«Еркіндік»: философиялық ұғымы
Еркіндік – бұл таңдау мүмкіндігі-нің болуы, оқиғаның аяқталу нұсқаларының болуы.Таңдаудың жоқтығы, оқиғаның аяқталу нұсқаларының жоқтығы еркіндіктің жоқтығына тең.
Еркіндік — бұл өз әрекетіне анықтаушы себеп болатын субъекттің қалыпы.
Этикада «еркіндік» адамның ерікбостандығының болуымен байланыс-ты. Ерік бостандығы адам мойнына жауапкершілікті салады. Іс-қылықерікті жігермен жасалғанда ғана, адамның ерік бостандығын білдір-генде ғана өнегелілікке жатады. Бұл мағынада этика адамның еркіндігінжәне жауапкершілігін өзара байла-ныста болатынын көздейді.
Ерік бостандығы - бұл қалыптасқан жағдайға тәуелсіз таңдауды жасау мүмкіндігі.Жағдай деп мұнда сыртқы хал-ахуалды (зорлық-зомбылық, мәжбүрлеу, марапаттау т.с.с.) және де ішкі күй-жайды (инстинктер, ұнату және ұнатпау, алдын-алақалыптасқан сенімдер және т. б.) айтады.
Ерік бостандығының антиномиясы
«Адамның ерікбостандығының метафизикалық тереңдігі бар және олбізді жоғары қарай да - игілік пен ізгіліккежәне төмен қарай да - зұлымдыққа бағыттай алады»
Еркіндіктің екі негізгі типтері
Позитивті еркіндік: «Мен өз-өзіме қожайынмын»
Позитивті еркіндік - бұл адамның потенциалының (шамасының) жеткілікті болуыжәне өз мүмкіндіктерін жүзеге асыру үшін қордың (ресурстардың) болуы.
Қоғамда азаматтардың мемлекетті басқаруға қатысу-ында көрініс береді
Либерализмнің басты идеясы ретінде жарияланады.
Негативті еркіндік:
«Мен ешкімге құл емеспін»
Негативті еркіндік сыртқы шектеулерден және басқа адамдардың мәжбүрлеуінен азат болу.
Ж.Ж. Руссо адам еркіндігінің тарихтадамуы туралы
Адам еркіндігінің тарихта дамуы табиғи еркіндіктен басталады, азаматтық еркіндіккедейін жетеді, ары қарай моральдық еркіндіккеайналады
1.«Табиғи еркіндіктің» шегі индивидтің тек қана өз жеке басының күшіне байланысты
2.«Азаматтық еркіндік» бұл қоғамдық келісім-шартқа сәйкес бір адамның өз бостандықтарының бір бөлігінен бас тартуы, өйткені ол қоғамның басқа мүшелеріне қамқорлығын білдіреді
3.«Моральдық еркіндік» - еркіндік дамуын-дағы жоғарғы деңгейі. Осы деңгейде адам «өз-өзіне қожайын» болып шығады, өйткені ол «өз-өзіне жазып қойған заңдарды жетекшілікке алады».
Антикалық философиядағы еркіндік ұғымы
Ежелгі гректер және римдіктар негізгіназарын алдымен «қажеттілік», «тағдыр», «кездейсоқтық» деген ұғымдарға аударған, еркіндік мәселесімен айналыспаған
Философиялық мағынада алғаш рет«еркіндік» ұғымын софистер қолданған, заңды(Nomos) табиғатқа (Physis) қарама-қарсы қойғанкезде
Платон «еркіндік» ұғымын «игілік болмысы» мағынасында ежелгі гректердің полистікөміріндегі бостандық түсінігі шеңберінде қолданған
Аристотель және стоиктер де еркіндіктіадам іс-әрекеттерінің еркіндігі немесе спонтанды(табан астында туындаған) еркіндік ретіндеанықтаған
Алаш қайраткерлерінің философиясындағы еркіндік пен тәуелсіздік идеялары
21 қараша айы 1917 жылы «Қазақ» газетінде «Алаш» партиясының саясибағдарлама жобасы жарияланған. Ол 10 қағидалардан тұрған: мемлекеттікқұрылыс, жергілікті бостандық, негізгіқұқық, дін, билік пен сот, халықты қорғау, салықтар, жұмысшылар мәселесі, ғылым мен білім берудің дамуы, жер мәселесі қозғалған.
«Алаш» қайраткерлері –
А. Букейханов,
А. Байтұрсынов,
М. Дулатов,
А. Беремжанов,
М. Шоқай, Ж. Ақпаев, М. Тынышпаев,
А. Ермеков,
Алаш қозғалысының негізгі идеялары: мемлекеттік өзін-өзі басқару жүйесін жасау, халықтын өзін-өзі анықтау құқығын қорғау, озық дүниежүзілік тәжірибені қолданып қазақ қоғамын модернизациялау.
Достарыңызбен бөлісу: |
