Есімдікті оқыту әдістемесі
Мұғалім арнайы пікір қалдырады, идеяларды кеңейтеді
жүктеу/скачать 13,48 Kb.
|
Есімдікті оқыту әдістемесі-melimde.com
- Бұл бет үшін навигация:
- Қайсы қайдан қайда
- Өздік есімдігі
| Мұғалім арнайы пікір қалдырады, идеяларды кеңейтеді
Өз бетінше жазылым -мұғалімнің көмегінсіз оқушылардың жазба жұмыстарын орындауы.Бұл кезде оқушы өз идеясын пайдаланады. Бұл әрекетке үйренген соң ол дағдыға айналады. Сұрау есімдігі Негізгі сұрау есімдіктері мыналар: кім? не? неше? қай? қандай? қанша? қалай? қашан? Мысалы: нешеу? нешінші? деген сұрау есімдіктері сан есім- дердің морфологиялық (тұлғалық) формаларына сәй- кестеніп, демек, сан есімнің қосымшалары арқылы неше? деген негізгі сұрау есімдігінен жасалған (нешеу? - төртеу; нешінші - төртінші). Қайсы? қайдан? қайда? - сияқтылар қай? деген негіз- гі сұрау есімдігінен туған, Оның біріншісінің соңындағы -сы қосымшасы тәуелді жалғаудың III жағының қосым- шасы болуға, бірақ ол қосымша қазіргі кезде тәуелдік жалғауға тән қаснеттен айырылып қалған, сол себептен бұл косымшанын үстіне (қайсы) қазіргі тілімізде тәуел- ліктін үш жағының қосымшасы екінші рет жалғана бе- реді (қайсы м, қайсы ыз, қайсы сы). Ал, қайдан? қайда? дегендердегі қосымшалар - - шы- ғыс (қайдан?), жатыс (қайда?) септіктерлің қосымша- лары. Өздік есімдігі Қазақ тілінде өздік есімдікке жалғыз ғана өз сөзі жатады, Бұл есімдік көбінесе өзім, өзің, өзіңіз, өзі, өзіміз, өздеріңіз деген сияқты онаша және ортақ тәуелдеулі түрде қолданылады. Мысалы: Өзге денемнен айрылып, құр өзім ғана қалғандай (F. Мүсірепов). Мұндай сөздер, үнемі анықтауыш болып қызмет атқарады да, формальдық жағынан шырай жұрнақтарын да кабылдайды (өзге адам - өзгелеу, өзгерек; өзгеше адам өзгешелеу, өзгешерек); сол сияқты өзді-өзі, өзімен-өзі, өз-өзінен деген қосарланған түрлері, өзімше, өзіңізше, өзіңше, өзінше, өздерінше, өздігінен сиякты көнеленген жалан (туынды) түрлері үстеу категориясына көшкен. Мысалы: Екі есікті бітесе, тұншығып өрт өзінен-өзі өшеді (Ғ. Мұстафин); Бәрі өзінен-өзі туса, өзінен-өзі болса, жүрт тып-тыныш жатпас еді? (F, Мүсірепов); Қалың ағаш жапырағы, Сыбырласып өзді-өзі (Абай); Бала өз- дігінен біліп, дәйім әдет қылып кету үшін, алдын ала арнаулы жаттығу жұмыстарын жүргізу керек (С. Қөбеев). Өздік есімдіктің тауелдеулі түрі сөйлемнің барлық мүшесі де бола алады, Бірақ бастауыш есімшеден болса, өздік есімдіктен болған баяндауыш бастауышпен жақтаспайды, алдындағы жіктеу есімдігінен болган қо- салқы анықтауышпен қнысады, мысалы: Бүл жүмысты істеген кісі мен өзіммін (менмін) кісі сен өзіңсің (сенсің) кісі ол өзі (ол) т.б Өздік есімдік зат есімнен бұрын айтылғанда, ілік жалғаулары түсіріліп қолданылып, үнемі анықтауыш қызмет атқарады. Мысалы: өз (өзімнің) кітабым, өз (өзіңнің) кітабың), өз (өзіңіздің) кітабыңыз. жүктеу/скачать 13,48 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|