың жас және жеке ерекшеліктері; - балалардың тілектерін, мүдделерін, бейімділігін, мүмкіндіктерін көрсету және дамыту үшін жағдай жасау; - психикалық процестердің ерекшеліктері (қабылдау, зейін, есте сақтау, ойлау); - темперамент түрі. Жекелік тәсілдеме аталған ерекшеліктерді ескерумен қатар, әрбір баламен жеке, жүйелі жұмыс жүргізуге мүмкіндік береді. Балалардың кейбір санаттары үшін жеке сабақтар өткізуде дамытудың негізгі шарттарының бірі болып табылады. Бастауыш мектептің оқу процесінде денсаулық сақтау технологияларын қолдануда келесідей міндетті кезеңдері болады: - дене жаттығуының әртүрлі түрлері; - динамикалық үзіліс; - артикуляциялық гимнастика; - саусақты гимнастика; - қимыл-қозғалыс ойындары; - денсаулық жолдары – жүру; - тыныс алу гимнастикасы; - ЕДШ; - арт-терапия; - музыкотерапия; - ертегі терапия; - психогимнастика. Инклюзивті білім беру жүйесінде мұғалімдер оқушылардың толық үлгеріміне қол жеткізудегі табысы барлық сыныптармен қатар, ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар әрбір оқушыға жекелік тәсілдемемен жұмыс жасай алуы. Бұл жұмысты бірнеше кезеңге бөлуге болады. жүктеу/скачать 18,26 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|