Ерғалиев Қуаныш Советұлы Асанбаева Елдана Бақытқызы газет тақырыпаттарының прагматикалық Қызметі
жүктеу/скачать 1,99 Mb. Pdf көрінісі
|
| Толық ақпаратты тақырыпатта
мәтіннің қандай да бір мағыналық бөлімі мейлінше кең қамтылады да, толымсызда оның мағынасы тиісті деңгейде ашылмайды. Толық ақпаратты тақырыпат мәтіннің мағыналық құрылымының белгілі бір элементінен хабар береді. Ол барлық мәтіннің тақырыбы, негізгі идеясы немесе осы идеяны өрбітуші қандай да бір тезис болуы мүмкін. Кейде мақала атауында бір мезетте бірнеше мағыналық элемент көрініс табатын кездер болады. Ондай мақала атауларын кешенді тақырыпаттар деп бөлген жөн. Аталған тақырыпаттардың мазмұндылығы әлдеқайда жоғары, мәтінмен байланысы да сан алуан. Мақала атауы мағыналық құрылымның екі бөлімінен хабардар етуінің қарапайым әрі қазақ тілді баспасөз беттерінде жиі кездесетін мысалы – бір-бірімен «немесе», «яки», «болмаса» деген сынды шылаулармен байланысқан екі бөлімнен құралған тақырыпаттар. Мысалы: «Үш есiмдi иеленген батыр немесе Сыдық қалай Садық, Сыздық атанды?» (Айғ. – 26.05.2010), «Дене шынықпай, ми дамымайды болмаса педофилия төңiрегiндегi әңгiме» (Ақ. – 2012. №7). Толық ақпаратты тақырыпаттардың басты ерекшелігі – оқырман оны оқи салысымен-ақ мақала не жайлы хабардар ететінін анықтай алады. Ал бейнелілік тұрғысынан қарайтын болсақ, толық ақпаратты тақырыпаттар газет (журнал) тақырыпат жүйесінің бейтарап бөлімі кейпін ұстанады да, олардың аясында басқа экспрессивті мақала атаулары көзге анағұрлым айшықты түседі. Мысал үшін келесі тақырыпаттарға назар аударайық: «Бас прокуратура дипломаттарға қатысты іс қозғады» (ЕҚ. – 17.10.2013) және «Дипломат- саудагерлер» (ЖА. – 17.10.2013). Екі мақала да бір күні баспа бетін көрген, бір оқиға, нақтылай түссек, Қазақстанның Франкфурттегi (Германия) бас консулы Ахат Алпысбаев пен оның көмекшiсi темекі контрабандасымен айналысқаны үшiн тұтқындалғаны жайлы сөз етеді. Айырмашылығы – алғашқысында тілші ақпараттылыққа көбірек «салмақ» түсірсе, екіншісінде автор мақалаға атау беру кезінде осындай тосын қолданыс арқылы тақырыпаттың экспрессивтілігін 41 арттырып, соның негізінде мазмұндылық пен бейнелілікті қатар алғанда, басымдықты екіншісіне берген. Толымсыз ақпаратты тақырыпаттарға келсек, олар мақаланың мағыналық құрылымының қандай да бір бөлімінен хабардар етсе де, мұны жарым-жартылай ғана іске асырады. Яғни осындай мақала атауына тап болған реципиент оны оқығаннан кейін, мақала мазмұны жайлы алғашқы түсінігі тұспалды түрде қалыптасады да, ақпараттылық «көріністі» толық көріп, қорытынды ой шығару үшін ол мақала мәтініне жүгінуі керек болады. Айталық, «Қару қалай берілген?» (ЕҚ. – 30.05.2013) мақаласы. Оқырман мақала атауына алғаш көзі түскенде, онда мәселе қару жайлы, оның тұспалды түрде қандай да бір азаматқа заңсыз берілгендігі туралы екендігін топшылайды делік. Бірақ бұл тек болжам екендігін түсініп, өзінің ойы оң-теріс екендігін анықтау үшін мақаланы толық оқиды. Сонда ғана автор Оңтүстік Қазақстан облысында полицияның жүйке аурулары диспансерінде тіркеуде тұрған он тоғыз адамға қару алып жүруге рұқсат бергендігін сынай айтқандығына көз жеткізеді. Бұл ретте тілші риторикалық сұрақ түрінде құрастырған тақырыпаттың ақпараттылығы толық болмаса да, есесіне экспрессивтілігі айтарлықтай жоғары, соның негізінде оған деген оқырман қызығушылығы да бірқыдыру. Көзіміз жеткендей, мұндай тақырыпаттар ақпараттылық тұрғыдан «осалдау» болса да, оқырман назарын аударуда айтарлықтай маңызға ие. Сол себепті қазіргі газет беттерінде толық ақпараттыға қарағанда, толымсыз ақпаратты тақырыпаттар жиі кездеседі. Толымсыз ақпаратты тақырыпаттар бір бағытты (мәтіннің мағыналық құрылымының бір ғана элементімен байланысты) және кешенді де болуы мүмкін. Мысалы, жүктеу/скачать 1,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|